SUNUM

ÇIRAKLIK EĞİTİMİNİN TARİHİ GELİŞİMİ VE GÜNÜMÜZDEKİ UYGULAMALARI

1920’li yıllarda, mesleki ve teknik eğitimin temel kavram, politika ve ilkelerinin oluşturulduğu ülkemizde, becerili insan gücünün yetiştirilmesi konusunda önemli çalışmalar yapılmıştır. 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanan İzmir İktisat Kongresi’nde çırak okullarının ve usta kurslarının açılması teklif edilmiştir yılında yurdumuza davet edilen Alman Pedagogu Dr. Kuhne, becerili insan gücü sıkıntısının, Türkiye’de çıraklık eğitimi kurumlarının bulunmayışından kaynaklandığını belirten bir rapor hazırlamıştır.

1930 yılında yürürlüğe konan “1580 sayılı Belediyeler Kanunu’yla” belediyelere çırak okulu açma yetkisi verilmiştir yılında yürürlüğe giren “3457 sayılı Sınai Müesseselerde ve Maden Ocaklarında Mesleki Kurslar Açılmasına Dair Kanun” ile çırak, kalfa ve ustaların mesleki bilgilerini artırmak için; işletmeler, mesleki kurslar düzenlemekle görevlendirilmişlerdir yılında Devlet Demiryolları İşletmesi, Eskişehir’de ilk çırak okulunu açmıştır. Daha sonra Kayseri Uçak Fabrikası’nda, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu’nca Kırıkkale’de çırak okulları açılmıştır. Sanayi ve işyerlerinde çıraklık eğitimini düzenleyecek bir kanunun çıkartılması ile ilgili teşebbüslere ise 1960’lı yıllarda başlanmıştır.

3308 SAYILI MESLEKÎ EĞİTİM KANUNU Ülkemizde çıraklık eğitimi, tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “2089 Sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu” ile kanuni esaslara bağlanmıştır. Ancak istenilen sonuçlar alınamamıştır tarihinde yürürlüğe giren 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu ile çıraklık ve meslek eğitiminin günümüz şartlarına göre bir sistem bütünlüğü içinde düzenlenmesi amaçlanmıştır sayılı Kanun; çıraklık, örgün ve yaygın mesleki ve teknik öğretim kurumlarında işgücünün mesleki eğitimi için üç temel yaklaşımı benimsemiştir. Bu yaklaşımlar şunlardır:

Çıraklık eğitimi (İkili eğitim sistemi)Çıraklık eğitimi (İkili eğitim sistemi) Tam ve yarı zamanlı okul sistemiTam ve yarı zamanlı okul sistemi Yaygın Meslek Eğitimi (Meslek Kursları)Yaygın Meslek Eğitimi (Meslek Kursları) 3308 sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitim Kanunu’nun adı tarihinde yürürlüğe giren ve bu Kanunun bazı maddelerini değiştiren 4702 sayılı Kanun ile Meslekî Eğitim Kanunu olarak değiştirilmiştir.

3308 SAYILI MESLEKÎ EĞİTİM KANUNU İLE ÖNGÖRÜLEN SİSTEMİN GETİRDİĞİ YENİLİKLER Kanunun amaçlarını şu şekilde özetlemek mümkündür: 1.Zorunlu eğitimden sonra çeşitli sebeplerle eğitime devam etmeyen veya eğitimin çeşitli kademelerinden ayrılan gençlere düzenli ÇIRAKLIK EĞİTİMİ ile mesleki eğitim vermek, 2.Çıraklık eğitimi veya meslek liselerine devam etme imkânı bulamamış, istihdam için gerekli temel yeterliklere sahip olmayan genç ve yetişkinleri meslek kursları yoluyla istihdama hazırlamak, 3.Çalışan insan gücünün iş verimini yükseltmek ve yeni teknolojilere uyumunu sağlamak amacıyla GELİŞTİRME VE UYUM KURSLARI açmak,

4.İş hayatının mesleki eğitimi planlama, geliştirme ve değerlendirme süreçlerine katılımını sağlamak, 5.Mesleki eğitim hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için yeni finansman kaynakları sağlamak, 6.Araştırmalarla mesleki eğitimi sürekli destekleyip gelişmesine yardımcı olmak, 7.Meslek Lisesi öğrencilerinin beceri eğitiminin, işletmelerde gerçek iş ortamında yapılmasına imkân vermek, Kısacası bu kanunun amacı; çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda ve işletmelerde yapılacak mesleki eğitime ilişkin esasları düzenlemektir.

ÇIRAKLIK EĞİTİMİNİN SAĞLADIĞI FAYDALAR Devlete Sağladığı Bazı Faydalar Devlete Sağladığı Bazı Faydalar Çıraklık eğitimi sistemi ile hızlı bir sanayileşme süreci içerisinde bulunan ülkemizde, ihtiyaç duyulan vasıflı ara insan gücünün süratli, ekonomik ve etkin bir şekilde karşılanmasına önemli katkı sağlaması. Çıraklık eğitimi sistemi ile hızlı bir sanayileşme süreci içerisinde bulunan ülkemizde, ihtiyaç duyulan vasıflı ara insan gücünün süratli, ekonomik ve etkin bir şekilde karşılanmasına önemli katkı sağlaması.

Çırak Öğrencilere Sağladığı Bazı Faydalar Aday çırak ve çırak öğrenciler sosyal güvenlik şemsiyesi altına alınmakla iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık sigorta primlerinin devlet tarafından karşılanması. İşyerlerinden asgari ücretin %30’undan aşağı olmamak kaydıyla işverenden ücret almaları. Diğer örgün eğitim kurumlarındaki öğrencilerin faydalandığı bütün haklardan faydalanmalarını sağlaması. Örgün, yaygın ve çıraklık eğitimi arasında yatay ve dikey geçişlerle denklik sağlanması ve Bakanlıkça hazırlanan telafi eğitim programlarına katılan ve başarılı olan kalfa, usta ve genel lise mezunlarına meslek lisesi diploması verilmesi.

İşverene Sağladığı Bazı Faydalar İşyerinde çalışan ve eğitime alınan çırakların sigorta primlerinin devlet tarafından ödenmesi sonucu işverenlerin maddi yükünü azaltması. Teorik meslek eğitimi gören çırakların, işyerine daha faydalı olmakla, yapılan üretimin kalitesinin yükseltilmesine ve iş veriminin artmasına katkı sağlaması. Eğitime bir sözleşme ile başlanmak suretiyle, aday çırak ve çırakların gelişigüzel işyeri değiştirmelerinin önlenmesi ve iş hayatına çalışma disiplini getirilmesi. İşyeri açmanın belli kurallara bağlanması sonucu gelişigüzel işyeri açılmasının önlenmesi.

İŞLETMELERDE MESLEK EĞİTİMİ 20 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının %5’inden az, %10’undan fazla olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurum öğrencilerine beceri eğitimi yaptırır. Meslek lisesi öğrencileri, altyapı uygunsa 10. sınıftan başlamak üzere haftada 3 gün işletmede, iki gün okulda mesleki eğitim görürler.

MESLEKÎ EĞİTİM KURULLARI MESLEKÎ EĞİTİM KURULLARI A-Meslekî Eğitim Kurulu Mesleki ve teknik eğitim programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün, yaygın ve çıraklık eğitimi, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları ile işletmelerde yapılacak mesleki eğitimin; planlanması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi konularında kararlar almak ve Bakanlığa görüş bildirmek üzere, Bakanlıkta Mesleki Eğitim Kurulu kurulmaktadır. Bu kurulun kararları Bakanlık ve ilgili meslek kuruluşlarınca yürütülür. Kurulun başkanı M.E.B. Müsteşarıdır. İlgili Bakanlıklar, Sektörler, Kurum ve kuruluşlar, işçi ve işveren kuruluşları temsilcileri bu kurulun üyesidirler.

B-İl Meslekî Eğitim Kurulu Kuruluşu Bu Kanun kapsamında mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları ile işletmelerde yapılacak mesleki eğitimin planlanması, geliştirilmesi, değerlendirilmesi konularında karar almak ve Valiliğe görüş ve tavsiyelerde bulunmak üzere illerde İl Mesleki Eğitim Kurulu kurulmaktadır. Ancak 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 6. maddesinde bulunan İl Mesleki Eğitim Kurulu yerine 4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu’nun 13. maddesi değiştirilip, İL İSTİHDAM VE MESLEKİ EĞİTİM KURULLARI adı altında yeni bir kuruluş meydana getirilmiştir.

MESLEK DALLARININ ÇIRAKLIK EĞİTİMİ UYGULAMA KAPSAMINA ALINMASI İl ve meslek dallarının çıraklık eğitimi uygulama kapsamına alınması Çıraklık Eğitim yönetmeliği çerçevesinde yapılmaktadır. Kapsama alınacak meslek alan/dalları, İl Mesleki Eğitim Kurulunun görüşü doğrultusunda Bakanlığa teklif edilir. Bu teklif bakanlıkça incelenir, kapsama alınacak meslek alan/dalları Mesleki Eğitim Kuruluna sunulur. Kurulca da kanun kapsamına alınmasına karar verilen il ve meslekler Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girer. Halen ülkemizdeki bütün iller 113 meslek dalında çıraklık eğitimi uygulama kapsamına alınmıştır. İllerde kapsamda bulunan meslek dallarına yenilerin eklenmesi, Mesleki Eğitim Kurulu’nun kararı ile olmaktadır.

ÇIRAKLARIN EĞİTİMİ 14 Yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış, en az ilköğretim okulu mezunu olan, bünyesi ve sağlığı gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olanlar çıraklık eğitimine alınırlar. Yaşları 19’u geçmiş olanlardan daha önce çıraklık eğitiminden geçmemiş olanlar da yaşlarına ve seviyelerine uygun olarak düzenlenecek mesleki eğitim programlarına göre çıraklık eğitimi programına alınabilir Sayılı Meslek Kuruluşları Kanununa tabi işyerlerinde çalışan çırak yaşındaki gençlerin, çıraklık eğitimi uygulama kapsamına alınmış il ve meslek dallarında çalışan gençlerin çıraklık eğitimi görmesi zorunludur.

Bu eğitim çıraklık sisteminin özünü oluşturmaktadır. Çırakların devam ettiği eğitim süresi mesleklerin özelliği dikkate alınarak 2-4 yıl arasında belirlenmektedir. (Lise ve daha üst seviyede bir okuldan mezun olup çıraklık eğitimine devam edenlerde bu süre yarıya kadar kısaltılabilir.) Bu eğitim kalfalık sınavının verilmesiyle son bulmaktadır. Çıraklar eğitim süresince haftada 5 gün işyerine pratik eğitim için; 1 gün de (8 saatten az olmayan) teorik eğitim görmek üzere Mesleki Eğitim Merkezlerine devam ederler. Çıraklık döneminde uygulanan haftalık ders dağıtımı mesleklere göre farklılık göstermektedir. Çıraklık eğitiminde genel bilgi dersleri bütün meslek dallarında ortak uygulanmaktadır.

Sınıflar/Ders Grupları Dersler 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl GENEL BİLGİ DERSLERİ TÜRKÇE MATEMATİK VE MESLEK MATEMATİĞİ İŞLETME BİLGİSİ VE KOOPERATİFÇİLİK TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ Toplam444 MESLEK DERSLERİ TEKNİK RESİM İŞ GÜVENLİĞİ MESLEK RESMİ MESLEK BİLGİSİ Toplam666 Genel Toplam

Açıklamalar: 1.Çizelgede yer alan Türkçe, Matematik ve Meslek Matematiği, Teknik Resim derslerine ait muhteva, derslerin genel yapısını korumak kaydıyla, meslek alanlarının özelliğine uygun olarak düzenlenir. 2.İş Güvenliği dersinde Talim ve Terbiye Kurulunun tarih ve 222 sayılı Kararı ile kabul edilen program uygulanır. 3.Çizelgede yer alan meslek derslerinin meslek alanlarına göre isimleri değişebilir. Örnek: Radyo-Televizyon Tamirciliği alanında: Elektronik, Dijital Elektronik; Erkek Terziliği alanında: Kalıp Hazırlama ve Model Geliştirme Tekniği; Servis (Garsonluk) alanında: Mutfak Bilgisi, Servis Bilgisi vb.

ÇIRAKLIK SÖZLEŞMESİ Çırak ile onu eğitmek amacıyla işe alan işyeri sahibi, okul müdürü ve öğrenci velisi tarafından imzalanan, işyerinin bağlı bulunduğu oda tarafından onaylanan, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen sözleşmeye “çıraklık sözleşmesi” denmektedir. Çırağın kaydı sırasında düzenlenir sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 15. maddesi gereğince, bir işyerinde aday çırak ve çırakların pratik eğitimini yürütmek için usta öğretici bulundurulması şarttır.

ÖĞRENCİLERİN SİGORTA İŞLEMLERİ Aday çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere, sözleşmenin yapılması ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun iş kazaları, meslek hastalıkları ile hastalık sigortaları hükümlerinin uygulanacağı, sigorta primlerinin 1475 sayılı İş Kanunu’nun 33. maddesi gereğince bunların yaşına uygun asgari ücretin %50’si üzerinden Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine konulan ödenekten karşılanacağı, 3308 sayılı Kanunun 25. maddesi ile hüküm altına alınmıştır. Çırakların sigorta primleri Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüklerince ödenir.

KALFALARIN EĞİTİMİ (USTALIK EĞİTİM KURSLARI) Kalfalık yeterliğini kazanmış olanların, mesleki yönden gelişmelerini ve bağımsız işyeri açabilmelerini sağlamak için, gerekli yeterlikleri kazandırmak gayesiyle, Bakanlıkça ustalık eğitimi kursları düzenlenir. Bu kurslarda okutulacak derslerin kapsam ve süreleri Mesleki Eğitim Kurulunun görüşü alınarak Milli Eğitim Bakanlığınca belirlenmektedir. Ustalık eğitimi kurslarına kayıt yaptıracaklardan: 1.Milli Eğitim Bakanlığı’nca verilmiş kalfalık belgesi bulunmak veya meslek lisesi mezunu olmak, 2.Bir işyerinde kendi mesleğinde çalışıyor olmak, şartları aranır. 3.Eğitime devam eden, 3 yıl kendi mesleğinde çalışan kalfalar, eğitim sonunda ustalık sınavına girerler. Sınavı başaranlara ustalık belgesi verilir. Meslek lisesi mezunları doğrudan ustalık sınavına girebildikleri gibi, ustalık eğitimine de devam edebilirler.

USTALARIN EĞİTİMİ (USTA ÖĞRETİCİ KURSLARI) İşyerinde, sanatını çıraklara öğretmekle görevli ustaların katıldığı eğitimdir. Bu eğitimi görmeyen işyeri sahibi veya ustaların yanlarında veya işyerlerinde çırak çalıştırmaları mümkün bulunmamaktadır. Bu eğitimle çırak yetiştirme sorumluluğunu üstlenen ustaların, sanatını başkasına iyi bir şekilde öğretme usul ve tekniklerini öğrenmeleri hedeflenmektedir. Bu amaçla hazırlanmış bulunan “İş Pedagojisi Kurs Programı” 40 saat sürelidir.

MESLEK KURSLARI 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 37. maddesi gereğince Bakanlığımız, örgün eğitim sisteminden ayrılmış, istihdam için gerekli yeterliliklere sahip olmayan kişileri, iş hayatında istihdam imkânı olan görevlere hazırlamak amacıyla meslek kursları düzenlemektedir. Kursiyerler işyerindeki eğitim sırasında iş kazası ve meslek hastalıklarına karşı devletçe sigorta edilmektedir. Aldıkları eğitim değerlendirilerek, kalfalık sınavlarına katılabilmektedirler.

ÇIRAKLIK EĞİTİMİ UYGULAMA KAPSAMINDAKİ MESLEKLERDE İŞYERİ AÇMA 3308 sayılı yasa gereğince çıraklık eğitimi uygulama kapsamındaki meslek dallarında işyeri açacakların Milli Eğitim Bakanlığınca düzenlenmiş ustalık belgesine sahip olması ya da bu belgeye sahip olanları işyerinde çalıştırması gerekmektedir.

4702 SAYILI KANUNUN EĞİTİM SİSTEMİMİZE GETİRDİĞİ REFORM NİTELİĞİNDEKİ YENİ DÜZENLEMELER 1- Öğrenci, usta öğretici ve işletmelerde meslek eğitimi kavramları yeniden tanımlanarak kapsamları genişletilmiştir. 2- Ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim ağırlıklı olarak yeniden yapılandırılacaktır. 3- Mesleki ve teknik orta öğretim ve yüksek öğretim programlarının bütünlüğü ve devamlılığı esasına dayalı olmak üzere, mesleki ve teknik orta öğretimi bitiren öğrenciler, istedikleri takdirde bitirdikleri programın devamı niteliğinde veya en yakın programların uygulandığı meslek yüksek okullarına sınavsız olarak devam edebileceklerdir. Meslek yüksek okuluna devam ederek mezun olan öğrencilerin yüzde 10’undan az olmamak üzere ayrılacak kontenjanlara göre alanlarındaki lisans programlarına dikey geçiş yapmaları sağlanacaktır. Meslek yüksek okuluna devam ederek mezun olan öğrencilerin yüzde 10’undan az olmamak üzere ayrılacak kontenjanlara göre alanlarındaki lisans programlarına dikey geçiş yapmaları sağlanacaktır.

4- Uluslararası bilimsel yarışmalarda derece alanlara sınavsız üniversite. 5- Vakfılar, meslek yüksek okulu açabilecek. 6- Meslek lisesi mezunları, bir yıl çalışma zorunluluğu olmadan doğrudan ustalık sınavlarına girebilecektir. 7- Mesleki Eğitim Kurulunun aldığı kararlar, ayrıca bir onaya gerek kalmaksızın Bakanlık ve ilgili meslek kuruluşlarınca yürütülecektir ve daha fazla personeli olan işletmeler, eğitim birimi kuracak.

9- Beceri eğitimi yaygınlaşacak. 10- İşyerleri, sadece mesleki eğitim görenleri istihdam edebilecek. 11- Mesleki eğitimin denetimine sektör de katılacak. 12- Eğitime katkı payı uygulaması 2010’a kadar uzatıldı. Bu yasa ile tahsil edilecek katkı payları ortaöğretim giderlerinde de kullanılacaktır.

Hazırlamış olduğumuz sunumları web adresinden “Mesleki Eğitim” bölümüne girerek bilgisayarınıza indirebilirsiniz.

TEŞEKKÜR EDERİZ İSTESOB EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Müdürü: Metin İÇTEM Eğitim Müd. Asistanı: Ahmet Z. GÜNDOĞDU