TÜRKİYE’DE SAĞLIK POLİTİKALARINDAKİ GELİŞMELER : NEREYE GİDİYORUZ? TORAKS DERNEĞİ 8.YILLIK KONGRESİ 29 Nisan 2005, Antalya Doç.Dr.Kayıhan Pala Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı kpala@uludag.edu.tr

BULGARİSTAN BU ÜLKEYİ TANIDINIZ MI ? Sağlık hizmeti sunumu ile finansmanı birbirinden ayrılıyor Sağlık Bakanlığı sağlık hizmet sunumundan çekiliyor Genel Pratisyenlik/Aile hekimliği uygulamasına geçiliyor Genel Sağlık Sigortası kuruluyor Temel Teminat Paketi hazırlanıyor Katkı Payı alınmaya başlanıyor Gönüllü (Özel) Sağlık Sigortaları devreye giriyor Özel Emeklilik Sigortaları devreye giriyor I. ve II. basamak ve hastane hizmetleri birbirinden ayrılıyor BULGARİSTAN

Doğumda beklenen yaşam ümidi(Yıl) Ülke 1970-1975 1995-2000 Ukrayna 70,1 68,1 Bulgaristan 71,0 70,8 Letonya 69,6 Estonya 70,5 70,0 Belarus 71,5 68,5 Ermenistan 72,5 72,4 Kazakistan 64,4 64,1 WHO, 2001

YAPISAL UYUM PROGRAMLARI (YUP) Ekonomisi açık veren çevre kapitalist ülke Uluslar arası finans çevreleri YAPISAL UYUM PROGRAMLARI BORÇ

YAPISAL UYUM PROGRAMLARI Kamusal harcamanın kısılması Devalüasyon (Yerel paranın değersizleştirilmesi) Devletin küçültülmesi (ÖZELLEŞTİRME) Kamu hizmetlerinden yararlanma için kullanıcı ödentilerinin zorunlu kılınması Ticaretin liberalleştirilmesi

Bebek ölüm hızı (Binde) YUP’un sağlık durumu üzerine olan etkileri IMF/WB programlarını uygulayan bazı ülkelerde BÖH’ün değişimi Ülke Bebek ölüm hızı (Binde) Değişim (%) 1980 1985 Etyopya 146 168 15,1 Mali 154 174 26,5 Madagaskar 71 109 53,5 Uganda 97 108 11,3 Tanzanya 103 110 6,8 Somali 152 4,1 Kenya 87 91 4,6 Kaynak : Loewenson 1993

TÜRKİYE : BÜTÇE HARCAMALARI İÇİNDE SAĞLIK, EĞİTİM VE FAİZİN PAYI (%) Kaynak : Maliye Bakanlığı

Döner Sermaye Gelirlerinin Değişimi (1993-2003) Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Bütçesine Göre Döner Sermaye Gelirlerinin Değişimi (1993-2003) Kaynak : Sağlık Bakanlığı Yataklı tedavi Kurumları İstatistik Yıllıkları

Sağlık Reformu – Sağlıkta Dönüşüm Programı Küresel finans hareketinin, Toplum Hekimliği ilkelerine aykırı olarak sağlık sektöründe yeniden yapılanma operasyonları: Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Aile Hekimliği ile özelleşmesi Hastane ve Sağlık İşletmelerinin özelleşmesi Sağlık Finansman Kurumu – Genel/Özel Sağlık Sigortası ile fon sisteminin kurulması www.hasuder.org

a World Bank project MÜDAHALELER : Sözleşmeli çalışan sağlık insan gücü Devletin “Sağlık hizmeti sunmayı” bırakması, Aile hekimliği/doktorluğu sistemine geçiş Sosyal (Genel) Sağlık Sigortası Kamu hastanelerinin özelleştirilmesi Ve “Rekabet”

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Projesi Çalışma Grubu Raporu /2003, sayfa 2 : .., Her iki Bakanlık üst düzey yöneticileri ve teknik çalışanları ile Dünya Bankası Teknik Çalışma Grubuyla birlikte hazırlanan,Hazine Müsteşarlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı tarafından da onaylanan değerlendirme kapsamında beş ana başlık saptanmıştır.

Rapor No.24358-TU Türkiye : Yaygınlığı ve Verimliliği İyileştirmek Amacıyla Sağlık Sektöründe Yapılan Reformlar Haziran 2002 İnsan Geliştirme Sektörü Birimi Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Dünya Bankası Dökümanı

SOSYAL GÜVENLİK ÖRGÜTLERİNİN BİRLEŞTİRİLMESİ SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığının sunduğu çeşitli sağlık sigortaları ile devlet memurlarına sunulan hizmetler ve Yeşil Kart gibi refah programları birleştirilerek tek bir zorunlu sosyal sağlık sigortası sistemi, ya da Sağlık Fonu haline getirilmelidir. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

TEMEL HİZMETLER PAKETİ Sağlık hizmetleri temel hizmetler paketi çerçevesinde sunulmalıdır. Çok sayıda hizmetin aslında hemşireler ve diğer paramedikal personel tarafından da verilebileceği tespit edilirse (Araştırmalarla), muhtaç alanlarda hemşireleri lokal işe alma ve eğitme yoluna gidilmeli ve ana ve çocuk ölüm ve hastalanma oranını azaltacak temel hizmetler paketi bunlar aracılığıyla sunulmalıdır. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

Kamu hastanelerinin özerkleştirilmesi Hastanelerin verimliliğini iyileştirmek için, tüm SB ve SSK hastanelerine hem idari ve mali açıdan hem de sağlık hizmetlerini üretip yönetmek için gereken girdilerin temini bakımından özerklik tanınmalıdır. İlk aşamada hastane kurumunun geneline özerklik tanınmalı, ikinci aşamada ise her tesise ayrı ayrı özerklik tanınmalıdır. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

Sözleşmeli personel Sağlık tesislerinde bulunan tüm personel ilgili kurumun sözleşmeli personeli olacaktır. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

Sağlık Bakanlığı “Hizmet” sunmayacak ! Sağlık Bakanlığı’nın başlıca görevi ve sorumluluğu politika hazırlamak ve düzeni denetlemek olmalıdır. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın odaklanması gereken diğer alanlar arasında kalite kontrolü ve tüketicinin eğitilmesi sayılabilir. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı “Hizmet” sunmayacak ! Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın sağlık sektöründeki temel görevi ise evrensel sağlık sigortası sisteminin yönetimine ve işlevlerine denetim ve rehberlik sağlamaktır. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

AİLE HEKİMLİĞİ Türkiye’deki temel sağlık uzmanlarına temel hizmet paketini Türkiye’de sunarken , hem evde hem de hastanede bakılan hastaların tedavisinde çeşitli sağlık hizmeti sektörlerinin bütünleştirilmesini sağlayacak imkanlar verilmelidir. Bunu başarmanın bir yolu “aile hekimliği” kavramının ve uygulamasının benimsenmesidir. Dünya Bankası (Haziran 2002): Rapor No.24358-TU

SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM : Yasal Düzenlemeler … Eleman Temininde Güçlük Çekilen Yerlerde Sözleşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması Yasası Sosyal Güvenlik Kurumu Teşkilat Kanunu Emeklilik Sigortası Sistemi ve Emeklilik Sigortaları Kurumu Kanunu SSK Yasası İş Yasası İşyeri Hekimliği Yönetmeliği Bütçe Uygulama Talimatı Performansa dayalı ücretlendirme Bireysel emeklilik yasası Sağlık insangücü ihalesi Sağlık Bakanlığı taşınmazlarının satılması hakkındaki yasa (5220) Aile doktorluğu pilot uygulama SSK Hastanelerinin devri ... VE KAMU YÖNETİMİ TEMEL KANUNU TASARISI...

CUMHURBAŞKANI GERİ GÖNDERMESEYDİ? Kanun Bilgileri Kanun Numarası 5227 Başlığı KAMU YÖNETİMİNİN TEMEL İLKELERİ VE YENİDEN YAPILANDIRILMASI HAKKINDA KANUN Kabul Tarihi15/07/2004 Kabul Edildiği Birleşim 22.Dönem 2.Yasama Yılı 116.Birleşim Cumhurbaşkanlığına Gidiş Tarihi 21/07/2004 Cumhurbaşkanlığından Geliş Tarihi 03/08/2004 Cumhurbaşkanınca Yapılan İşlem Geri Gönderme http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar.durumu?kanun_no=5227

KAMU YÖNETİMİ TEMEL KANUNU (II) SAYILI CETVEL TAŞRA TEŞKİLÂTI OLMAYAN BAKANLIKLAR 1. Dışişleri Bakanlığı, 2. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, 3. Sağlık Bakanlığı, 4. Ulaştırma Bakanlığı, 5. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 6. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 7. Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı, 8. Kültür ve Turizm Bakanlığı 9. Çevre ve Orman Bakanlığı www.tbmm.gov.tr

KAMU YÖNETİMİ TEMEL KANUNU Geçici ve Son Hükümler GEÇİCİ MADDE 1. - Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; a) Sağlık Bakanlığı taşra teşkilatının görev ve yetkileri, eğitim hastaneleri hariç, sağlık evi, sağlık ocağı, sağlık merkezi, dispanser ile hastaneler araç, gereç, taşınır ve taşınmaz malları, alacak ve borçları, bütçe ödenekleri ve kadroları ile birlikte olmak üzere personeli il özel idarelerine, Devredilmiştir. Birinci fıkranın (a) bendinde il özel idarelerine devredilen sağlık evi, sağlık ocağı, sağlık merkezi ve dispanser gibi koruyucu sağlık hizmeti veren tesisler il özel idarelerince Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen esas ve usullere göre bina, araç, gereç, taşınır ve taşınmaz malları, alacak ve borçları, bütçe ödenekleri ve kadroları ile birlikte olmak üzere personeli belediyelere devredilebilir.

BİR HEKİM İSTİHDAMI/EĞİTİMİ DİNAMİĞİ OLARAK “TÜRKİYE’DE” PERFORMANSA DAYALI ÜCRETLENDİRME

“PERFORMANS” DEĞİL “HİZMET BAŞI ÖDEME”

“PERFORMANSA DAYALI ÜCRETLENDİRME” : BEKLENEN SONUÇLAR Daha fazla hasta muayene edilecektir. Daha fazla ilaç yazılacaktır. Daha fazla hasta opere edilecektir. Daha fazla tetkik yapılacaktır. Puanı yüksek olan girişimler öncelenecektir. Hastanelerde “high-tech” tıbbi teknoloji kullanılacaktır. Sağlık ocaklarına hızla (Gereksinimin ne olduğuna dikkat edilmeksizin) teknoloji sokulacaktır. Sağlık çalışanları arasında yaratılan rekabet zemini çalışma barışını bozacaktır.

İLK KANIT: İLAÇ HARCAMALARI Üretici fiyatlarıyla kişi başına yıllık ilaç tüketimi: 2002 45 dolar 2003 60 dolar 2004 85 dolar Tüketici fiyatlarıyla 2004’te cebimizden çıkan para 8.8 milyar dolar

Pala,K. , Sarısözen,D. , Türkkan, A. , Günay,N Pala,K., Sarısözen,D., Türkkan, A., Günay,N. “Bursa Merkez Sağlık Ocaklarında Çalışanların Döner Sermaye ve Aile Hekimliği İle İlgili Düşünceleri, IX.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Ankara, 2004.

YAKINDA KALDIRILACAKTIR! Döner sermaye gelirlerinden sağlık çalışanlarına aktarılan pay, çalışanların biraz olsun gelirlerini artırmakla birlikte; özlük haklarının yükseltilmesi için kalıcı bir çözüm değildir. Kalıcı bir çözüm değildir çünkü; Emeklilik dönemine yansımamaktadır, Süreklilik göstermemektedir (Sosyal güvenlik kuruluşlarından gelen paralar dağıtılmaktadır, bu kuruluşlardan sürekli para gelmesi söz konusu olmayabilir), Eşitsiz dağılmaktadır, Geleceği belirsizdir (!) ve Kişinin sağlık sorunları yaşamasından büyük ölçüde etkilenmektedir. YAKINDA KALDIRILACAKTIR!

GELECEK SAĞLIK ÇALIŞANLARI?

DANIŞTAY’DAN HİZMET ALIMINA DURDURMA Danıştay, sağlık ve yardımcı sağlık personeli tarafından yerine getirilmesi gereken hizmetlerin satın alma yoluyla gördürülmesine ilişkin Sağlık Bakanlığı tebliğinin yürütmesini durdurdu. Yüksek mahkeme, tebliğin dayanağı olan Devlet Memurları Kanunu’nun ilgili hükmünün iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne götürme kararı verdi.

“SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM” SÜRECİNDE TIP EĞİTİMİ?

Seçilmek istenen uzmanlık alanı Öğrencilerden 148’i (% 91,4) gelecekte uzman olmak isterken, yalnızca 4’ü (% 2,5) pratisyen hekim olarak çalışmayı düşünmektedir. Beş öğrenci ise (% 3,1) hekimlik yapmak istememektedir. Öğrencilerin uzmanlaşmayı istedikleri tıp dallarının dağılımı Seçilmek istenen uzmanlık alanı Cinsiyet Toplam Kadın Erkek Sayı % Kadın-doğum 22 35,5 7 10,9 29 23,0 Kardiyoloji 4 6,5 18 28,1 17,5 Göz 11,3 9 14,1 16 12,7 Üroloji -- 0,0 7,1 KBB 3 4,8 5 7,8 8 6,3 Dermatoloji 6 9,7 2 3,1 Çocuk 4,7 5,6 Diğer 25,7 11 17,2 27 21,5 62 100,0 64 126 Pala, K., Tokyay, A., Aslan, G. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Son Sınıf Öğrencilerinin Gelecek İle İlgili Düşünceleri, IX.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Ankara, 2004.

Öğrencilerin % 80,9’unun (131 kişi) gelecekle ilgili endişesi var. Pala, K., Tokyay, A., Aslan, G. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Son Sınıf Öğrencilerinin Gelecek İle İlgili Düşünceleri, IX.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Ankara, 2004.

KALKINMADA ÖNCELİKLİ BÖLGEDE ÇALIŞMA Doğduğu bölge Asla çalışmayı düşünmüyor Marmara 22 (% 48,9) Karadeniz 3 (% 13,0) Doğu Anadolu 2 (% 11,8) Güneydoğu Anadolu 1 (% 6,3) Akdeniz 2 (% 16,7) Ege 7 (% 53,9) İç Anadolu 12 (% 40,0) Yurt dışı 1 (% 25,0) Toplam 50 (% 31,3) Pala, K., Tokyay, A., Aslan, G. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Son Sınıf Öğrencilerinin Gelecek İle İlgili Düşünceleri, IX.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Ankara, 2004.

ÇALIŞMAK İSTEDİĞİ BÖLGE Pala, K., Tokyay, A., Aslan, G. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Son Sınıf Öğrencilerinin Gelecek İle İlgili Düşünceleri, IX.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Ankara, 2004.

GENEL SAĞLIK SİGORTASI (Bazı özellikler...)

SİGORTAYA DAYALI SAĞLIK SİSTEMİ TEMEL ÖZELLİKLER Finansman temel olarak çalışanlardan ve işverenden toplanan “Prim” ile sağlanır. Prim öde(ye)meyenler sağlık ve diğer sosyal hizmetlerden yararlanamaz. Sağlık hizmetlerinde kapsam altına alınan hizmet “TEMEL TEMİNAT PAKETİ”ne göre belirlenir. Sağlık hizmeti almak isteyenden ayrıca “Katkı Payı” alınır.

Katkı Payı (Kullanıcı ödentileri) Dünya Bankası, kamu tarafından ücretsiz sağlanan sağlık hizmetlerinin, kullanıcı ödentisi ile sağlanmasının “verimliliği” artıracağını iddia etmesine karşın (Akin, 1987); beklenen olası yarar gerçekleşmemiş; hizmeti kullanma sırasında yoksulların zenginlerden daha fazla ödediği saptanmıştır (Kutzin,1997).

SOSYAL SİGORTAYA DAYALI SAĞLIK SİSTEMİ VAROLAN ÜLKELER : AVUSTURYA BELÇİKA FRANSA ALMANYA (1883) LUKSEMBURG HOLLANDA İSVİÇRE GEÇİŞ DÖNEMİNDEKİ ÜLKELER : İSRAİL TÜRKİYE ... Kaynak : DSÖ,1998

SİGORTAYA DAYALI FİNANSMAN DÖRT ÖNEMLİ ÖZELLİK : Sosyal sigortanın zorunlu tutularak, sigorta riskinin yayılması, Kamu kuruluşları ya da “Kar amacı gütmeyen” kuruluşlar aracılığıyla sigorta sağlanması İşverenlerin tümünden sürekli/düzenli olarak prim toplanması, Adil bir gelir dağılımı. WHO : European Health Care Reform, Analysis of Current Stategies, 1997.

Sosyal sağlık sigortası kapsamındaki gruplar ve sorunlar Teknik ve yönetsel sorunlar İşçiler Sanayi çalışanları Sorun yok Beyaz yakalılar Kabul etme sorunu Tarım işçileri Kayıt, gelir değerlendirme, ödeme gücü Denizciler Yüksek riskli iş Maden işçileri Kayıt-dışı çalışanlar Kayıt, gelir değerlendirme Serbest çalışanlar Zanaatkarlar Çiftçiler Küçük işyeri sahipleri Diğer bağımsız işçiler Özel gruplar Memurlar Askeri personel Çalışmayan nüfus Emekliler Ödeme gücü İşsizler Kayıt, ödeme gücü Sakatlar Yoksulluk yardımı alanlar Ödeme gücü Öğrenciler Eğitim gören erişkinler WHO, SOCIAL HEALTH INSURANCE A GUIDEBOOK FOR PLANNING

SAĞLIKLA İLGİLİ GÜVENCE KAPSAMINDAKİ NÜFUS (%) ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE FİNANSMAN MODELİNE GÖRE SAĞLIKLA İLGİLİ GÜVENCE KAPSAMINDAKİ NÜFUS (%) ÜLKE SAĞLIKLA İLGİLİ GÜVENCE KAPSAMINDAKİ NÜFUS (%) VERGİYE DAYALI FİNANSMAN DANİMARKA 100.0 FİNLANDİYA NORVEÇ İSVEÇ İNGİLTERE SOSYAL SİGORTAYA DAYALI FİNANSMAN AVUSTURYA 99,0 BELÇİKA FRANSA 99,5 ALMANYA 92,2

Hollanda hükümeti sağlık harcamalarını kısıyor (BMJ 2003;327:641) Hollanda’daki merkez sağ koalisyon hükümeti sağlık harcamalarında büyük kesintiler yapacağını açıkladı. Birçok sağlık hizmeti paralı hale gelecek, … 21 yaş üzerindeki kadınlar artık doğum kontrol hapları için para ödeyecekler. Araştırmacılar ise, doğum kontrol haplarının kamu sağlık sigortası kapsamından çıkarılmasının,  180,000 kadının hapları kullanmaktan vazgeçmesine neden olacağını ileri sürdüler. 1 Ocak 2004’ten itibaren kamu sağlık sigortası yetişkinler için diş sağlığı hizmetlerini, invitro fertilizasyon tedavisinin ilk aşamasını ve fizyoterapiyi kapsamayacak. Ambulans dışında hastaneye nakil ücretleri de kapsam dışında bırakılıyor. Bazı kronik hastalıklılar da uzun dönemli hastane ya da ev bakım hizmetleri için ödeme yapmaya başlayacaklar.

Almanya’da sağlık sistemi reformu (BMJ 2003;327:250) Hükümet ve muhalefet partileri arasında aylardır süren görüşmeler, sağlık harcamalarını azaltma yönünde tartışmalı bir anlaşmayla sona erdi. İkinci Dünya Savaşı’nın sonundan bu yana Alman sağlık sisteminde yapılan en radikal reformla hükümet, önümüzdeki yıl sağlık harcamalarını 9.9 milyar euro azaltacağını ve 2007’ye kadar kesintilerin 23.1 milyar euro’yu bulacağını duyurdu.  Yeni düzenlemeye göre hastalar tedavi için daha fazla ücret ödeyecekler. Hastalar genel pratisyene her gidişleri için 10 euro ödeyecekler, ayrıca ilaçlar için ödedikleri para da artacak. Hastanede kaldıkları her gün için de 10 euro ödeyecekler. Dahası, takma diş ve meslek hastalığı tazminatı gibi birçok sağlık ödemesi devlet sağlık sigortası kapsamının dışına çıkarılıyor.

GSS İÇİN SAYILARLA TÜRKİYE: Kaçak çalışan 11.405.000 kişi (% 52,6) İşsizlik oranı : % 11,5 (Türkiye geneli) İşsizlik oranı : % 15,2 (Tarım dışı sektör) (DİE Ocak 2005)

GSS İÇİN SAYILARLA TÜRKİYE: KAYIT-DIŞI EKONOMİ : % 61 (Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulu Başkanlığı 2002 Raporu)

Gelir dağılımı Ülke Gini Katsayısı Mısır 0,320 Hindistan 0,338 Çin 0,376 Türkiye 0,490 Kaynak : DPT

TÜRKİYE’DE PRİM TAHSİLATI : SSK SSK PRİM GELİRLERİNİN TAHSİLAT ORANI (%) Kaynak : www.ssk.gov.tr/sskBilgiBankasi/9999/0/20050328_100726.xls

TÜRKİYE’DE PRİM TAHSİLATI : BAĞ-KUR ESNAF/SANATKAR (1479) TARIM (2926) BORÇSUZ SİGORTALI (%) 14,5 8,4 BORÇLU SİGORTALI (%) 64,8 38,6 HİÇ PRİM ÖDEMEYENLER (%) 20,7 53,0 Kaynak : BAĞ-KUR 2000 İstatistik Yıllığı

6,5 milyon Bağ-Kur’lu tedavi olamıyor 6,5 milyona yakın Bağ-Kur sigortalısı ve hak sahibi, prim borcu nedeniyle sağlık hizmetlerinden yararlanamıyor.NTV, 24 Nisan 2005 CHP’nin soru önergesini yanıtlayan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Murat Başesgioğlu, 6 milyon 453 bin 312 kişinin prim borcu nedeniyle Bağ-Kur’un sağlık hizmetlerinden yararlanamadığını açıkladı.

TÜRKİYE’DE SAĞLIKLA İLGİLİ SOSYAL GÜVENCESİ OLMAYANLAR % 32,8 SAĞLIK BAKANLIĞI ULUSAL SAĞLIK HESAPLARI HANEHALKI ARAŞTIRMASI 2002

GSS TÜRKİYE İÇİN UYGUN BİR FİNANSMAN YÖNTEMİ DEĞİLDİR : Türkiye’de gelir dağılımında büyük bir adaletsizlik söz konusudur. Türkiye’de “kayıt-dışı” ekonomi egemendir. Türkiye’de tarım işçisi çok fazladır. Türkiye’de işsiz sayısı çok fazladır. Türkiye’de prim toplanamamaktadır.

ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE TOPLAM SAĞLIK HARCAMASI VE BEBEK ÖLÜM HIZI, 2000 Toplam Sağlık Harcaması BÖH (Binde) PPP US $ % GSYİH ÇEKOSLOVAKYA 977 FİNLANDİYA 1698 MACARİSTAN 847 İRLANDA 1774 MEKSİKA 494 POLONYA 578 SLOVAK CUM. 591 TÜRKİYE 446 Kaynak : OECD HEALTH DATA 2004

ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE TOPLAM SAĞLIK HARCAMASI VE BEBEK ÖLÜM HIZI, 2000 Toplam Sağlık Harcaması BÖH (Binde) PPP US $ % GSYİH ÇEKOSLOVAKYA 977 7,1 FİNLANDİYA 1698 6,7 MACARİSTAN 847 İRLANDA 1774 6,4 MEKSİKA 494 5,6 POLONYA 578 5,7 SLOVAK CUM. 591 5,5 TÜRKİYE 446 6,6 Kaynak : OECD HEALTH DATA 2004

ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE TOPLAM SAĞLIK HARCAMASI VE BEBEK ÖLÜM HIZI, 2000 Toplam Sağlık Harcaması BÖH (Binde) PPP US $ % GSYİH ÇEKOSLOVAKYA 977 7,1 4,1 FİNLANDİYA 1698 6,7 3,8 MACARİSTAN 847 9,2 İRLANDA 1774 6,4 6,2 MEKSİKA 494 5,6 23,3 POLONYA 578 5,7 8,1 SLOVAK CUM. 591 5,5 8,6 TÜRKİYE 446 6,6 41,9 Kaynak : OECD HEALTH DATA 2004

SAĞLIK SİSTEMLERİNDE DÖNÜŞÜM : TÜRKİYE Türkiye’nin, sağlık alanında daha fazla özelleşmek yerine, kamu sağlık sistemlerinin eksiklerinin giderilmesi ve gelişimini böylece sürdürmesi genel beklentidir. Savaş, B. Serdar et al. In Thomson, S. And Mossialos, E., eds. Sağlık Sistemlerinde Dönüşüm : Türkiye. Kopenhag, Avrupa Sağlık Sistemleri Gözlemcisi, 4(4)(2002).

“Ülkemizde politikacılar ve hükümetler sağlık hizmetlerinin genel bütçeden finansmanını, birinci basamak sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine öncelik verilmesini ve nitelikli sağlık yöneticileri kadrosu oluşturulmasını kabul etmeden ve inançla uygulamadan sağlık hizmetlerinde beklenen ve gereken gelişme sağlanamaz”. Prof.Dr.Nusret Fişek