LİSANSÜSTÜ EĞİTİMDE BAZI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof.Dr. Mustafa GÖK Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

LİSANSÜSTÜ EĞİTİMLE İLGİLİ Bölüm: 1 LİSANSÜSTÜ EĞİTİMLE İLGİLİ BAZI SAYISAL DEĞERLER

Türkiye’de Yıllara Göre Üniversite Sayıları

Ülkelere Göre Üniversite Sayısı ABD 4.001 Japonya 569 Almanya 302 Fransa 257 Türkiye 185 Avustralya 146

Yüzbin Nüfus Başına Üniversite Sayısı İrlanda 1.67 ABD 1.33 Norveç 0.83 Danimarka 0.76 Avusturya 0.65 Fransa 0.43 İngiltere 0.38 Almanya 0.37 Türkiye 0.24

Türkiye’de Lisansüstü Program Sayısı Derece Devlet Vakıf Program sayısı Progr. tür sayısı Doktora 79 28 107 457 YL-Tezli 91 42 133 746 YL-Tezsiz 33 32 65 279

Türkiye’de Yükseköğretim Öğrenci Sayıları (2012-2013) Toplam öğrenci* 4.975.690 Derece Öğrenci mevc. Mezun sayısı (2011-2012) Ön Lisans* 1.527.702 Lisans* 3.148.860 340.396 Lisansüstü 278.941 Yüksek Lisans 218.630 25.813 Doktora 60.311 4.506** * AÖF dahil **2015 yılı: 5.100

Yıllara Göre Doktora Kayıt ve Mezun Sayıları Yeni Kayıt Toplam (T) Mezun (M) Mezun oranı (% M/T)* 2012-2013 13.463 60.311 4.506 7.47 2009-2010 10.843 44.768 4.684 9.56 2006-2007 7.065 33.834 3.357 10.08 2004-2005 6.745 27.393 2.838 9.65 2003-2004 6.383 24.891 2.680 9.28 2000-2001 4.844 21.789 1.985 10.97 * Yıllar Ortalaması Mezun Oranı: % 9.50

Lisansüstü Öğrenci - Mezunlar Oranları (2012-2013) ● Lisansüstü öğrenci sayısının toplam yükseköğretim öğrenci sayısına oranı …………………………………… : % 5.6 ● Lisansüstü öğrenci sayısının lisans öğrenci sayısına oranı …………………………………… : % 8.6 ● Yüksek Lisans kayıt sayısının lisans mezunlar sayısına oranı ……………………………………………. : % 23.0 ● Doktora yeni kayıt sayısının Yüksek Lisans mezunlar sayısına oranı ……………………….. : % 52.2 ● Yıllık Doktoralı mezun sayısı ……………………………: 4.506

Ülkelere Göre Araştırmacı Sayısı Nüfus (milyon) Araştırmacı Sayısı Finlandiya 5 55 bin İspanya 44 206 bin Güney Kore 49 300 bin İtalya 59 142 bin Fransa 62 274 bin Almanya 83 438 bin Türkiye 77 130 bin

On bin Çalışan Başına Araştırmacı Sayısı* Finlandiya 162 İspanya 64 Güney Kore 100 İtalya 38 Fransa 84 Almanya 75 Türkiye 27 * OECD ülkeleri : 70

GSYİH İçinde Ar-Ge Payı (%) OECD 2.33 AB (27) 1.90 G20 2.09 Türkiye 0.85

Araştırmacı Sayısı / Ar-Ge Payı Türkiye 2023 Vizyonu Yıl Araştırmacı sayısı Ar-Ge payı (%) 2000 68.000 0.48 2013 120.000 0.85 2023 300.000 3.00 2023 (ÖNGÖRÜ) 256.000 1.82

2023 Vizyonu İçin Yıllık Araştırmacı Sayısı İhtiyacı* İhtiyaç / yıl 2011 12.500 2013 15.000 2015 21.250 * …… yıl - 2023 arası

LİSANSÜSTÜ EĞİTİMDE BAZI SORUNLAR VE ÖNERİLER Bölüm: 2 LİSANSÜSTÜ EĞİTİMDE BAZI SORUNLAR VE ÖNERİLER

6111 Sayılı Yasa Sorunu (kabul tarihi: 13.02.2011) Madde 44- c. “……………. yüksek lisans programını azami üç yıl, doktora programını ise azami altı yıl içinde başarı ile tamamlayarak mezun olamayanlar, ……………… katkı payı ve öğrenim ücretlerini ödemek koşulu ile öğrenimlerine devam etmek için kayıt yaptırabilirler. Bu durumda ………. tez hazırlama hariç, öğrencilere tanınan diğer haklardan yararlandırılmaksızın öğrencilik statüleri devam eder.”

6111’le İlgili Sorunlar YL / Doktora Eğitim Süresi Sorunu: ● Lisansüstü eğitimde performans kaybı ● Başarısızlığı teşvik ● Lisansüstü eğitim süresinin uzaması ● Doktoraya devam ve doktora mezun sayısında azalma ● Gereksiz Danışmanlık yükü fazlalığı ● Enstitüler idari yük artışı ÖNERİ: Süre sınırlaması uygulanmalı ○ YL : 2 + 1 (+ 6 ay uzatma) ○ Dokt.: 4 + 2 (+ 1 yıl uzatma)

Ekonomik Güçlük – İstihdam Sorunu Teşvik Desteği: ● Öncelikli alanlar dikkate alınarak ● Belirlenecek kriterlere göre (Mez. BN, Y. Dil, bilim sınavı, ALES ..) ● YL / Doktora ayrı, yeterli sayı ve miktarda “teşvik desteği” uygulanabilir. İstihdam: ● Özek sektör Ar-Ge’lerine kriter oluşturulması, Dr. İstihdam zorunluluğu ● Bakanlık Araştırma Enstitülerinde YL / Dr. Unvansız istihdam yapılmaması ● Üniversitelerde sözleşmeli “post dok.” istihdamı

Birden Fazla Anabilim Dalında Öğrencilik Sorunu Karar 1: Aynı anda lisans ve lisansüstü programda kayıtlı olunamayacağı (13.04.2006 tarihli YÖK kararı) Karar 2: Aynı anda örgün eğitimde birden fazla programa kayıt yaptırılamayacağı (13.07.2001 tarihli YÖK Yürtm. Krl. Kararı) Karar 3: Lisansüstü eğitimin birden fazla programına kayıt yaptırılamayacağı (15.07.2005 tarihli YÖK Gn. Krl. Kararı) Karar 4: ……….. Lisansüstü eğitimin her derecesinde birden fazla programda eğitim görmenin uygun olmayacağına ilişkin 15.07.2005 tarihli YÖK Gn. Krl. Kararının iptali (20.10.2011 tarihli YÖK kararı)

Birden Fazla Anabilim Dalında Öğrenciliğin Negatif Yansımaları ● Lisansüstü eğitim süresinde uzama ● Başarısızlığı teşvik ● Öğretim üyesi motivasyonunda azalma ● Enstitülerde idari yük artışı ● Bologna süreci AKTS hesaplamasına aykırılık ● Ciddiyetsizliği teşvik

Yabancı Dil Sorunu (Yüksek Lisans) ● Lisans müfredatında “Yabancı Dil” zorunlu/seçmeli (mesleki yabancı dil, tercüme tekniği..) ● ALES ve Bilim Sınavı yeterliğinde “aday öğrenci” olarak kabul edilip; mümkünse “Hazırlık Sınıfı” değilse, kredisiz yoğun Y. Dil dersleri ile (1-2 Dönem; Dil seviyesine göre) yabancı dil öğrenme ortamı hazırlama.. YÖK Yabancı Dil Hazırlık Sınıfı Yönetm. Md.7: “ ….. Türkçe eğitim yapılan programlarda hazırlık sınıflarında başarı şartı aranmaksızın öğrenciler programa devam edebilirler.” Öneri.: “Lisansüstü Eğitim” için “Başarı şartı” olmalı

ALES Sorunu ● Gerekliliği tartışılmalı (kapsam, dershane sistemi ağırlıklı olması) ○ Mental Matematik – Genel Kültür / Analitik Çözümleme kapsamlı olabilir ● Alt sınır tartışılmalı (˃40 – 50 ?) ● YL-Doktora, Araştırma Görevliliği sınavları ağırlıkları tartışılmalı ○ YL için % 25, Doktora-Ar.Gör sınavı için % 30-40 olabilir ○ Lisans Mez. BN ağırlığı artırılabilir

Bölüm: 3 ARAŞTIRMA GÖREVLİLİĞİ SORUNLARI

Farklı Kadro Statüleri ● 33. Madde (Üniversite/Fakülte kadroları) ● ÖYP kadrosu (33. Maddeden atama) ● 50-d kadrosu (Enstitü kadroları) ○ Yükümlülükler ve özlük hakları farkı ○ Mezuniyet sonrası istihdam farkı ○ Atanma öncesi Başvuru-Değerlendirme farkı (sınav, kriterler..) ○ Görev sırasında kadro statü farkı huzursuzluğu ○ 50-d kadrosunda aidiyet duygusu, gelecek endişesi, motivasyon..

Kadro Statü Huzursuzluğu (50-d) Beklenti: Daimi kadrolara atanma Sorun : 1. Kriter belirsizliği, Sayı belirsizliği 2. Öğretim üyesi ihtiyacı olmayan Bölümlere 33. Md. ataması 3. 50-d kadrolarında azalma, 33. Md. kadrolarında Dr. unvanlı uzun süre bekleme Sonuç: Ar.Gör. tabanlı Doktora tez sayısında azalma, Dr. unvanlı mezunda (Araştırıcı) azalma..

Kadro Statüleri - Araştırmacı / Mezun Planlama Çözüm Önerileri Farklı Ar.Gör. Statülerinin kaldırılması YÖK tarafından Bölümlerin öğretim üyesi ihtiyacına yönelik planlama yapılması Bölümlerin Öğretim üyesi ihtiyacına yönelik 33. Madde Ar.Gör ataması yapılması Yeterli alt yapısı (öğretim üyesi, program, laboratuar vb.) olmayan Bölüm Ar.Gör.’lerinin 35. madde ile alt yapısı yeterli olan Üniversitelere gönderilmesi

Kadro Statüleri – Araştırıcı Mezun Planlama Çözüm Önerileri Mevcut 50-d’li Ar.Gör.’lerin mağduriyetlerinin önlenmesi için Üniversitelerin öğretim üyesi ihtiyacına yönelik planlama ile ilgili Üniversitelere 33. maddeden atanması 50-d kadro statüsünün, Merkezi sınav-Üniversiteler Değerlendirme Kriterlerine göre Üniversiteler kullanımında “Başarı Bursu”na dönüştürülmesi (Örn.: YL’de 1-1/2; Dr. Eğitiminde 1 Ar.Gör. Maaş eşdeğerli) Başarı Bursu sayısının “Türkiye 2023 Vizyonu” Araştırmacı sayısı planına uygun olarak planlanması

Hastalık Raporu Sorunu Karar : 657 sayılı kanunun 104. ve 105. maddelerinde belirtilen mazeret ve hastalık izinleri, doğum, ücretsiz izinler, askerlik sürelerinin lisansüstü eğitim sürelerine eklenmesine .. (YÖK, 01.02.2013 tarih; 2013.01.135 sayı)

Hastalık Raporu Sorunu Örnekler: Öğrenci 1: 30 gün (1 defa) Öğrenci 2: 130 gün (10 defa) Öğrenci 3: 530 gün (30 defa) Öğrenci 4: 930 gün (60 defa) Öğrenci 5: ….. gün (… defa) Belirsizlik: Tek imza / üç imza Devlet Hastanesi / özel hastane ? Sorun: Araştırma Görevlileri Süre Sorunu .. Öneri: Hastalık izinlerinin yılda …... günü geçmesi durumunda Üniversite hastanelerinden / Devlet hastanelerinden Rapor zorunluluğu ??

Araştırma Görevliliği – Yatay geçiş Sorunu Kadro ataması yapılan diğer Üniversite lisansüstü öğrencisi Ar.Gör.lerin yatay geçiş yapmaması Yapılacak işlem : ? ● Yatay Geçişte Süre Başlangıcı sorunu: Tez konusu değişikliği.. Yapılacak işlem : ? Öğrenci mağduriyeti ? ○ Atanma tarihi esas alınabilir..

Bölüm: 4 DİĞER SORUNLAR

Enstitü Bütçeleri Toplam Bütçe çok yetersiz (Fakülte bütçelerinin ½’sinden az) Demirbaş satın alma çok yetersiz (30-40 Anabilim Dalı) Sarf tüketimi (kırtasiye vb.) çok yetersiz Yolluk-gündelik çok yetersiz (Ar.Gör.’lerin Kongre-Semp. Görevl. çok sınırlı) ○ YÖK Lisansüstü Eğitim Kriterleri “yeni – 15.01.2015 tarih”: Yolluk-gündelik ihtiyacını % 100-150 artırmakta !

Enstitüler Makam Temsiliyeti Lisans Eğitimi: Fakülte / Dekanlık Lisansüstü Eğitim: Enstitü / Müdürlük Öneri: Enstitü / Dekanlık (İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü “İYTE”: 3 Fakülte, 1 Lisansüstü Enstitü Temsiliyet makamı: Rektörlük)

Bilimsel Hazırlık Programı Uygulaması ○ Uygulama Üniversitelere göre farklılık göstermekte.. ○ Ortak asgari kriterler oluşturulmalı.. Yükseköğretim Kurulu Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetmeliği ○ Güncellenmeli (Bologna sürecine uyumluluk ..) ○ Bazı konularda uygulamalar Senatolara bırakılmalı (Emeklilik, Kurum değişikliği hâlinde Danışmanlık devamı “ders ücreti ödeme sorunu ?”)

Lisansüstü Eğitim Enstitüler Konseyi Fen Bilimleri Enstitüler Konseyi YÖK nezdinde resmiyet kazanmalı (……….. Dekanlar Konseyi benzeri) ● Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Teşkilatlanmaya yönelik konularda Konseyden görüş alınmalı ● Konseye işlerlik kazandırmak için Konsey üyeleri arasından “Fen Bilimleri Lisansüstü Çalışma Komisyonu” oluşturulmalı ve Komisyon resmiyet kazanmalı

sabrınız için teşekkürler..

E K L E R

Türkiye Okullaşma Oranı (%) Brüt (2015) 2011 2003 81 61 27 Net (2015) 40

Lisansüstü Yeni Kayıt – Mezun Oranları Derece Yeni kayıt sayısı (2012-2013) Toplamda mezun %’si Yeni kayda göre mezun %’si Yüksek Lisans 78.278 11.8* 33.0 Doktora 13.463 7.5** 33.5 * Normal sürede beklenen: % 50-33 (2-3 yıl süre) ** Normal sürede beklenen: % 25 (4 yıl süre)

Araştırma Görevliliği – Yatay geçiş Sorunu Kadro ataması yapılan diğer Üniversite lisansüstü öğrencisi Ar.Gör.lerin yatay geçiş yapmaması Diğer Üniversitenin yatay geçiş işlemi yapmaması Diğer Üniversitenin, yatay geçiş hâlinde öğrencinin tez konusu devamına itirazı (proje desteği, özgünlük..?) Yapılacak işlem : ?

Araştırma Görevliliği – Yatay Geçişte Süre Başlangıcı Mevcut Uygulama: Diğer Üniversitede lisansüstü öğrencilik başlangıcı Sorun: Konu değişikliğinde süre ? Öneri: 1. Doğrudan atanma tarihi esas alınabilir.. 2. Konu değişikliğinde Anabilim Dalı gerekçeli Kurul kararına istinaden atanma tarihi esas alınabilir. Yasal değişiklik gereklidir..

Bilimsel Hazırlık Programı Uygulaması Bilimsel Hazırlık Programı uygulaması keyfiyete bağlı yapılmakta YÖK Lisansüstü eğitim-öğretim yönetmeliğine asgari kriterler konmalı Öneri: Mezun olunan lisans program müfredatı ile lisansüstü program müfredatı farklılığı ˃%50 olması durumunda Bilimsel Hazırlık Progr. zorunlu uygulanmalı Asgari ders / kredi sayısı belirtilmeli

Yükseköğretim Kurulu Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetmeliği Güncellenmeli ○ Bologna sürecine uyumluluk (asgari AKTS vb..) ● Yeniliklere, güncellemelere, değişikliklere ilişkin Enstitülerden görüş alınmalı ● Bazı konularda uygulamalar Senatolara bırakılmalı ○ Emeklilik, Kurum değişikliği hâlinde Danışmanlık devamı (ders ücreti ödeme sorunu ?) ● Tezli Programdan Tezsiz Programa dönüşümde YÖK kararına gerek duyulmamalı, Senatolara bırakılmalı (YÖK’e bilgi yeterli görülmeli)