KÜRESEL ISINMAYA SET ÇEK Genç Çevre Dr. Nuran Talu 7- 8 Mayıs 2010 ODTÜ Ankara

Genel Amaç Türkiye genelinde iklim değişikliği risklerini yönetme kapasitesinin geliştirilmesi

Türkiye ikliminde gözlenen değişiklikler Ortalama hava sıcaklıklarında özellikle güney bölgelerde olmak üzere genel bir artış eğilimi söz konusudur; En belirgin ve geniş yayılışlı ısınma eğilimleri ilkbahar ve yaz minimum hava sıcaklıklarında görülmektedir; Minimum sıcaklıklardaki bu ısınma eğilimlerinde Türkiye’deki hızlı kentleşmenin etkisi büyüktür; Maksimum sıcaklıklarda ise genel eğilim yaz mevsiminde artış yönündedir; Yağışlarda önemli azalma eğilimleri daha çok kış mevsiminde gözlenmektedir; 3

Türkiye’nin ikliminde öngörülen değişiklikler - İYİMSER İyimser senaryoya göre, tüm emisyon azaltım tedbirlerinin alınması halinde 1961-1990 dönemi baz alındığında 2070-2100 model sonuçlarında belirgin değişiklikler öngörülmemektedir. 4

Türkiye’nin ikliminde öngörülen değişiklikler - KÖTÜMSER 2070-2100 döneminde 1961-1990 dönemine göre en kötümser model sonuçlarına göre: Ülke genelinde ortalama 2-3 C° dolayında sıcaklık artışı öngörülmektedir Özellikle yaz mevsiminde ülkenin batısındaki sıcaklık artışının doğusuna nazaran 3 - 4 C° daha yüksek olacağı öngörülmektedir Yağışlarda genel olarak Ege ve Akdeniz kıyıları boyunca azalış, Karadeniz kıyısı boyunca artış öngörülmektedir 5

Temel Tehditler/Tehlikeler Kuraklık Sel Orman yangınları

Kırılganlıklar Su kaynakları (kıyı alanları, nehir yatakları, İklim bağımlı kritik sektörler Tarım (gıda güvenliği, bitki üretimi ve hayvancılık, balıkçılık) Turizm Sanayi Enerji Ulaştırma Ekosistem servislerine baskı (ormanlar, biyolojik çeşitlilik, karasal ekosistemler vb) İnsan sağlığı

Gelecekle Bağ Türkiye, kısıtlı su bütçesine rağmen tarımsal su kullanımını 2030 yılına kadar 29,6 milyar m3'ten 72 milyar m3'e çıkarmayı, Bir diğer deyişle, tarımsal su tüketimini %143 oranında artırmayı hedefliyor Bu artışın, küresel ısınmanın olumsuz etkileri dikkate alınarak yeniden değerlendirmesi ve 2030 su yatırımlarının bu değerlendirme sonucunda kısıtlanması gerekiyor.

Kırılganlıkların Nedenleri Sosyo-ekonomik politikalar (ekonomik büyümeye odaklanma - ulusal ve bölgesel) Kısa vadeli fayda sağlama ekonomisi Politikaların entegrasyonu sorunları Kurumsal kapasiteler Veri tabanı sorunları Risk yönetimi anlayışı zayıflığı Finasman politikalarında yetersizlik (sigorta rejimi, ekonomik araçlar, özel sektörün mitigaiton’a odaklanması) Demografik koşullar Kaynakların rasyonel koulanılma durumu Altyapı yetersizliği Katılımcı yönetim anlayışı

Zayıf Politikalar Uyuma yönelik ekonomi politika seçenekleri Ekonomiye olan riskler Sektörler arasında kombine etkiler Yerel düzeyde politikalar

Nasıl Başaracağız? İklim değişikliği uyumunu, Türkiye’nin gelecekteki kalkınma hedefleri çerçevesinde sürdürülebilir bir anlayışla makro-politikalara entegre ederek; Ulusal ve yerel/bölgesel kuruluşların kapasitelerini artırarak ve hep birlikte farkında olarak; Ulslararası çalışmalarla içiçe olarak

Türkiye’nin İklim Risklerini Yönetmek Uluslararası Camiadaki yerimiz/duruşumuz Makro Politikalar Üst Politika Belgeleri Stratejiler (Sektör, Tematik ve kurumsal stratejiler) Programlar, Planlar Eylem Planları Uygulamada yol alınan aktiviteler

Mevzuatta Durum Daha çok azaltım ile ilgili mevzuatın üzerine gidildi. (enerji sektörü, atık sektörü ağırlıklı.) Uyumla ilgili olanlar Bakanlar Kurulu Kararları ve Genelgeler ile müdahaleler (kuraklık, ağaçlandırma) düzeyinde Mevzuatta sürdürülebilir kalkınma, ihtiyatlılık ilkesi, teknoloji transferi, enerji verimliliğinin kullanılması, risk değerlendirmesi – kimyasallar, karbon ticareti, ekosistem yaklaşımı! – doğal varlık kavramı yerine doğal kaynak kavramı kullanılarak çevreye ekonomik bakış açıları gelişmiş durumda. Özellikle AB süreciyle gelen SK anlayışının yerleştiği mevzuat hemen her sektörde hızla gelişiyor. Ankara’da yazılanlar yerel ihtiyaçlara yeterli olmuyor. Salt ekonomik büyümeden yana istisna yaratan mevzuat ve uygulamaları sorun çıkarıyor. Yeni Tasarıları takip ve entegrasyon (Teşvik Yasa Tasarısı, Su Yasa Tasarısı, GDO vb.)

Kurumlar Kurumlar kamu yönetimi yapılaşmasında halen şekilleştiriliyor. (tarım – çevre bakanlıkları) önemli bir fırsat. Kurumların farkındalıklarına, kapasitelerine, uygulamalarına odaklanmak lazım. y Bakanlıkların taşra teşkilatları Ankara’daki yeni yapılaşma zihniyetine adapte değiller. Yerel – bölgesel yeniden yapılanmalar ile konvansiyonel durum karmaşa yaratıyor. Tarım ve Kırsal kalkınma Kurumu Yerel katılımcı hassasiyet analizleri için bu önemli. Yerelde çaba var. Ancak kurumsal kalabalıklık da başladı. (Belediyelerde iklim şubeleri açılıyor, oysaki mevcut kurumların çalışma alanlarına uyum dahil edilmeli, farkındalık yaratılmalı.)

Kurullar Doğrudan İlgili İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu Dolaylı İlgili Ekonomi Koordinasyon Kurulu (10.03.2009 tarih ve 27165 sayılı RG ile yapısı yenilendi: 1 Başbakan Yardımcısı ve Devlet Bakanı, 2 Devlet Bakanı - ekonomiden, hazineden sorumlu bakanlar - , Maliye Bakanı, Sanayi ve Ticaret Bakanı) Tarım ve Köyişleri Bakanının yer alması beklenir. Ekonomik ve Sosyal Konsey (Daimi Özel ihtisas Komisyonları –DÖİKleri var) DPT/Yüksek Planlama Kurulu Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu ve Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu Tarım ve Köyişleri Bakanının yer alması beklenir ama yok. Yüksek Çevre Kurulu

Finansman Ulusal bütçe ve tahsis politikaları Kamu sektörü çevresel harcamalarına bakıldı( dış ortam havasını ve iklimi koruma, toprak ve yeraltı suyunu korumak, biyolojik çeşitliliğin ve peyzajın korunması, enerji, AR-GE, harcamaları bölünemeyen faaliyetler, kamu sektörü yatırım harcamalarının 2007 itibariyle %49’unu su hizmetleri, %32’sini Atıksu Yönetimi hizmetleri, %7’sini biyolojik çeşitliliğin korunması oluşturuyor. Kamu sektörü çevresel yatırım harcamalarının GSYH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’daki Payı binde 5.1) Devlet yardımları (Dokuzuncu Plan Devlet Yardımlarını değerlendirme ÖİK Raporu (Uyum ile ilgili doğal afetler veya olağanüstü olayların neden olduğu zararı karşılamak için yapılan yardımlar – geçici) Azaltım finansman politikaları ile ilişkilendirme Türkiye’de yatırım ortamının iyileştirilmesi ve iklim değişikliği Geçici bazı teşviklere bakıldı. (kuraklık, çiftçi hibe desteği, nakit, tarım kredi kooperatiflerine olan tarımsal kredi borçlarının ertelenmesi gibi.) Vergi aracı kullanılarak uygulanan devlet yardımları ve çevre finansmanları politikalarına yaklaşım 2009 – 2011 dönemi yatırım ortamı hazırlama rehberi doğrultusunda uyum ile ilgili sektör önceliklerine bakıldı. (tarım ve su ürünleri sektörü, sağlık, mahalli idareler, (KÖYDES, BELDES), çevre sektöründe doğal kaynakların etkili kullanımına yönelik projeler, uluslararası taahhütlere yönelik projeler, veritabanı, araştırma ölçme, izleme sistemleri, tarımda balıkçılık. Bankacılık sektörü politikaları Özel sektörün uyum çalışmaları için teşvik edilmesi (Anahtar sektörlere odaklanma) Uluslararası kaynak temini için politikalar

Çabalar Strateji/Politika/Uygulama boyutunda olumlu adımlar Suyun yönetimi Doğa dostu tarım Sürdürülebilir orman yönetimi

Uluslararası Camiadaki yerimiz/duruşumuz Ulusal politikalar büyük ölçüde uluslararası politikalardan/çalışmalardan etkileniyor Global, global/bölgesel süreçte Türkiye’nin BM Politika Taahhütleri (Küresel zirvelerin kararları; BM Ortak Geleceğimiz Raporundan Johannesburg’a uzanan süreç, Rio Sözleşmeleri, Binyıl Kalkınma Hedefleri) AB Politikaları ve Müktesebat Tüzel yükümlülükler (BM Uluslararası sözleşmeleri) Taraf olmadığımız, uyum sorunu yaşayacağımız tüzel belgeler/sözleşmeler (AB Su Çerçeve Direktifi, Aarhus Sözleşmesi, Sınıraşan ÇED Sözleşmesi gibi) OECD üyesi bağlamı (OECD Performans İncelemeleri Çevre Performans İncelemesi 2008 1992, 1999 - 3 kez yapıldı) Bölgesel politikalarda güç gösterisi (enerji politikaları)

Uulslararası Süreç 1992 İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü 2012 Sonrası İklim Rejimi Bali Eylem Planı (2007; Azaltım, Uyum, Teknoloji Transferi, Finansman) Kopenhag Mutabakatı

Kopenhag Mutabakatı (Aralık 2009) Küresel sıcaklık 2 derecenin altında tutulacak Sürdürülebilir kalkınma için düşük karbonlu kalkınma stratejisi zorunlu olacak İD Sözleşmesi EK-I ülkelerinin 2020 yılına kadarki azaltım hedefleri 31 Ocak 2010 tarihine kadar uluslararası Sekreteryaya gönderilecek İD Sözleşmesi EK-I dışı ülkelerininazaltım eylemleri 31 Ocak 2010 tarihine kadar uluslararası Sekreteryaya bildirilecek Gelişmiş ülkeler azaltım ve uyum için 2010-2012 döneminde 30 milyar doları, 2012 – 2020 döneminde yılda 100 milyar dolarlık fonu harekete geçirecek Kopenhag “Yeşil Çevre Fonu” oluşturulacak 2015 yılında Kopenhag Mutabakatının uygulanmasına dair değerlendirme yapılacak.

AB Adaylığı Bağlamı (1) AB sürdürülebilir kalkınma politikaları İklim değişikliği ve temiz enerji Sürdürülebilir ulaşım Sürdürülebilir üretim ve tüketim Halk sağlığına yönelik tehditler Doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi (öncelikli alan su yönetimi) Sosyal katılım, nüfus ve göç Küresel yoksullukla mücadele AB iklim değişikliği azaltım ve uyum politikaları 2012 Sonrası Strateji (Towards a Post-2012 Climate Change Regime - Final Report, June 2005) (Azaltım + Uyum) Yeşil Belge - AB Sera Gazı Salım Ticareti, Mart 2000 (Azaltım) Yeşil Belge – Adapting to climate change in Europe, June 2007 (Uyum) Beyaz Kitap (White Paper- Adapting to climate change: Towards a European framework for action, 2009) Uyum 2012 sonrası kapsamlı bir iklim anlaşması konusunda AB tutumunun geliştirilmesine yönelik Konsey Sonuç Bildirgesi, Mart 2009 (Azaltım + Uyum) AB sektörel politikaları (AB’de, iklim degisikligi kapsamında, Enerji, Konut ve Hizmet, Ulastırma, Sanayi,Tarım ve Ormancılık ve Atık Yönetimi sektörleri için kabul edilen ve yürütülen çok sayıda ayrıntılı politika ve önlem bulunmaktadır. Örnek: AB Enerji Politikaları: AB’nin enerji sektöründeki temel politika eylemleri, daha çok enerji verimliligi, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji-verimli üretim kuralları, enerji hizmetlerinin iyilestirilmesi ve bilesik ısı ve güç sistemleri üzerinde yoğunlasmaktadır AB’nin yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasına büyük önem verdiği ve 2020 yılına kadar enerji üretimlerinin % 20’sini yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmasını kararlaştırdıkları ve bu oranı sonradan % 30’a çıkardıkları bilinmektedir. Gereğinden fazla enerji üretimini zorunlu kılan kayıp ve kaçaklarda ülkemizde oran % 20’ler civarında, AB’de ise bu oran % 4-5 civarındadır.

AB Adaylığı Bağlamı (2) Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı - 2001 Ön Ulusal Kalkınma Programı Katılım Öncesi Ekonomik Program Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı - 2003 Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı - 2008 AB Müktesebatına Uyum Programı (2007 -2013) AB Müktesebatı (düzenleyici etki analizleri, direktife özel etki analizleri, kimya , demir-çelik, otomotiv sanayi, taşımacılık; IPPC, Toprak Çerçeve Direktifi (COM(2006)232) –son şekilini 2009’da alacak) AB Altıncı Çevre Eylem Programının Tematik Stratejileri (Toprağın Korunması için Tematik Strateji (COM(2006)231, Hava Kirliliği, Atık Yönetimi, Deniz Çevresi, Kentsel Çevre Stratejileri) Türkiye, 5 Ekim 2009 İlerleme Raporu Çevre Faslı Açıldı (Aralık 2009)

İklim değişikliği olgusu Türkiye’de makro-politikaların neresinde (1) Türkiye için temel kabuller Makro ekonomi politikaları global ekonomiler ile bütünleştirme (dünyanın gidişatına uyum) Küresel rekabet ve ortaklığa hazırlanmak Ekonomik refah, sosyal refah ve yaşam kalitesi Türk ekonomisinin gelişme dinamiğini belirleyen başlıca sektörler tarım, sanayi (imalat sanayi, enerji vb.) ve hizmetler sektörleri İklim değişikliğinin etkilerinin ekonomik değerlendirmesi 8. 5. Yıllık Plan hazırlıklarından bu yana yapılıyor Bu ekonomik değerlendirmeler sektör spesifik değil , 9 Planda başlıyor Uyuma yönelik ekonomi politika seçenekleri geliştirilmemiş, daha çok azaltım politikaları ve bunun ekonomik değerlendirmeleri üzerinde çalışılmış/çalışılmakta Azaltım politikalarının odaklandığı sektörler: sanayi ve enerji

Türkiye’de Azaltım Üst Politika, Uyum Zayıf Politika Neden? Ekonomik büyümeye ve temel sektörlere olan ETKİLER daha önde bir gündem maddesi. Bu nedenle “azaltım politikaları” üzerinde ulusal kaygılar önde Enerji güvenliğine odaklanılıyor Koruyucu politikalarda zayıfız Kaynakların rasyonel kullanımı ile ilişkilendirme zayıf Kombine etkileri tespit edemiyoruz –oysaki azaltım –uyum ilişkisini kurgulamak şart, bu alanda kapasite eksiğimiz var Bilimsel çalışmalar yetersiz Veri ve bilgi yetersiz

İklim Değişikliğini neden bir üst politika olarak değerlendirmeliyiz (1) İklim değişikliği salt bir çevre sorunu değil Ülke güvenliğini (enerji güvenliği, felaketler ..) tehdit edebilecek boyutta bir sorun Uzun vadede Türkiye’nin enerji güvenliğine ve ülke ekonomisine katkısı kesin Protokol' e taraf bir ülke olarak Türkiye sürdürülebilir büyüme çabalarını ciddi ölçüde sekteye uğratabilecek potansiyel bir sorun Ciddi sosyo-ekonomik sonuçlara yol açabilir Uluslararası toplumla birlikte hareket edilmesi gereken bir mesele İklim değişikliği boyutu ağırlıklı olarak Avrupa Birliği müktesebatı içinde. BM'nin öncelikli konularından biri haline geldiği, hatta BM Güvenlik Konseyi'nin gündemine alınan bir konu (Türkiye'nin, kısa vadede en önemli dış politika hedefi olan BM Güvenlik Konseyi 2009-2010 dönemi Geçici Üyeliği konumu) Lahey Adalet Divanı benzeri bir Uluslararası Çevre Mahkemesi’nin kurularak, iklim değişikliğinde en üst yargı makamı olması öngörülüyor – İngiltere öncü. Aralık 2008. – önce sera gazı salınımı. Türkiye gelişmelerin daha fazla dışında kalmamak için Kyoto’yu imzaladı ve süreci kendi ulusal çıkarları doğrultusunda ve kendine özgün şartları ve büyüme hedeflerinin göz önünde bulundurma hassasiyeti ile yönlendirebilmesi gerekiyor.

İklim değişikliği olgusu Türkiye’de makro-politikaların neresinde (2) Doğrudan bir iklim değişikliği “çerçeve” stratejisi henüz yok Ancak makro-politikaları ve başat sektörleri dikkate alarak bilinçli bir bakışla oluşturulan (bazen bariyer de olan) iklim değişikliği politikalarını yansıtan üst mevzuat ve kurumsal anlamda bir üst yapı var/geliştiriliyor, Politikaların uygulanmasında mevzuat geliştirme önde. Sürdürülebilir kalkınma prensiplerinin makro –politikalarda yer aldığı ölçüde başarı elde edilebilecek Türkiye üretimi ve geliri düşük bir ülke ama “sürdürülebilir çevre endeksi”nde negatif puanlara sahip. (iklim değişikliği, çölleşme, erozyon ve su kaybı ile) Sektörel Stratejilerde (enerji, tarım ve sanayi ana sektörleri ile alt sektör stratejileri) kısmen/yetersiz iklim değişikliği boyutu var Sektör politikalarında iklim değişikliği boyutu için ortak fikir birliği zayıf Türkiye’nin 2012 sonrası için ulusal çıkarları doğrultusunda geliştireceği politikalarda ülke statüsü tespit sürecinde (advanced developed country, emercing economies, ..) uluslararası fonlardan yararlanma ihtiyacı ile ilgili politikalar zayıf

Türkiye’de politik ilgiyi gösteren inisiyatifler Sözleşmeye ve protokole taraf olmak Ulusal plan/politika belgelerinde konuya özel bir çalışma alanı olarak bakarak (8. Planla başlayan) Başbakanlık İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (Genişlemesi) Önemli sektörlerin ve kritik kuruluşların gündeminde yer alması İklim Değişikliğiyle doğrudan ya da dolaylı Başbakanlık Genelgeleri Bakanlar Kurulu Kararları TBMM Küresel Isınma ve Su Yönetimi Araştırma Komsiyonu TBMM “Ülkemizde Yaşanan Çevre Sorunlarının Araştırılarak Sürdürülebilir Çevre Politikası İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Meclis Araştırma Komisyonu TBMM Soru Önergeleri Mevzuat hızlı geliştirilyor Temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve ormanlaştırma faaliyetlerine öncelik vermek Ülkede ilk kez yapılan uyum stratejileri için önemli görülen faaliyetler (1. Orman Yangınları ile Mücadele Sempozyumu (Ocak 2009) , 1. Ulusal Enerji Verimliliği Forumu, 1. ve 2. Ulusal Taşkın Sempozyumları vb.) sonuçları ve alınan kararların uygulanma düzeyi irdeleniyor) İD Stratejisi - YPK (Mayıs 2010)

Politika Resmi doğrudan Sektörel Stratejiler Kurumlararası Protokoller İklim Değişikliği 1. Ulusal Bildirim TC Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (Onaylandı Mayıs 2010) Genel Politika Dokümanları (9. Plan..) Sektörel Stratejiler Tarım, kırsal kalkınma, ormancılık, enerji verimliliği, yenilik.. Kurumlararası Protokoller TKB ve DSİ arasında Organik Tarım Protokolü TKB ve DSİ arasında TEFER ile ilgili bir protokol TKB + ÖÇK arasında “İyi Tarım Uygulamaları” Protokolü ÇOB + TKİ Ortak Ağaçlandırma Protokolü DMİ + TKB (TAGEM) (Kuraklığı tespit ve önleme amaçlı)

Yardımcı Politikalar Doğrudan Sürdürülebilir orman yönetimi (Türkiye’de nüfusun %16’sı ormanlardan geçiniyor); Tarımda suyun akılcı kullanımı (su kullanımı konusunda en büyük pay %75 ile tarım sektöründe); Su kaynaklarının yönetiminde çağdaş yaklaşımlar: Entegre Su Havzası Yönetimi. Kırsal kalkınma politikaları Dolaylı Hemen her sektör

Temel Stratejiler Uzun Vadeli Strateji (2001-2023) Bilim ve Teknoloji Üretimi Strateji Belgesi (2003 - 2023) YPK onaylı Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı (2006-2010) YPK onaylı Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-2006) Dokuzuncu Kalkınma Planı Stratejisi ve Planı (2007-2013) Ulusal Yenilik Stratejisi ve Eylem Planı (2007-2009) YPK onaylı

Dokuzuncu Kalkınma Planı Stratejisi (2007- 2013) GELİŞME EKSENLERİ (Gelişme eksenleri 2007 Yılı Programı ile birlikte değerlendirilmiştir) REKABET GÜCÜNÜN ARTIRILMASI İSTİHDAMIN ARTIRILMASI BEŞERİ GELİŞME VE SOSYAL DAYANIŞMANIN GÜÇLENDİRİLMESİ BÖLGESEL GELİŞMENİN SAĞLANMASI KAMU HİZMETLERİNDE KALİTE VE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI MAKRO EKONOMİK İSTİKRARIN KALICI HALE GETİRİLMESİ İŞ ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ EKONOMİDE KAYITDIŞILIĞIN AZALTILMASI FİNANSAL SİSTEMİN GELİŞTİRİLMESİ ENERJİ VE ULAŞTIRMA ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ ÇEVRENİN KORUNMASI VE KENTSEL ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ AR-GE VE YENİLİKÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN YAYGINLAŞTIRILMASI TARIMSAL YAPININ ETKİNLEŞTİRİLMESİ SANAYİ VE HİZMETLERDE YÜKSEK KATMA DEĞERLİ ÜRETİMYAPISINA GEÇİŞİN SAĞLANMASI İŞGÜCÜ PİYASASININ GELİŞTİRİLMESİ EĞİTİMİN İŞGÜCÜ TALEBİNE DUYARLILIĞININ ARTIRILMASI AKTİF İŞGÜCÜ POLİTİKALARININ GELİŞTİRİLMESİ EĞİTİM SİSTEMİNİN GELİŞTİRİLMESİ SAĞLIK SİSTEMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ GELİR DAĞILIMININ İYİLEŞTİRİLMESİ, SOSYAL İÇERME VE YOKSULLUKLA MÜCADELE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİNİN ARTIRILMASI KÜLTÜRÜN KORUNMASI, GELİŞTİRİLMESİ VE TOPLUMSAL DİYALOĞUN GÜÇLENDİRİLMESİ SOSYAL HARCAMALARDA ETKİNLİK VE KALİTENİN ARTIRILMASI BÖLGESEL GELİŞME POLİTİKASININ MERKEZİ DÜZEYDE ETKİNLEŞTİRİLMESİ YEREL DİNAMİKLERE VE İÇSEL POTANSİYELLERE DAYALI GELİŞMENİN SAĞLANMASI YEREL DÜZEYDE KURUMSAL KAPASİTENİN ARTIRILMASI KIRSAL KESİMDE KALKINMANIN SAĞLANMASI KURUMLAR ARASI YETKİ VE SORUMLULUKLARIN RASYONELLEŞTİRİLMESİ POLİTİKA OLUŞTURMA VE UYGULAMA KAPASİTESİNİN ARTIRILMASI KAMU KESİMİNDE İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ e-DEVLET UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI VE ETKİNLEŞTİRİLMESİ ADALET SİSTEMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ GÜVENLİK HİZMETLERİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ DOĞAL AFETLER

Sektörel Stratejiler ve Eylem Planları Ulusal Çevre Stratejisi Eylem Planı/UÇEP (DPT,1998) AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi/UÇES (2007 -2023), YPK onaylı Türkiye Turizm Stratejisi (2023) ve Eylem Planı (2007-2013), YPK onaylı Tarım Stratejisi (2006 -2010), YPK onaylı Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Eylem Planı - 2013 Vizyonu (Şubat 2006), YPK onaylı Organik Tarım Strateji Belgesi (2006-2020 /Taslak) Tarımsal Ürünlerde İhracat Destekleme Politikaları Strateji Belgesi (hazırlık aşamasında –GDO açısından önemli) Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi (17.3.2004 tarih ve 2004/3 sayılı YPK Kararı), YPK onaylı Enerji Verimliliği Stratejisi (Haziran 2004) YPK onaylı Türkiye Sanayi Politikası (AB Üyeliğine Doğru) 2003 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı (2007 -2009), YPK onaylı

Programlar Orta Vadeli Program (2010 – 2012) AB Katılım Öncesi Ekonomik Program Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı (Aralık 2008 - güncel) AB Müktesebatına Uyum Programı (2007-2013) Yerel Yönetim Reform Programı Binyıl Kalkınma Hedefleri Türkiye 2005 Yatırım Ortamı Geliştirme Programı Yatırım Ortamını İyileştirme Reform Programı Kırsal Kalkınma Programı/IPARD (Proje Destekli Uzun Vadeli Program: 2007 -2013) Ulusal Ormancılık Programı (2004-2023) Ulusal Çevre & Ormancılık Kamu Araştırma Programı (TÜBİTAK Vizyon 2023 çerçevesinde) Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Programı SODES Sosyal Destekleme Programı (DPT; Doğu Anadolu ağırlıklı, 2008 yılında başladı, Valilkler tarafından izleniyor ve denetleniyor) TÜBİTAK Vizyon 2023 Sosyal İçerme Belgesi (hazırlanıyor)

Yönetim ve Eylem Planları Atık Yönetimi Eylem Planı (2008 – 2012) Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008 -2012) Kentsel Çevre Yönetim Planları (AB destekli pilot uygulamalar yapıldı) Yerel Çevre Yönetim ve Eylem Planları (AB destekli pilot uygulamalar başlatıldı) İl Gelişme Planları Nehir Havzası Yönetim Planları Özel Çevre Koruma Bölgeleri Ekolojik Yönetim Planları Sulak Alan Yönetim Planları Kıyı Yönetim Planları (BİB) Koruma Alanı Yönetim Planları (ÇOB tarafından yapılıyor) Kurumların Stratejik Planları (Örneğin: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2009 -2013) ) Yaban Hayatı Yönetim ve Gelişme Planı Tehlikeli Atık Yönetim Planı (kısa ve uzun vadeli politika ve program ve eylemleri içeriyor) Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Planı (2005,RG) Türkiye Tarımsal Kuraklık Eylem Planı (TAKEP, TKİB, Aralık 2007, RG) İl kuraklık Eylem Planları (81 İl) Kalkınma Ajansları Bölgesel Gelişme Planları (Örnek: 2009-2013 İzmir Bölgesel Gelişme Planı) Güneydoğu Anadolu Projesi Eylem Planı (2008-2012) GAP Bölgesi, Doğu Karadeniz Bölgesi Gelişme Planı - DOKAP, Doğu Anadolu Bölgesi Ana Planı Kırsal Kalkınma Planı (Kanunla geliyor) Enerji Verimliliği Eylem Planları (İller bazında; örn: Sivas Enerji Verimliliği Eylem Planı) Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı (2018’e kadar hedefli) (Resmiyeti ÇOB Bakan Oluru düzeyinde; 30 Haziran 2008 - DSİ Bakanlar KK istemiyor) Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı (2008-2012)

Uyuma yönelik strateji geliştirmek neden zor? Hangi noktadayız? Etkiler nedir, bilinmiyor, ölçülmüyor, belirsizlikler neler, kapsamlı modeller yok - her sektör için bu böyle Hassasiyet – kırılganlık değerlendirmeleri yok/ya da çok genel Uyum tedbirleri - sektör/tema bazında yetersiz, bazen bilinçli değil.

ETKİLERİ BİLMEK - Uyuma yönelik strateji geliştirmek niye zayıf (1) Etkileri tespit etmede net bakış açısı ihtiyacı; Etkileri tespit ederken ekonomiye ve başat sektörlerin büyümelerine etkisi (sera gazlarını azaltım ve kontrol etme sorumluluklarından doğan etki), sosyal hayata etkisi ve çevreye etkisi olarak ayırmak lazım, Etkilenen sektörlerin/kaynakların uyumu için belirgin politikalar ve uygulamaları yok/eksik Kurumlar kendi başlarına etkileri belirliyor ve bu yönde hedefler koyuyor. Etkiler için projeksiyonların yapılması lazım (kuraklık endeksleri Türkiye’de mevcut durumu değerlendirmek için kullanılıyor, kuraklık projeksiyon endeksleri hiç gündeme gelmiyor. Oysaki örneğin zeytin fenolojisi iyi bir iklim değişikliği etki indikatörü – nötr bir bitki.

ETKİLERİ BİLMEK - Uyuma yönelik strateji geliştirmek niye zor (2) Ozon azaltma politikaları ile iklim değişikliği arasındaki kombine etkilerin dikkate alınması – Ozon’un doğrudan iklim değişikliği ile etkisi yok ancak tarımsal verimlilik ile var. Bu bir kombine etki tespiti politikası ihtiyacı örneğidir. AB rakamlarına göre ozon nedeniyle artan ultraviyole ışınları AB’ye tarımsal devrimde 1 milyar Euro’dan fazla kayba neden olmuş. Türkiye’de bu hesaplar yapılıyor mu? (TTGV’nin faaliyetleri) Protokole taraf Ek-I taraflarının Montreal Protokolü’nce denetlenmeyen kendi ülkelerindeki sera gazları salınımlarını yıllık envanterlerine dahil etmeleri lazım. Etki analizlerine dayalı yatırım programları gerekiyor, özel sektörün rolü çok önemli

KIRILGANLIĞI BİLMEK - Uyuma yönelik strateji geliştirmek niye zor Sektörlerin/kaynakların kırılganlık önceliğini tespiti için etkileri bilmek lazım ve bu yönde çok sayıda bilimsel çalışmaya, kapsamlı modellere ihtiyaç var. Birleşik Etkiler “combined impacts” dikkate alınmıyor, ölçülmüyor Erozyon paternlerindeki değişiklikler ve önemli ölçüde arazi bozulmalarından kaynaklanan gıda üretimi ile ilgili arazi kullanımı değişikliği ve gıda güvenliği üzerine politikalar yetersiz Tarım alanlarında çölleşme ve tuzlanmanın – çevresel bozulmanın üretim ve kapital kayıpları açısından Türkiye’nin GSMH etkisi ölçülmüyor Denizlerde, sularda su yükselmelerinin balık stoklarını ve balıkların yer değişimine etkisi incelenmiyor Toprak kaybının turizm sektörüne “önlem etkisi” (measure impact) ölçülmüyor Ormanlar ve su kaynakları ilişkisi

Etkileri ve kırılganlıkları, belirsizlikleri gerçekçi tespit etmekteki engellerimiz Uyuma yönelik strateji geliştirmek neden zor? Yapısal sorunlar Uyum Kapasitesini Belirleyici Etmenler Kurumsal kapasite yetersizliği – insan kaynağı, proje üretme Yeterli ve doğrulanmış veri tabanı ve bilgi yok (ülke çapında) Kayıt-dış ekonomik faaliyetler – merdiven altı sanayi bilgisi yok Bilimsel çalışmaların (Senaryolar, modellemeler, Ar- Ge projeleri vb.) yetersizliği Akademik camialarda iklim değişikliği tartışma zeminleri zayıf Karar verme sürecinde mevcut bilgiler buluşturulamıyor – bilgiler yönetilemiyor Çok-sektörlü ve katılımlı karar-verme, uygulama ve izleme süreçleri yetersiz ve sürekli değil, Katılımcı süreçlerin güçlendirilmesi lazım Halkın algılama hassasiyeti Karar-vericilerin güvenilirliği (kredibilitesi) ve kararlılığı

Etkileri ve kırılganlıkları, belirsizlikleri gerçekçi tespit etmekteki engellerimiz Uyuma yönelik strateji geliştirmek neden zor? Yapısal sorunlar,Uyum Kapasitesini Belirleyici Etmenler Kaynakların elverişliliği ve bunların nüfusa yayılması Kritik kurumların altyapısı ve karar-verici otoritelerin koordinasyonu Risk değerlendirme yöntemleri ve yönetimi (riskleri yayma yöntemleri) aşamaları Ekonomik etkileri için tespitler var Mali politikalarla ilişkilendirme çok zayıf Vergi/teşvik politikaları ile iklim değişikliği boyutu ilişkilendirilemiyor Sigorta rejimi çevre- iklim değişikliği ile özdeşleşmiyor Bankacılık Sektörünün uyum projelerini desteklemekteki rolü Uyum için uygun teknoloji seçenekleri/yenilikler Uyum fonlarının kullanılması (Bu konu öncelikli değil, çünkü esas darboğaz finansal kaynakları talep edecek nitelikte proje üretmek (merkezi ve yerel/bölgesel düzeyde) Yani Türkiye kısa dönemde uyum için finansman arzını (hibe +kredi) yeterli nicelikte ve nitelikte projelerle talep etmede ehil değil. Özetle; mali kaynakların kullanılmasında darboğaz; arz değil talep eksikliği.

Potansiyel Bariyerler Yapılan politika yanlışları (Hatalardan ders almak) İstisnai uygulamalar Yargı ihlalleri Ağaçlandırma ve ormanlaştırma alanında kullanılan yanlış yöntemler Enerji verimliliği teknolojilerinin yeterince etkin kullanılmaması Yenilenebilir enerji kaynaklarının hayata geçirilmesinde karşılaşılan idari ve finansal darboğaz (Örn: Rüzgar enerji santrallerinden elde edilecek elektiriğin ulusal şebekeye bağlanmasında özel sektörün - yatırımcının karşılaştığı zorluklar; çelik fiyatlarındaki artış nedeniyle rüzgar santrallerinin inşaa edilmesinde yavaşlama vb) HES’ler ve hassas yöreler için ayrıntılı uyum çalışmaları ihtiyacı Türkiye’nin statüsü

Herşey 2 Kavram Üzerinde Dönüyor FARKINDALIK BELİRSİZLİK

Sabrınız için teşekkür ederim