T.C. Yükseköğretim Kurulu Türkiye’de Bologna Süreci Uygulamaları Projesi Dönemi Ömer AÇIKGÖZ Gönül AKÇAMETE Miraç AKÇAY Burak ARIKAN Süheyda ATALAY İsmail Naci CANGÜL Sultan GÜROL Zafer GÜL M. Emin KÖKTAŞ Hasan MANDAL Selda ÖNDEROĞLU Lerzan ÖZKALE Nebahat SARI Ahmet SELAMOĞLU Metin TOPRAK Fahri YAVUZ

2 ÖĞRENME ÇIKTILARINA DAYALI PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİ Prof. Dr. Süheyda Atalay

4 AVRUPA YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (EQF) TÜRKİYE YÜKSEK ÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYYÇ) Temel Alan Yeterlilikleri Temel Alan Yeterlilikleri Temel Alan Yeterlilikleri Temel Alan Yeterlilikleri Öğrenme Çıktıları İş Yükü AKTS Kredisi Program Çıktıları (Program Yeterlilikleri) Program Çıktıları (Program Yeterlilikleri) Program Çıktıları (Program Yeterlilikleri) Program Çıktıları (Program Yeterlilikleri) Ders Öğrenme Çıktıları İş Yükü AKTS Kredisi İş Yükü AKTS Kredisi İş Yükü AKTS Kredisi Ders

5 TEMEL ALAN YETERLİLİKLERİ  Ulusal düzeyde yükseköğretim yeterlilikleri göz önünde bulundurularak, herhangi bir temel alandaki yeterliliklerin, ilgili paydaşların görüşleri alınarak belirli bir düzen içinde yapılandırıldığı bir sistemdir.

6 TEMEL ALAN YETERLİLİKLERİ MÜHENDİSLİK ALANI 1) Matematik, fen bilimleri ve kendi dalları ile ilgili mühendislik konularında yeterli bilgi birikimi; bu alanlardaki kuramsal ve uygulamalı bilgileri mühendislik problemlerini modelleme ve çözme için uygulayabilme becerisi. 2) Karmaşık mühendislik problemlerini saptama, tanımlama, formüle etme ve çözme becerisi; bu amaçla uygun analiz ve modelleme yöntemlerini seçme ve uygulama becerisi. 3) Karmaşık bir sistemi, süreci, cihazı veya ürünü gerçekçi kısıtlar ve koşullar altında, belirli gereksinimleri karşılayacak şekilde tasarlama becerisi; bu amaçla modern tasarım yöntemlerini uygulama becerisi. (Gerçekçi kısıtlar ve koşullar tasarımın niteliğine göre, ekonomi, çevre sorunları, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, sağlık, güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi ögeleri içerirler.) 4) Mühendislik problemlerinin incelenmesi için deney tasarlama, deney yapma, veri toplama, sonuçları analiz etme ve yorumlama becerisi. 5) Disiplin içi ve çok disiplinli takımlarda etkin biçimde çalışabilme becerisi; bireysel çalışma becerisi.

7 TEMEL ALAN YETERLİLİKLERİ MÜHENDİSLİK ALANI 6) Türkçe sözlü ve yazılı etkin iletişim kurma becerisi; en az bir yabancı dil bilgisi. 7) Yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği bilinci; bilgiye erişebilme, bilim ve teknolojideki gelişmeleri izleme ve kendini sürekli yenileme becerisi. 8) Mesleki ve etik sorumluluk bilinci. 9) Proje yönetimi ile risk yönetimi ve değişiklik yönetimi gibi iş hayatındaki uygulamalar hakkında bilgi; girişimcilik, yenilikçilik ve sürdürebilir kalkınma hakkında farkındalık. 10) Mühendislik uygulamalarının evrensel ve toplumsal boyutlarda sağlık, çevre ve güvenlik üzerindeki etkileri ile çağın sorunları hakkında bilgi; mühendislik çözümlerinin hukuksal sonuçları konusunda farkındalık. 11)Mühendislik uygulamaları için gerekli olan modern teknik ve araçları geliştirme, seçme ve kullanma becerisi; bilişim teknolojilerini etkin bir şekilde kullanma becerisi.

8 PROGRAMIN EĞİTİM AMACI VE PROGRAM ÇIKTILARI NASIL BELİRLENMELİDİR ?  Program Eğitim Amaçları Bir programın eğitsel misyonunu nasıl planlamayı sağladığını ve paydaşlarının gereksinimlerinin nasıl karşılayacağını bildiren açık, genel ifadelerdir.  Program Çıktıları (Program Yeterlilikleri) Öğrencilerin programdan mezun oluncaya kadar kazanmaları gereken bilgi, beceri ve yetkinlikleri tanımlayan ifadelerdir.

9 PROGRAMIN EĞİTİM AMACI VE PROGRAM ÇIKTILARI NASIL BELİRLENMELİDİR ?  Programın eğitim amacı, programın nasıl bir mezun profili istediğini ortaya koyan genel bir ifadedir.  Program çıktıları (yeterlilikler) ise, mezun olacağı program sonunda öğrencinin hangi yeterliliklerle donanmış olacağını tanımlar.  Nasıl bir öğretmen?  Nasıl bir mühendis?  Nasıl bir hemşire?

10 PROGRAMIN EĞİTİM AMACI VE PROGRAM ÇIKTILARI NASIL BELİRLENMELİDİR ?  Bireylerin (Mezun olan ya da sistemde halen yer alan öğrencilerin)  Toplumsal birimlerin (İşverenlerin, Meslek Odası Temsilcilerinin, Derneklerin, Danışma Kurullarının, İş Alanlarının, İlgili Kamu Kuruluşlarının …)  Programı yürütenlerin (Öğretim Elemanları, Bölüm Personeli, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı gibi) gereksinimlerini ve beklentilerini,  Disiplinin/çalışma alanının yönelimlerini,  Çevresel olanakların durumunu inceleyiniz. Kısaca  programla ilgili iç ve dış paydaşların görüşlerini  ilgili alanın özellikleri

11 PROGRAM ÇIKTILARI NASIL BELİRLENMELİDİR?  “Türkiye Yüksek Öğretim Yeterlilikleri Çerçevesi, TYYÇ” ve ilgili mesleğin gerektirdiği yeterlilikleri “Temel Alan Yeterlilikleri” ne ölçüde karşılamaktadır?  Program çıktıları ilgili mesleğin etik kuralları dikkate alınarak yazılmış mı?  Program çıktıları Üniversite’nin ve buna bağlı olarak da bağlı bulunduğunuz fakülte ya da yüksekokulun vizyon, misyon ve hedefleriyle tutarlı mı?  Öğrenciler program çıktılarıyla ortaya konulan yeterliliklere sahip olabilirler mi?  Harcanan zaman, emek, para vb. açılardan program çıktıları gerçekçi olarak dile getirilmiş mi? Diğer bir deyişle bu çıktılar istenilen becerileri kazandırma anlamında ekonomik mi?  Program çıktıları toplumsal gerçeklerimize uygun olarak belirlenmiş mi? Program Çıktıları açık, gözlenebilir ve ölçülebilir olarak ifade edilmelidir.

12 ……Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölüm Programının Amacı Kimya Mühendisliği mesleğinin her alanında hizmet verebilecek bilgi ve beceri ve tutumlarla donatılmış,  etik değerleri özümsemiş,  dünya gerçeklerinin farkında olan  hayat boyu öğrenmenin önemini benimsemiş çağdaş mühendisler yetiştirmektir.

13 ……ÜNİVERSİTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ PROGRAM ÇIKTILARI PÇ1 Matematik, fen ve mühendislik bilgilerini Kimya Mühendisliği problemlerine uygulayabilme. PÇ2 Kimya mühendisliğiyle ilgili mühendislik problemlerini tanımlama, modelleme ve çözme becerisi. PÇ3 Tanımlanmış bir hedef doğrultusunda bir süreci çözümleyebilme ve tasarlayabilme. PÇ4 Küresel ve toplumsal çerçevedeki mühendislik çözümlerinin özellikle sağlık, güvenlik ve çevre sorunlarına katkılarını değerlendirebilme. PÇ5 Verileri çözümleme, deney yapma ve tasarlama, sonuçları yorumlama becerisi. PÇ6 Mühendislik uygulamaları için gerekli çağdaş teknikleri ve hesaplama araçlarını kullanabilme.

14 ……ÜNİVERSİTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ PROGRAM ÇIKTILARI PÇ7 Disiplin içi ve disiplinler arası takım çalışması yapabilme. PÇ8 Bağımsız davranma, inisiyatif kullanma ve yaratıcılık becerisi. PÇ9 Hayat boyu öğrenmenin önemini benimseyerek, bilim-teknoloji ve çağdaş konular hakkında gelişmeleri izleyerek kendini geliştirebilme. PÇ10 Bireysel çalışma becerisi ve bağımsız karar verebilme yetkinliğine sahip olarak fikirlerini sözlü ve yazılı, açık ve öz bir şekilde ifade ederek iletişim kurabilme. PÇ11 Mesleki ve etik sorumluluk bilincine sahip olabilme. PÇ12 Ulusal ve uluslararası çağdaş sorunları takip edebilme. PÇ13 Kalite konularında bilinç sahibi olabilme.

15 PROGRAMIN DERSLERİNE KARAR VERİLMESİ  Program çıktıları belirlendikten sonra, bu çıktılara ulaşılabilmesi, diğer bir deyişle öğrencilerin belirtilen yeterliliklere sahip olabilmesi için, ön lisans, lisans ya da lisansüstü programlarda hangi derslerin yer alması gerektiğine karar verilmelidir.  Bu kararı verirken, Üniversite’nin ön lisans, lisans ve lisansüstü programlarının oluşturulmasında dikkat edilmesi gereken ilkeler göz önüne alınmalıdır.

16 1.Yıl 1. Yarıyıl 2. Yarıyıl AKTS ? Toplam 30 AKTS ? Toplam 30 2.Yıl 1. Yarıyıl 2. Yarıyıl AKTS ? Toplam 30 AKTS ? Toplam 30 Ders 1 Ders 2 Ders 3 Ders 4 Ders 5 Ders 6 DERS PROGRAMI

17 1.Yıl Örnek:…… Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü 1. Yarıyıl 2. Yarıyıl AKTS ? Toplam 30 AKTS ? Toplam 30 2.Yıl 1. Yarıyıl 2. Yarıyıl AKTS ? Toplam 30 AKTS ? Toplam 30 Calculus II Physics Chemistry II Computer Programming Chemistry Laboratory Technical Communication Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Türk Dili Differential Equations Chemical Process Calculations Organic Chemistry Molecular Transport Thermodynamic Engineering Graphics Practical Training Numerical Analysis Fluid Mechanics Physical Chemistry Chemical Engineering Thermodynamics Materials Science Conceptual Design I Practical Training DERS PROGRAMI Calculus I Engineering Mechanics Chemistry I Computer (Basic Skills in Computer) Orientation to Chem.Eng. Strategies in Problem Solving Atatürk İlk. ve İnkılap T. Türk Dili

18 3.Yıl Örnek: ….Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü 1. Yarıyıl 2. Yarıyıl AKTS ? Toplam 30 AKTS ? Toplam 30 4.Yıl 1. Yarıyıl 2. Yarıyıl AKTS ? Toplam 30 AKTS ? Toplam 30 Transfer Processes II Transfer Processes III Chemical Engineering Thermodynamics Instrumental Analysis Operational Research Economics Practical Training Transfer Processes IV Chemical Engineering Economics Process Safety and Hazards Prevention Reaction Engineering Chemical Engineering Laboratory I Electrical Machinery Elective I Nontechnical Elective Practical Training Diploma Project Chemical Engineering Design Chemical Engineering Laboratory III Organic Technology Modelling and Simulation Elective II Elective III Nontechnical Elective Diploma Project Chemical Engineering Design Process Control Organic Technology Elective IV Elective V Nontechnical Elective DERS PROGRAMI

19 DERSİN AMACI  Program çıktılarıyla uyumlu olarak dersin genel amacını belirleyiniz.

20 DERS ÖĞRENME ÇIKTILARI “Öğrencim, dersi başarıyla tamamlaması halinde hangi bilgi, beceri ya da tutumlara sahip olmalıdır?”

21 ÖĞRENME ÇIKTILARI NASIL YAZILMALIDIR?  Gözlenebilir ve ölçülebilir fiiller belirleyiniz, bunları listeleyiniz.  Öğrenme çıktılarını yazarken belirlediğiniz bu fiillerden yararlanınız.  Örneğin; anlama yeteneği, bilebilme, öğrenebilme gibi belirsiz ifadelerden kaçınınız.  Bunun yerine; “…çizebilme, …gösterebilme, … problem çözebilme, …açıklayabilme, …örnek verebilme, …hatırlayabilme, …tasarlama yeteneği, …uygulayabilme, …eleştirebilme, …karşılaştırabilme, …çalıştırabilme, …listeleyebilme, …kullanabilme” gibi ifadeler kullanmaya çalışınız.

22 ÖĞRENME ÇIKTILARI NASIL YAZILMALIDIR?  Seçilen fiil ile dersin herhangi bir konusunu ilişkilendirerek öğrencinin ders sonunda kazanması gereken niteliği tanımlayınız.  “…problem çözebilme” fiilini seçtiğimizi düşünelim. Dersin konularından biri de “Analitik veya nümerik teknikler” olsun. Bu durumda öğrenme çıktısı;“Analitik veya nümerik teknikleri kullanarak akım problemlerini çözebilme.”biçiminde yazılabilir.

ÖĞRENME ÇIKTILARI  Doğru  Yazılım hazırlamada kullanılan bazı teknikleri uygulayabilme.  Küresel ve toplumsal çerçevede mühendislik çözümlerinin özellikle sağlık, güvenlik ve çevre sorunlarına katkılarını değerlendirebilme  Yanlış  Yazılım hazırlamada kullanılan bazı teknikleri öğretebilme.  Yazılım hazırlamada kullanılan bazı teknikleri kavratabilme.  Küresel ve toplumsal çerçevede mühendislik çözümlerinin özellikle sağlık, güvenlik ve çevre konularına etkileri göz önünde tutularak kapsamlı bir eğitim verilmesi.

Dersin Boyutları Öğrenme Çıktıları İçerik (Konular) Öğrenme-Öğretme Süreçleri Ölçme ve Değerlendirme 1….Bu öğrenme çıktısı için hangi kaynaklardan hangi bölümleri/konuları referans alabilirim? ( kaynakların konu ile ilgili güncel, temel ve ulaşılabilir olmasına dikkat edilmelidir) Bu öğrenme çıktısını öğrencilerin kazanabilmesi için kullanabileceğim en uygun strateji yöntem ve teknikler neler olabilir? Bu öğrenme çıktısını öğrencilerin kazanıp kazanmadıklarını nasıl değerlendirebilirim? (test, proje, ödev vb.) 2…. 3…. n…. 24 DERS ÖĞRETİM PLANIMI NASIL HAZIRLAMALIYIM?

25 PROGRAM ÇIKTILARI ve ÖĞRENME ÇIKTILARI PÇ 1 PÇ 2 PÇ 3 PÇ 4 PÇ 5 PÇ 6 PÇ 7 PÇ 8 PÇ 9 PÇ 10 PÇ 11 PÇ 12 PÇ 13 D1XXXXX D2XXXXX D3XXXXXX D4XXXXXXX D5XXXXXXXXXXX D6XXXXXXXX D7XXXXXX

26 ÖĞRENCİ İŞ YÜKÜNÜ NASIL HESAPLARIM?  İş yükü, öğrencinin öğrenme çıktılarına ulaşabilmek için dersle ilgili olarak yaptığı tüm çalışmaları içermektedir.  Öğrencinin derse katılımında ders için yaptığı teorik ve pratik tüm çalışmalar bu kapsamda ele alınmaktadır.  Bir dersin iş yükünü belirleyen temel faktörler; bu dersin  öğrenme çıktıları,  öğrenme-öğretme yöntemleri,  ölçme ve değerlendirme teknikleri,  dersin eğitim programı içerisindeki yeri,  programdaki dersler arasındaki tutarlılık,

27 AKTS KREDİSİ Bir dönem  30 AKTS kredisi  saat Bir yıl  60 AKTS kredisi  saat Buna göre 1 AKTS kredisi = 25 – 30 saatlik iş yükü

28 AKTS KREDİSİ İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ÖNEMLİ NOKTALAR  AKTS kredisi tam sayı olarak verilmeli, ancak zorunlu ise buçuklu sayılar kullanılmalıdır. (Küsurlu sayılardan 1,63 gibi kaçınılmalıdır.)  Programlarda seçmeli derslerin tek tek isimleriyle dönemler içine yerleştirilmemesi, seçmeli havuzlarında gösterilmesi gerekir.  Ortak servis derslerine aynı AKTS verilmelidir.  Stajlara, bitirme çalışmalarına ve tüm kredisiz derslere AKTS verilmesi şarttır.  Bir dersin AKTS kredisinin, o dersin yerel kredisinin altında olmamasına dikkat edilmelidir.  Bir yarıyıldaki derslerin toplam AKTS kredisi mutlaka 30 ve bir yılda verilen derslerin toplam AKTS kredisi mutlaka 60 olmalıdır.

29 ÖRNEK DERS DERSİN AMACI Bu dersin amacı; akışkanlar mekaniğini tanıtmak, akışkanlar mekaniği ile ilgili son teknolojik gelişmeleri kavratmak, denklik kavramını ve özel bir problemin çözümünde denklik kavramlarından hangisini ve/veya hangilerini (mekanik, momentum, kuvvet, kütle) seçebileceğine karar verme kriterlerini vermek, borularda, boru ağlarında ve serbest akımda akım parametrelerinin (sürtünme kayıpları,enerji gereksinimi, akış hızı) bulunabilmesi için gerekli hesaplama tekniklerini öğretmek, verilen bir süreç doğrultusunda borulama sistemini tasarlamalarını sağlamaktır.

30 DERS ÖĞRENME ÇIKTILARI Dersin Öğrenme Çıktıları Bölümü n Program Çıktıları 1. Makro ölçekteki akışkanlar mekaniği ile moleküler dinamik arasında ilişki kurabilme. 1,2,5,6 2. Tasarım projelerinde gerekli olan fiziksel özelliklere ait verileri formüle edebilme Teknolojik gelişmeler sonucunda ortaya çıkan yeni akışkanların reolojik özelliklerini kavrayabilme. 1,2,5,6 4. Verilen süreçler için uygun model denklikleri türetebilme. 1-3,5 5. Mikro/makro ölçekte akışkan akımını kavrayabilme. 1,2 6. Analitik/nümerik teknikler kullanarak akım problemlerini çözebilme. 1-3,5,6 7. Verilen bir sistemin akışkan nakli için gerekli cihazları seçebilme. 2,4 8. Verilen bir süreç için akım sistemini tasarlayabilme. 5,6,8

31 AKTS/ İŞ YÜKÜ TABLOSU EtkinliklerSayısı Süresi (Saat) Toplam İş Yükü Haftalık ders saati (Kuramsal)14228 Haftalık ders saati (Uygulama)14228 Okuma236 İnternette tarama, kütüphane çalışması248 Materyal tasarlama, uygulama5315 Rapor hazırlama188 Sunu hazırlama188 Sunum133 Arasınav ve arasınava hazırlık166 Final sınavı ve final sınavına hazırlık110 Toplam İş Yükü120 Toplam İş Yükü / 30120/30 Dersin AKTS Kredisi4

SÜRDÜRÜLEBİLİR İYİLEŞTİRME VE KALİTE GELİŞTİRME SÜREÇLERİ Öğrenme Programı/Ortamı Mezunların Değerlendirmesi İşverenlerin Değerlendirmesi Öğrenci anketi PROGRAM Öğrenci Yeni Öğrenci Mezun Öğretim elemanı ÇIKTILARÇIKTILAR Öğrencilerin Değerlendirmesi Çalışan Mezun

33 İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER….