Ankara İl Çevre Ve Orman Müdürlüğü SANAYİ VE ATIK YÖNETİMİ UYGULAMALARI Demirhan KÜÇÜK Çevre Mühendisi

Atık Yönetimi Endüstriyel kaynaklı atıklar çevre ve insan sağlığını ciddi şekilde tehdit ederken, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir sorun olarak tanımlanmaktadır. Sanayileşmeye paralel olarak  artan üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri atıkların yönetimi uygulamarında da zorlukları beraberinde getirmektedir. Endüstri kaynaklı atıkların yönetilmesi hususlarında yaşanan sıkıntılar çevresel sorunların artışının en büyük nedenleri arasında yer almaktadır. Atık yönetimi konusunun işletmelere getirdiği mali yük ve iş gücü/zamanı kaybı endişesi uygulamada yaşanan sorunların temel nedeni olarak tanımlanabilir. Atık yönetimi uygulamalarında atıkların tanımlanması, kaynağında azaltılması, ayrı olarak toplanmaları, ayrı olarak geçici depolanmaları, atıkların geri kazanılması ve atıkların çevreye zarar vermeden bertaraflarının sağlanmasına yönelik ATIK YÖNETİMİ PLANLAMASI yapılması en önemli husustur.

Atıkların Tanımlanması Atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesi amacı ile Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05.07.2008 tarihli ve 26927 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik Ek-4 te Atıkların kaynağı, oluşumları ve özellliklerine göre 20 Bölümden oluşan atık listesi yayımlanmış ve toplam 839 adet atık tanımlanmıştır. Bu atıkların 405 tanesi Tehlikeli Atık 434 tanesi ise tehlikesiz atık olarak belirtilmiştir. Bu Yönetmelik Avrupa Birliği Direktifleri de dikkate alınarak hazırlanmıştır. Avrupa Atık Katalogunda yer alan tehlikeli atıklar (A), muhtemelen tehlikeli atık olabilecek muhtemel/muallaklı atıklar(M) olarak tanımlanmıştır.

Atıkların Tanımlanması - Atmosfere salınan gaz atıklar,  - Radyoaktif atıklar,  - Taş ocağı faaliyetleri ile mineral kaynakların aranması, çıkarılması, işlenmesi ve depolanması sonucu oluşan atıklar,  - Hayvan kadavraları ile tarımsal atıklar (tarımda kullanılan hayvan dışkısı ve diğer doğal ve tehlikeli olmayan maddeler), - Sıvı haldeki atıklar hariç atık sular, Kullanım ömürleri bitmiş patlayıcılar ve bunların atıkları Atık Yönetimi uygulamaları kapsamı dışında olup kendi ilgili oldukları mevzuat hükümlerine göre yönetilmeleri gereklidir.         

Atıkların Tanımlanması Atık listesi 20 bölümden oluşur Bölüm 1 - 12, 17 - 19 kaynağa dayanır (endüstriyel işyeri branşı) Bölüm 6 - 7 işleme dayalı Bölüm 13 - 15 madde ve malzemeye dayalı Bölüm 20 Evsel atıklar Bölüm 16 Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar

Tehlikeli Atıkların Tanımlanması ( * ) işaretli olanlar tehlikeli atıktır, Tehlikeli atıklar, Yönetmelik EK-III A’daki özelliklerden bir veya daha fazlasına sahiptirler, Atık Listesinde (A) işaretli atıklar, Yönetmelik EK-III B’de yer alan tehlikeli atık konsantrasyonuna bakılmaksızın tehlikeli atık sınıfına girer. Atık Listesinde (M) işaretleri atıklar tehlikeli olma olasılığı bulunan atıklardır. Değerlendirme Yönetmelik EK-III A ve EK-III B’ye göre yapılır.

Atıkların Tanımlanması Atığı tanımlamak için; Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek-4 te yer alan atık listesi üzerinde; 1. adım: (01)den (12)ye yada (17)den (20)ye kadar olan bölümlerde uygun bir atık kodu bulunması 2. adım: 1. adımda bulunamazsa (13), (14) ve (15)ana başlıkları altında verilen bölümlerin incelenmesi 3. adım: 1. ve 2. adımda bulunamazsa (16) ana başlığı altında verilen bölüm uyarınca tanımlama 4. adım (16) ana başlığı altında verilen bölümde de bulunamıyor ise (…..99) kodu (başka türlü tanımlanamayan atıklar), ilk adımda tanımlanan liste bölümündeki aktiviteye uygun olarak kullanılmalıdır.

Tesis İçinde Tehlikeli Atıkların Ayrı Toplanması Atıklar fiziksel, biyolojik ve kimyasal ön işlemler haricinde kesinlikle doğrudan başka bir madde veya atıkla karıştırılmamalı ve seyreltilmemelidir. Tesis içinde atık oluşturan kaynakların tespitinden sonra bu kaynaklardan oluşan atıkların öncelikle tehlikeli yada tehlikesiz kapsamları belirlenmeli ve tehlikeli atık kapsamında olan atıkların birbirleri ile karışmadan toplanabilmesi için atıkların fiziksel,kimyasal ve biyolojik özellikleride dikkate alınarak ATIK KODLARINA göre konteynerler de yada atık biriktirme kaplarında biriktirilmelidir. Tesis içi tehlikeli atık biriktirme konteynerlerinde gerekli uyarı/ikaz ve talimat bilgilerine yer verilmesi ayrı toplama başarısını arttırdığı gibi bu atıkların nihai bertaraf/ve gerikazanım maliyetlerinede olumlu yönde katkı sağlayacaktır. Özelliklede tehlikeli olmayan atıkların hatalı uygulamalar yada dikkatsizlik sonucu tehlikeli atık biriktirme kaplarına atılması , yada tehlikeli atıkların aynı şekilde tehlikesiz atık biriktirme konteynerlerine atılması Atık Yönetimi Maliyetlerini olumsuz yönde etkileycektir.

Tehlikeli Atıkların Geçici Depolanması Tehlikeli Atıklar ara depolama, geri kazanım ve nihai bertaraf tesislerine ulaştırılmadan yada tesiste tekrar kullanmadan önce tesis içinde yada tesise ait uygun bir alanda güvenli bir şekilde depolanmalıdır. Tehlikeli Atıkların tesis ve binalardan uzakta beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlar içinde birbirleri ile karışmayacak şekilde geçici olarak muhafaza edilmelidir. Bu konteynırların üzerinde; - tehlikeli atık ibaresine yer verilir, - depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini konteynırlar üzerinde belirtilir - konteynırların devamlı kapalı kalması sağlanır, - atıkların kimyasal reaksiyona girmemesi için gerekli önlemler alınır. Ayrıca ; Atık yağlar, Atık pil ve aküler, tıbbi atıklar, pcb ve pct li atıklar için gerekli farklı depolama şartlarınında sağlanması gerekmektedir.

Tehlikeli Kimyasalların Depolanması Tehlikeli kimyasal madde ve müstahzarları depolanan maddenin oluşturabileceği zararlar göz önüne alınarak, gerekli ısı, izolasyon, yıldırımdan koruma, havalandırma, alarm ve yangın söndürme gibi sistemler ile donatılmış olan depolanan madde veya müstahzarlarının yükleme, boşaltma ve kullanımları sırasında ortaya çıkabilecek tehlikeler ve bu tehlikelere karşı korunma önlemleri ile ilgili uyarı işaretleri ve yazılarının bulunduğu alanlarda depolanmalıdır. Tehlikeli madde ve müstahzarları, ilaç, hayvan ilacı, gıda maddesi, hayvanyemi ve bunların katkı maddeleri ile aynı depolara konulamaz. Çok zehirli özelliği ile etiketlenmiş olan madde ve ürünler kilitli mekanlarda depolanır. Bunların depolanması ile sorumlu kişiler, işletme müdürü ve konu ile ilgili personel dışındaki kişilerin bu maddelerle iştigalini önlemek için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Tehlikeli madde veya müstahzarlarının özelliklerine göre etiketlenmiş olması ve etiketlerin ilgili mevzuatta istenen bilgileri eksiksiz olarak karşılaması gereklidir. Uygun ambalajlama yapılmamış , etiketi bulunmayan /uygun olmayan, Malzeme güvenlik formları bulunmayan ve ya ambalaj ve etiket bilgileri ile içerikleri farklı olan tehlikeli madde ve mustahzarlarının satın alınmaması ve tesisler tarafından kullanılmaması gerekmektedir.

Atık Yönetim Planları Üretim, tüketim ve hizmet faaliyeti gösteren ve tehlikeli atık olarak tanımlanmış atıkların oluşumuna neden olan tüm sanayi kuruluşları tarafından Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre 3 yıllık Atık Yönetim Planı hazırlanması gerekmektedir. Atık Yönetim Planları sadece A.Y.G.E.İ.Y Ek-4 te yer alan (M) ve (A) işaretleri ile tanımlanmış tüm atıklara yönelik hazırlanır. Tehlikeli maddelerle kontamine olmamış yada içeriklerinde tehlikeli maddeler içermeyen Evsel Atıklar, Ambalaj Atıkları, Bitkisel Atık Yağlar, ÖTL’ ler, Hafriyat atıkları, üretim artıkları, standart dışı ürünler vb. atıklara Atık Yönetim Planları yer verilmesine gerek olmamakla birlikte bu atıklara yönelik envanter kayıtlarının oluşturulması ve lisanslı işletmelerde bertaraf/gerikazanımı yapıldığının belgelenmesi gerekmektedir.

(Atık Üreten her bir Sanayi tesisinin Oluşturması gereken Plan) ATIK YÖNETİM PLANI (Atık Üreten her bir Sanayi tesisinin Oluşturması gereken Plan) ATIK ÜRETİCİSİ : 1-Atık Üreticisinin (Sanayicinin) İletişim Bilgileri: - Adı SOYADI, - Adres, Telefon ve Faks : - Vergi Kimlik Nosu: -Tesis Sahibi (Yetkili Kişi) : 2-Firmada atık yönetiminden sorumlu kişiye ait bilgiler (İletişim Bilgileri) : - Adres, Telefon, Faks : 3-Ekler : (Atık Beyan Formu, taşıma formları) 4-Atık kaynağı hakkında detay bilgi -Atık üretim yeri (Firma merkezi ile üretim yapılan yer farklı ise) 5 – Tehlikeli atık listesindeki (EWC) kodu ve açıklaması verilecek (her bir atık türü için miktar ve bertaraf şekli ayrı olarak belirtilecek). 6-Bir önceki yıla ait atık miktarı, yıllık atık üretim miktarı tahmini ( gelecek 3 yıl için) - Gelecekteki üretilmesi tahmin edilen miktarlar için ne şekilde bertaraf/geri kazanım düşünüldüğü (% ’ ler ile) - Tesis prosesinde atık azaltımına yönelik proses değişikliği düşünülüyor ise teknik ve mali yönden kısa açıklama. BERTARAF/GERİ KAZANIMA GÖNDERİLEN ATIKLARIN GÖNDERİLDİĞİ TESİSLER 1- Bertaraf işletmecisi iletişim bilgileri;(Adı SOYADI, Adres, Telefon, Faks) 2- Tesis iletişim bilgiler; (Adı SOYADI, Adres, Telefon, Faks) 3- Bakanlık lisans No: 4-Yetkili kişi 5-Bertaraf tesisi tipi( Düzenli depolama, yakma, kimyasal/fiziksel/biyolojik işlem) 6 - Bertaraf/Geri kazanım işlemlerinin açıklanması(Yönetmelik Ekinde yer alan D ve R ler) 7-Bertaraf işlemleri ile ilgili detay: Atıklar farklı bertaraf işlemi görebilir. Bir kısmı yakmaya, bir kısmı düzenli depolamaya, bir kısmı da geri kazanıma gidebilir. (% ’ ler ile nereye gittiği verilecek) 8 - (Kendi bertaraf tesisi varsa) Kendi tesisinde bertaraf düşünüyorsa (Örneğin hastanede klinik atık yakma v.s) Bertaraf birimi hakkında bilgi (Planlar ve yöntemler) 9 -Atık Devamlılığı ; -Geri kazanım mümkün değilse, üretici bunun nedenlerini vermek zorundadır. “ Bertaraf gönderilmesinin nedeni ” (Örneğin; geri kazanım maliyeti, Uygun geri kazanım tesisi bulunmaması, geri kazanılan malzemenin Pazar payı bulunamaması v.b.) -Eğer toplam atık 1 tesiste bertaraf edilmiyorsa, atık üreticisi ne kadar, nerede bertaraf edileceğini beyan etmelidir.