BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİDE HASTA ÇEKİM TEKNİKLERİ Dr. Dilek KÖSEHAN

Hastaların klinik durumlarına uygun protokoller seçilmelidir. Dinamik çekimlerde otomatik enjektör kullanılmalıdır. Damar yolu, hasta yaşı ve tetkik çeşidine göre uygun ebattaki branülle açılmalıdır. yeşil-18G, pembe-20G, mavi-22G, sarı-24G Duruma göre oral ya da rektal opak uygulanmalıdır.

i.v. yolla uygulanan iyotlu kontrast maddeler tercihen non-iyonik gruptan; %80-85 konsantrasyonda kullanılmalıdır. Yaklaşık 100ml kontrast madde üzerine 20ml serum fizyolojik ilave edilmelidir. i.v. kontrast madde uygulamalarında kontrast madde miktarı, veriliş hızı ve gecikme zamanınn hasta yaşı, vasküler hastalıkların mevcut olup olmaması, siroz, diabet, kalp hastalığı gibi durumlarda değişebileceği akılda tutulmalıdır.

Çocuk olgularda uygulanacak kontrast madde miktarı, FOV gibi parametreler yaş, ağırlık gibi fiziksel özelliklere göre ayarlanmalıdır. Hasta üzerinde bulunabilecek ve artefakt oluşturabilecek giysiler, takı gibi yabancı cisimler tetkik öncesinde çıkarılmalıdır. Acil ve travma olgularında tetkik süresi olabildiğince kısa tutulmalı, hasta üstünde yer alabilecek aletler vücut yüzeyinden uzaklaştırılmalıdır.

Beyin BT Sırtüstü, aksiyel planda supraorbitomeatal hatta paralel Supraorbitomeatal hattın 1cm altından verteks düzlemi bitimine dek, FOV=210 mm İnfratentorial (posterior fossa) 5mm, supratentorial 7mm kalınlığında kesitler Kontrastlı çekilecek ise non-iyonik suda eriyen kontrast madde i.v. 50ml (dilüe edilmeden), 2-3 ml/sn hızla elle verilmeli, enjeksiyon bitiminde çekime başlanmalıdır.

Kontrastsız Beyin BT Kafa travmaları İntrakranial kanamalar (epidural, subdural, subaraknoid) Kalsifiye intrakranial kitleler (önce kontrastsız sonra kontrast verilerek) Kraniumda kırık şüphesi olan durumlar Akut inme düşünülen olgular

Kontrastlı Beyin BT Primer ya da metastatik beyin kitlesi şüphesi olan olgular Enfeksiyonlar (menenjit, ensefalit, ensefalomiyelit) Baş ağrısı sebebi araştırılan olgular Anevrizma, vaskülit vb. vasküler patoloji düşünülen olgular

Hipofiz BT Başın hiperekstansiyonunda kısıtlılık yoksa yüzüstü Yan skenogramdan yer ayarlanıp koronal planda Orbitomeatal hatta yaklaşık 90derece açılı ya da ön-arka klinoidler arasına çizilecek hayali çizgiye 90derece dik Ön klinoidlerden arka klinoidler-dorsum sella bitimine dek, FOV=140 mm, kesit kalınlığı 1.5 mm

Rutin kontrastlı, otomatik enjektörle, 60ml, 2-2 Rutin kontrastlı, otomatik enjektörle, 60ml, 2-2.5 ml/sn, 40sn gecikme süresi Genelde MRG sonrası, endokrin bozukluklar ve tümöral lezyonlar-adenom varlığında

Temporal Kemik BT Sırtüstü ya da yüzüstü Aksiyel kesitler infraorbitomeatal hata paralel, koronal kesitler infraorbitoeatal hata 90derece açı ile alınır Dış kulak yolu altından mastoid hücreler dahil olacak şekilde petröz kemik üst kesimine dek FOV=160-180 mm Kesit kalınlığı 1.5 mm

Kulak boşluklarının değerlendirilmesi için kontrasta gerek duyulmaz. Kitle ya da enfeksiyöz hastalık şüphesi varsa kontrast madde kullanılmalıdır. Aksiyel çekimlerde karşılaştırma yapılabilmesi için simetrik pozisyona dikkat edilmesi önemlidir. Tümör-enfeksiyon şüphesi var ise yumuşak doku dozunda da filmler basılmalıdır.

Orta ve iç kulak elemanlarının incelenmesi Enfeksiyonların gösterilmesi (otitis media, labirentit vb.) Serebellopontin köşe tümörleri BOS kaçağı (gerekirse intratekal kontrast madde verilerek) Fasiyal sinir paralizileri Travma, temporal kemik kırığı şüphesi olan olgularda

Orbita BT Sırtüstü (travma olgularında koronal imajlar yüzüstü alnabilir) Aksiyel kesitler orbitomeatal çizgiye paralel, koronal kesitler orbitomeatal çizgiye 90derece açı ile Aksiyel kesitler maksiller sinüs üst kesimlerinden frontal sinüsler görülene dek, koronal kesitler burun kökünden sfenoid sinüs görülene dek FOV=160 mm

Her iki orbita simetrik şekilde görüntüye dahil olmalı Kesit kalınlığı 3mm, travma olgularında 1.5mm’ye kadar düşebilir Travma ve yabancı cisim şüpheli olgular hariç kontrast madde kullanılmalıdır 60 ml kontrast madde, enjeksiyon hızı 2-2.5 ml/sn, gecikme süresi 50sn

Travmalar (glob perforasyonu, orbital kemik kırığı) Yabancı cisim şüphesi olan olgular Orbital-retroorbital tümörlerin araştırılması Bazı endokrinolojik hastalıklarda göz tutulumunun araştırılması amacıyla

Paranazal Sinüs BT Yüzüstü, koronal planda, gerektiğinde aksiyel plan da eklenebilir Alın ile maksilla ön kenarı arasından geçen çizgiye paralel yan skenogram üzerinden ayarlanmalıdır Frontal sinüs anteriorundan sfenoid sinüs bitene dek, FOV=160 mm, kesit kalınlığı 5 mm

Rutin kontrast madde verilmez, kitle şüphesi var ya da görülürse, kemik destrüksiyonu varsa verilebilir 60ml/sn, enjeksiyon hızı 2-25. ml/sn, gecikme süresi 50sn Maksillofasial alanda yumuşak doku tümörü olanlarda da PNS BT istenebilir. Filmler hem kemik dozunda hem yumuşak doku penceresinde basılmalıdır.

Sinüzit şüphesi olan olgularda Nazal septum deviasyonunda Konka hipertrofilerinde Mukosel, nazal polip araştırılan olgularda Paranazal sinüs tümörü şüphesi olan olgularda (kontrastlı)

Nazofarenks BT Sırtüstü Aksiyel planda yan skenogramdan sert damağa paralel olacak şekilde ayarlanmalı Mandibula ramusundan sfenoid sinüs görülene dek FOV= 160 mm, kesit kalınlığı 5mm Rutin kontrastlı çekim gerekir, 60ml i.v., enjeksiyon hızı 2-2.5 ml/sn, gecikme süresi 50sn

Tümör kuşkusu olanlarda MRG’ye yardımcı özellikle büyük kitlelerde kafa tabanı kemikleri ile ilişkinin gösterilmesi açısından Postoperatif ya da kemoterapi-radyoterapi sonrası olguların değerlendirilmesinde

Larenks BT Sırtüstü, aksiyal planda yan skenogramda vokal kordlara paralel açı vererek Çene altı hyoid kemikten trakeaya kadar, FOV= 160 mm Kesit kalınlığı 3mm, vokal kordlar düzeyin 1.5mm ile taranabilir Rutin kontrastlı, 60ml i.v., enjeksiyon hızı 2-2.5 ml/sn, gecikme süresi 50sn

Tümör şüphesi olan olgular Postoperatif ya da kemo-radyoterapi sonrası kontrolde Laringosel tespitinde Vokal kord paralizisinde

Boyun BT Sırtüstü, aksial planda, yan skenogramda sert damağa paralel açı vererek Dış kulak yolu seviyesinden başlayarak akciğer apeksine kadar FOV= 160 mm Kesit kalınlığı 5mm Rutin kontrastlı, 60ml i.v., enjeksiyon hızı 2.5 ml/sn, gecikme süresi 30sn

Boyun yerleşimli tümöral-nontümöral kitleleri gösterilmesi, lenf nodu tutulumunun saptanmasında Tiroid-paratiroid bezleri patolojilerinde Tükrük bezi tümörlerinde Boyun ana vasküler yapıları ve bunlardan kaynaklanabilecek kitlelerin gösterilmesinde

Boyun-nazofarenks-larenks incelemeleri birlikte ve ardışık olarak yapılabilir, bu tetkiklerde birlikte ya da ayrı yapılırken artefaktlara yol açmaması bakımından hastaya tetkik süresince mümkün olduğu kadar yutkunmaması ve derin nefes almaması söylenmelidir.

Servikal-Torakal-Lumbal Vertebra ve Disk BT Sırtüstü, aksiyal planda, vertebralara yönelik ise vertebralara paralel disklere yönelik ise disk aralıklarına paralel Rutin incelemeler; servikal→ C4-5, C5-6 ve C6-7 lumbal→ L3-4, L4-5 ve L5-S1 FOV= servikal için 140mm, torakal ve lumbal için 160mm Disk aralıkları 1.5-3mm, korpuslar 3-5mm kesit kalınlığı

Disk patolojileri (öncelikli inceleme yöntemi MRG olmalıdır) Dejeneratif kemik değişiklikleri (disk patolojileri ile karışan) Spondilodiskit Vertebra dizilim kusurları (spondilolizis, spondilolistezis) Kemik kırıkları (travmatik çökme kırıkları gibi) Vertebra enfeksiyonları Yapısal vertebra anomalilerinin değerlendirilmesinde (blok vertebra, hemivertebra vb)

Toraks BT Sırtüstü Özel durumlarda yüzüstü ya da yan dekübit pozisyon gerekebilir Ön-arka skenogramda akciğer apeksleri üst kesimlerinden diyafragmalar bitene dek olan bölge (sürrenal bezler görülmeli) FOV= 350 mm (lateralde göğüs duvarı dış kesimi, aksillalar ve omuzlar dahil olmalıdır)

Kesit kalınlığı 7mm Rutin inceleme kontrastlı Çekime derin nefes aldırıp tutturularak başlanır Mediasten ve parankim penceresi ayrı ayrı filme basılır

Mediasten mediastinal lenf bezleri hiler kitleler mediastinal ana vasküler yapıların değerlendirilmesinde timus patolojileri intratorasik uzanımlı tiroid bezi

Akciğer parankimi enfeksiyonlar, abseler nodüller, akciğer kitleleri vasküler anomaliler soliter nodül takibi önceden bilinen bül, hava kisti takibi granülomatöz hastalıkların akciğer tutulumlarının değerlendirilmesinde

Yüksek Çözünürlüklü Akciğer BT (YRBT) Sırtüstü, aksiyal planda Akciğer apekslerinden kostofrenik sinüsler düzeyine dek, kesit kalınlığı 1.5mm, kesit aralığı 10mm Rutin incelemede kontrast madde kullanılmaz

İnterstisyel akciğer hastalıklarının teşhisi, yaygınlığı, dağılımı Bronşiektazi tanısı ve segmenter dağılımının belirlenmesinde Anormal pulmoner fonksiyon testleri olan olguların değerlendirilmesinde Asbestoz ve amfizem gibi hastalıklara bağlı morfolojik değişikliklerin tanımlanmasında

Pulmoner Emboli Protokolü Sırtüstü, aksiyal Kalp tabanından aort topuzu üstüne dek, FOV= 350mm, kesit kalınlığı 3mm Rutin inceleme kontrastlı olarak yapılır Görüntüler aşağıdan yukarıya alınır → emboli şüphesi olan hastalarda arteriel vasküler yapıların değerlendirilmesinde

Tüm Abdomen BT Sırtüstü, aksiyal planda, eller-kollar baş üstüne, kesit kalınlığı 7 mm Diyafragma kubbelerinden simfizis pubise dek, FOV= 350-420 mm i.v., oral ve gerekirse rektal kontrast madde

Karaciğer hastalıkları İnfiltratif lezyonlar, parankimal hastalık Hepatosteatoz Karaciğer tümörleri (HCC, kolanjioselüler ca, adenom vb) Karaciğer metastazları Karaciğerin kistik lezyonları (basit kist-kist hidatik vb)

Safra kesesi ve yollarına ait hastalıklar İntrahepatik safra yolu patolojileri Safra kesesi enfeksiyon, tümör vb hastalıkları →genel olarak safra kesesi ve yollarının incelenmesinde ilk tetkik US olmalıdır.

Pankreas-Dalak hastalıkları Akut-kronik pankreatitler Pankreas kitleleri (tümör, kist vb) Dalak kitlelerinin ayırıcı tanısında

Böbrek-Sürrenal hastalıkları Böbrek kitlelerinin solid-kistik ayırımının yapılması, malign kitlelerde evreleme, vasküler-toplayıcı sistem invazyonunun araştırılması Böbrek enfeksiyonları Konjenital böbrek anomalilerinin araştırılmasında Sürrenal kitlelerin ayırıcı tanısında (adenom ve diğerleri)

Mesane-Prostat hastalıkları Mesane ve prostat kitlelerinin tanısı ve evrelemesinde Mesane taşı araştırılmasında Mesane ve prostatın atipik enfeksiyonlarında

Uterus ve Overler Uterus ve over kitlelerinin ayırıcı tanısı ve evrelemesinde (özellikle kalsifiye lezyonlarda) Mezenkimal kitlelerin tanısında →uterus ve overlerin incelenmesinde US ilk tercih edilecek yöntem olmalıdır.

Batın içi lenf nodu varlığının araştırılması Mezenterik-omental tutulumlar Batın içi abseler Retroperitoneal kitle ve hemorajiler Batın içi serbest hava ve sıvı varlığının araştırılması Tüm solid organların postravmatik yaralanması şüphesinde

Üst Abdomen BT Sırtüstü, aksiyal, diyafragma üstünden iliak kemik üst kenarına dek, FOV= 350mm Kesit kalınlığı 7mm Rutin i.v. ve oral kontrast madde uygulanır. Oral kontrast madde 1.5lt su içine 30 ml iyonik veya tercihen non-iyonik kontrast madde seyreltilerek hazırlanır. 120ml non-iyonik kontrast madde i.v. 2ml/sn hızla, 60sn gecikme verilerek kullanılır. Oral ilacı 2 saatlik bir sürede 150ml’lik pet bardakla 15’er dakika aralıkla içmesi istenir. Son bardak tetkik başlangıcında midenin doldurulması amacıyla içirilir.

karaciğer→diyafragma kubbesi üst kesiminden kosta kavsi alt kenarına dek pankreas→T12 vertebra üst end-plate’i ile L1 vertebra alt end-plate’i arası sürrenal bezler→böbrek üst polleri ile kraniale doğru 2-3 cm’lik bölge (T11 vertebra üst end-plate’i ile T12 vertebra korpusu orta kesimi arası) böbrekler→ T11 vertebra üst end-plate’i ile L3 vertebra arası (sürrenaller dahil)

Taş Protokolü (üriner sistem) BT Sırtüstü, aksiyal planda Böbrek üst pollerinden mesane tabanı bitimine dek (T12 vertebra korpus üst end-plate’inden simfizis pubis altına dek) Kesit kalınlığı 3-5mm Rutin incelemede oral ya da i.v. kontrast madde verilmez

Alt Abdomen BT Sırtüstü, aksiyal planda İliak kanat üst hizasından simfizis pubis bitimine kadar, FOV= 350 mm Kesit kalınlığı 3-7 mm Gerekirse rektal kontrast madde

Dinamik Abdominal İncelemeler Sırtüstü, aksiyal planda İncelenecek alan yönelik kesit kalınlığı 3-10 mm i.v. kontrast madde 2-3 ml/sn hızla, otomatik enjektörle verilir Bifazik, trifazik ve geç takipler alınabilir →bifazik= arterial+venöz (portal) faz →trifazik=arteriel+venöz (portal)+geç faz

i.v. enjeksiyonu takiben 20-30 sn gecikme ile arterial 60-70 sn gecikme ile venöz (portal) faz 3dk sonra geç (parankimal) faz →trifazik kesitlere 5-20dk sonra alınan geç takipler eklenebilir

Solid organlardaki kitlelerin ayırıcı tanısında Karaciğerin primer ve metastatik yer işgal eden lezyonlarının karekterizasyonunda Renal kitlelerin ayırıcı tanısı ve toplayıcı sistem ilişkisinin gösterilmesinde Adrenal kitlelerin ayırıcı tanısında (adenom-nonadenom)

Aort Anevriması Sırtüstü, aksiyal planda Aort topuzu üst sınırı ile L4-5 düzeyine (iliak arterleri içine alacak şekilde) dek Kesit kalınlığı 5mm, FOV= 350 mm rutin i.v. kontrastlı, 2-3 ml/sn hızda Yüksek hızlı ve yüksek miktarda kontrast madde verilmesine uygun damar yolu açılmalıdır

Ekstremiteler (kemik ve eklemler) Üst ekstremite için yüzüstü, alt ekstremite için sırtüstü Genellikle aksiyal planda ve eklem nötral pozisyonda iken Travmalarda kontrast madde gerekmez, vasküler yaralanma ya da kitle şüphesi varsa kontrast madde verilir

Temporomandibuler Eklem BT Yüzüstü veya yan yatan hastada, baş çekimi yapılacak eklem tarafına doğru döndürülerek Koronal ve sagital planlarda Koronal plan için önde prosesus artikülaris dahil olacak şekilde, fossa artikülaris ve arkada dış kulak yoluna kadar olan bölge, sagital plan için mandibula çukuru ve kondilin tamamını kapsayacak şekilde

Sakroiliak Eklem BT Sırtüstü, aksiyal planda, sakrum üst platosuna paralel açı verilerek Sakrum üst kenarı hizasından iskiadik çentik başlangıcına kadar olan bölge, FOV= 180 mm Kesit kalınlığı 3mm

Sakroiliit Dejeneratif sakroiliak eklem değişiklikleri Osteitis kondensans ilii

BT Anjiyografi Sırtüstü, aksiyal planda İncelenecek alana yönelik 1-2 mm kalınlıkta Rutin i.v. kontrastlı

BT tetkiklerinde filmleme için istenilen pencere genişliği ve pencere seviyesi değerleri BT çekimi Pencere genişliği Pencere seviyesi Paranazal sinüsler 1800 250 Orbita 350 40 Larenks 200 50 Boyun 300 – 350 30 – 50 Torraks – Mediasten 350 – 400 40 – 50 Akciğer – Parankim 1000 – 1250 (-) 500 – (-) 700 YRBT 1250 (-) 500 Abdomen Karaciğer Pankreas 200 -300 Böbrekler 250 – 450 30 -60 Sürrenal Bezler 200 – 300 30 - 50

BT tetkiklerinde filmleme için istenilen pencere genişliği ve pencere seviyesi değerleri BT çekimi Pencere genişliği Pencere seviyesi Beyin 125-175 65-75 Kranium kemik 2500 250 Temporal kemik 500 Hipofiz bezi 200 50 Taş protokolü 350 40 Ekstremite kemik 1000 Yumuşak dokular 400 Sakroiliak eklem 1800 Servikal vertebra disk Servikal vertebra kemik Lumbal vertebra disk 60 Lumbal vertebra kemik