Türkiye’de Demiryolu Taşımacılığı ve Eğitimi Ömer Faruk Görçün Kadir Has Üniversitesi Lojistik Program Başkanı

Türkiye’de demiryolu taşımacılığı denizyolu taşımacılığı dışında en eski ve en köklü taşıma türü olarak ifade edilebilmektedir.

uzun yıllar geri planda bırakılması Türkiye’de demiryolu eğitiminin de yeterli düzeyde gelişememesine neden olmuştur. Özellikle 1950-2000 yılları arasında demiryolu sektörü kendi başına yeterli olabilmenin mücadelesini vermiş, çok az sayıda destek ve katkı dikkate alınmaz ise üniversitelerden demiryolu taşımacılığı ile ilgili bir destek söz konusu olmamıştır.

Demiryolu sektörüne ilişkin yeterli düzeyde araştırma geliştirme faaliyetinin olmaması Türkiye’nin tercihini karayolu taşımacılığından yana kullanması ile açıklanabilmektedir.

Ulaştırma ile ilgili tüm kaynakların eşitsiz bir biçimde karayolu taşımacılığına yönlendirilmesi demiryolu taşımacılığının gelişimine ilişkin çabaların da doğmadan ölmesine yol açmıştır.

Türkiye’de demiryolu taşımacılığının başlangıcı 1850’li yıllara kadar dayanmaktadır. İlk demiryolu inşaatı Sultan Abdülmecit zamanında İngilizlere verilen imtiyazla başlamıştır. Türkiye demiryolları 1923-1940 yılları arasında bir anlamda atılım çağı yaşamıştır.

Bu dönemde 1923 yılı itibarı ile 4559 km Bu dönemde 1923 yılı itibarı ile 4559 km. olan demiryolu 1940 yılına kadar gerçekleştirilen çalışmalarla 8637 km.ye ulaşmıştır. 1950 yılından günümüze kadar ise sadece 1871 km yol yapılmıştır. Bu nedenle söz konusu dönem demiryolu taşımacılığı için gerileme dönemi olarak ifade edilebilmektedir.

1856-1998 Arası Dönem Süreç içerisinde demiryolu ile ilgili eğitimli personel gereksinimi bu konuda yeterli bir düzeyde olmayan üniversitelerden değil, kurum içerisinde iç eğitim süreçleri ile giderilmeye çalışılmıştır

Eğitilmiş işgücü yetiştirmeye yönelik olarak ilk açılan kurum 1915 yılında eğitime başlayan İzmir Şimendifer Okuludur. Demiryolu idaresi bu okuldan mezun olanları istihdam etmenin yanı sıra kendi içi bünyesinde oluşturduğu bilgi birikimini çalışanlarına aktararak mesleki uzmanlaşmayı sağlamaya çalışmıştır.

Cumhuriyet Dönemi başından itibaren gerçek anlamda Demiryolu Meslek Okulu 1942 yılında Umum Müdür Cemal Hidayet Bey tarafından Ankara'da açılmıştır. Hızla gelişen Demiryolu işletmeciliğinin gerektirdiği nitelikli personel ihtiyacını karşılamak amacıyla açılan TCDD Meslek Okulu 1949 yılına kadar yol, muamelat ve hareket bölümlerinde lise düzeyinde eğitim vermiştir.

1942 yılında eğitime başlayan Okula, 1943-1944, 1944-1945 ve 1945-1946 öğretim yıllarında öğrenci alınmıştır. Ancak, 1946 yılında Okulun kapatılması düşünüldüğünden bu yıldan itibaren öğrenci alımı durdurulmuş ve mevcut öğrencilerin mezuniyetinden sonra 1949 yılında Okul kapatılmıştır. Yedi yıllık bu ilk faaliyet döneminde yaklaşık 500 öğrenci mezun olmuştur.

1955 yılı ekim ayında Eskişehir'de yeniden faaliyete geçen Okul, 1957 yılında Ankara'ya nakledilmiştir. Okuldan 1959 - 1960 öğretim yılı sonuna kadar toplam 326 öğrenci mezun olmuştur. 1963 yılında alınan müdürler kurulu kararı ile Okul 1 Temmuz 1964 tarihinden itibaren kapatılmıştır.

1974 yılında Eskişehir'de TCDD Meslek Lisesi adı altında yol, cer, genel idari hizmetler, işletme ve tesisler bölümleriyle Okul tekrar öğretime açılmıştır.

1974 yılından 1998 yılına kadar Eskişehir'de eğitim veren TCDD Meslek Lisesi, TCDD Yönetim Kurulunun 13.08.1998 tarih ve 25/350 sayılı kararıyla faaliyetine son verilmiştir. 

1998-2011 Arası Dönem 1998 yılından günümüze kadar ülkemizde doğrudan demiryolu taşımacılığı ile ilgili eğitim veren bir okul mevcut bulunmamaktadır. Demiryolu taşımacılığı ile ilgili dersler bazı üniversitelerin lojistik ve taşımacılık bölümlerinde zorunlu ya da seçmeli olarak okutulmaktadır.

Üniversitelerde demiryolu taşımacılığı ile ilgili dersler analiz edildiğinde teknik özellik taşımaktan çok işletmecilik temelinde verildiği görülmektedir.

Bununla birlikte Anadolu üniversitesi bünyesinde raylı sistemler işletmeciliği, raylı sistemler teknolojileri, raylı sistemler yol ve raylı sistemler elektrik elektronik teknolojisi adı altında eğitim veren meslek yüksek okulu bulunmaktadır.

Yeditepe üniversitesi lojistik bölümü içerisinde 240 kredinin içerisinde sadece 6 kredi saat okutulan demiryolu taşımacılığı I ve II dersleri bulunmaktadır. Kadir has üniversitesinde demiryolu taşımacılığı ile doğrudan ve dolaylı olmak üzere 9 saat ders bulunmaktadır.

Ön lisans düzeyinde konu ile ilgili eğitim veren Anadolu üniversitesi porsuk meslek yüksek okulu raylı sistemler işletmeciliği bölümünün müfredatı analiz edildiğinde toplam 129 kredi içerisinde meslek derslerin 38 kredi/saat ile %29,45 olarak gerçekleşmektedir. Lisans düzeyinde değerlendirildiğinde demiryolu taşımacılığının toplam müfredat içerisindeki payı aşağıda görüldüğü gibi gerçekleşmektedir.

Şekil 2. Lojistik Bölümü İçinde Yer Alan Mesleki Derslerin Müfredat İçerisindeki Dağılımı

Özellikle demiryolu taşımacılığının Türkiye demiryolu sektörü ve diğer bağlı bulunduğu sektörler açısından önemi değerlendirildiğinde eğitim olarak son derece zayıf bir görüntü çizmektedir.

Alman devlet demiryolları genel olarak kontrol ve denetleyici olarak hizmet vermektedir. Alman devlet demiryolları 12 ana merkez olmak üzere ve özel sektör firmaları ile beraber toplam 90 ayrı eğitim merkezlerin de yaklaşık 800 civarında eğitmen ile muhtelif meslek içi eğitimler vermektedir.

Eğitimlerin yüzde 40’ı emniyet ve güvenlik tedbirlerine ayrılmıştır Eğitimlerin yüzde 40’ı emniyet ve güvenlik tedbirlerine ayrılmıştır. Bu eğitimlerde 60 özel demiryolu simülatörü kullanılmaktadır. Alman demiryollarına farklı şekillerde hizmet veren bütün özel sektör firmalar ve bütün müteahhit firma elemanları en az, her altı ayda bir yeni eğitimler almak zorundadır.

Firmalar bu eğitimler için çok ciddi ücretler öderler Firmalar bu eğitimler için çok ciddi ücretler öderler. Ancak firma elemanları kendi branşları ile ilgili dünyadaki gelişmeleri ve yeni demiryolu teknolojileri bu kurslarda öğrendikleri için bu periyodik kurslara çok önem verirler. Personeli demiryolu eğitiminden geçmeyen özel sektör firmaları devletten kesinlikle iş alamazlar.

Sadece Ukrayna’da doğrudan demiryolu taşımacılığı ile ilgili Ukrayna Devlet Demiryolu Akademisi bulunmakta, Bu üniversitede 632 akademisyen görev yapmaktadır. Söz konusu üniversite içerisinde demiryolu taşımacılığı ile ilgili 47 departman bulunmaktadır.

Sonuç ve Öneriler Ülkemizde demiryolu taşımacılığı ile birlikte demiryolu taşımacılığına ilişkin akademik ve mesleki düzeyde eğitimler son derece zayıf bir durum sergilemektedir. Son dönemlerde yapılan atılımlara paralel olarak bu alandaki eğitimlerin de geliştirilmesi hayati bir önem taşımaktadır.

Özellikle üniversitelerin sektörle işbirliği temelinde geliştireceği katkılar demiryolculuğun gelişimi için büyük bir öneme sahiptir. Başlangıçta en azından ilgili alanlarda daha fazla demiryolu dersi yer almalıdır. Nihai olarak ise içerisinde test ve araştırma merkezlerinin bulunduğu demiryolu sektörünün yanı sıra ilgili diğer sektörlere teknoloji satabilen üniversiteler süreçte yer almalıdır.

Diğer yandan konu ile ilgili akademisyen ve eğitmen gereksinimi de yoğun bir biçimde görülmektedir. Olabilecek en kısa sürede alana ilişkin akademisyen açığının kapatılmasına yönelik önlemler alınmalıdır.

Teşekkür Ederim Ömer Faruk Görçün Kadir Has Üniversitesi Lojistik Program Başkanı