Çevre Görevlisi Eğitimi (28-29 Ocak 2010, Antalya) TEHLİKELİ MADDELERİN SU VE ÇEVRESİNDE NEDEN OLDUĞU KİRLİLİĞİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (26/11/2005 R.G.No: 26005)

Ülkemizde sucul ortamların su kalitesi, başta sanayi faaliyetleri olmak üzere günden güne artan çeşitli baskılar sebebiyle kötüleşmektedir. Su kaynaklarımızın kalitesinin korunması ve kısa-orta-uzun vadelerde iyileştirilmesi için ciddi yasal önlemler oluşturulması bir gerekliliktir. Alınacak önlemler, sürdürülebilir su kalitesi yönetimi açısından hayati önem arz etmektedir.

“TEHLİKELİ MADDELER” İLE NE KASTEDİLMEKTEDİR? “Tehlikeli Maddeler”, su ve çevresinde önemli risk teşkil eden Zehirlilik Kalıcılık Biyolojik Birikme özelliklerine sahip olan madde ve madde grupları olarak tanımlanmaktadır.

Sucul ortamlarda tehlikeli kimyasalların asimilasyonu

Tehlikeli maddelerin neden olduğu su kirliliğinin kademeli olarak azaltılarak ortadan kaldırılması amacıyla AB tarafından “Su” konusunda ilk kez 4 Mayıs 1976 tarihinde “Su Çevresine Boşaltılan Belli Tehlikeli Maddelerin Neden Olduğu Su Kirliliği” ne ilişkin direktif (76/464/EEC) çıkartılmıştır. Su direktiflerin uygulanmasında bir eşgüdüm sağlamak ve tüm su direktiflerine bir çatı oluşturmak amacıyla; 22 Kasım 2000 tarihinde 2000/60/EC sayılı “Su Çerçeve Direktifi” çıkarılmıştır. Türkiye yakın bir gelecekte Avrupa Birliği’nin bir üyesi olmayı amaçlamaktadır ve bu kapsamda AB müktesebatının Türk müktesebatına uyum çalışmaları devam etmektedir. Bu kapsamda uyum çalışmaları yürütülen sektörlerin başında su sektörü gelmekte olup; su sektörü altında Su Çerçeve Direktifi ile birlikte 21 adet Direktif bulunmaktadır.

82/176/EEC : Civa (Klor alkali elektroliz endüstrileri) 76/464/EEC sayılı “Su Çevresine Boşaltılan Belli Tehlikeli Maddelerin Neden Olduğu Su Kirliliği”ne ilişkin direktifin kardeş direktifleri. 82/176/EEC : Civa (Klor alkali elektroliz endüstrileri) 83/513/EEC : Kadmiyum 84/156/EEC : Civa (diğer sektörler) 84/491/EEC : Hekzaklorohekzan 86/280/EEC : Tehlikeli Maddelerin Deşarjı: - Karbon tetraklorit - DDT - Pentaklorofenol - Aldrin, Dieldrin, Endrin ve İsodrin (88/347/EEC ile değişik) - Hekzaklorobenzen - Hekzaklorobutadin - Kloroform (90/415/EEC ile değişik) - 1,2-dikloroetan (EDC) - Trikloroetilen (TRI) - Perkloroetilen (PER) - Triklorobenzenler ve 1,2,4-TCB

AB Mevzuat uyum çalışmaları kapsamında, Ulusal Programda 22 AB Mevzuat uyum çalışmaları kapsamında, Ulusal Programda 22.1 “Su Kalitesi” başlığı altında yer alan; “Su Çevresine Boşaltılan Belli Tehlikeli Maddelerin Neden Olduğu Kirliliğe Dair” 4 Mayıs 1976 tarih ve 76/464/EEC sayılı Konsey Direktifi ile Kardeş Direktifleri’nin ve 87/217/EEC sayılı Asbest Direktifinin Türk Mevzuatına uyumlaştırılması amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda; “Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanmış olup; diğer kurum ve kuruluşların görüşleri doğrultusunda düzenlenmiştir. Yönetmelik 26.11.2005 tarih ve 26005 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin EK-1 ve Ek-2’sini düzenleyen “Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ise 31.12.2005 tarih ve 26040 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

YÖNETMELİĞİN AMAÇ VE KAPSAMI Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği: Su ve çevresinde tehlikeli maddelerden kaynaklanan kirliliğin tespiti, önlenmesi ve kademeli olarak azaltılması Kirliliğin önlenmesi ve izlenmesi Yüzeysel sularda, haliç sularında, bölgesel sularda kirliliğe neden olan tehlikeli maddelerin belirlenmesi Suya deşarj edilen tehlikeli maddelerin envanterinin oluşturulması Deşarj limitleri ve çevresel kalite standartlarının (kriterlerinin) belirlenmesi Kirlilik azaltma programlarının ve özel programların oluşturulması Tehlikeli madde deşarjlarının kontrolü ve denetimi Raporlama ile ilgili teknik ve idari esasları kapsamaktadır.

EK 1: Çok tehlikeli maddeler ve bunlara ait özel hükümler YÖNETMELİĞİN EKLERİ Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği, 5 adet EK içermektedir. Bunlar: EK 1: Çok tehlikeli maddeler ve bunlara ait özel hükümler EK 2: Daha az tehlikeli maddeler EK 3: Tehlikeli maddelerin deşarjına ilişkin Deşarj İzin Başvuru Formu EK 4: Tehlikeli maddeler için Deşarj Kontrolü Belgesi EK 5: Tehlikeli madde Deşarj İzin Belgesi

EK-1: Çok Tehlikeli Maddeler Listesi - Civa (Hg) - Kadmiyum (Cd) - Hekzaklorohekzan (HCH) - Karbon tetraklorit (CCI4) - DDT - Pentaklorofenol (PCP) - Aldrin - Dieldrin - Endrin - İsodrin - Hekzaklorobenzen (HCB) - Hekzaklorobutadin (HCBD) - Triklormetan (Kloroform) - 1,2-dikloroetan (EDC) - Trikloroetilen (TRI) - Perkloroetilen (PER) - Triklorobenzen (TCB)

TEHLİKELİ MADDELERDEN KAYNAKLI SU KİRLİLİĞİNİN AZALTILMASI İLE İLGİLİ ESASLAR Tehlikeli maddelerin neden olduğu kirliliğe karşı suların korunması ve kirliliğin kademeli olarak azaltılarak ortadan kaldırılmasında: Tehlikeli maddelerin neden olduğu su kirliliğinin kontrolünde her bir tehlikeli maddenin kanalizasyona deşarjında kanalizasyona bağlantı kalite kontrol izin belgesi, alıcı ortama deşarjında ise bu Yönetmeliğin Ek–5’indeki tehlikeli madde deşarj izin belgesinin düzenlenmesi, Tehlikeli madde deşarj izin belgesinde tehlikeli maddelerin bu Yönetmelikte verilen deşarj limit değerlerini aşmaması, Kirliliğin azaltılması, giderilmesi ve kirliliğe engel olunabilmesi için temiz üretim teknolojilerine başvurulması, esastır.

Mahallin En Büyük Mülkü Amiri Kanalizasyona deşarjın söz konusu olduğu durumlarda; Bağlantı Kalite Kontrolü İzninin verilmesinden Belediyeler Alıcı ortama deşarjın söz konusu olduğu durumlarda; Tehlikeli Madde Deşarj İzin Belgesinin düzenlenmesi ve verilen izinlerin kontrolü ile denetiminden Mahallin En Büyük Mülkü Amiri sorumludur.

TEHLİKELİ MADDELERİN DEŞARJ ESASLARI Tehlikeli madde içeren atıksuların alıcı ortama doğrudan deşarjı yasaktır, Bu Yönetmelikle belirlenen limit değerler aşılamaz, Asbest maddesinin, kağıt, çimento, alçı ve benzeri malzemelerin üretiminde kullanılmasıyla ortaya çıkan atıksuda askıda toplam katı madde limit değeri 30 gr/m3’ü geçemez,

KANALİZASYONA DEŞARJ STANDARTLARINA İLİŞKİN ESASLARI Bu Yönetmeliğin Ek–1 ve Ek–2 sinde yer alan tehlikeli maddelerin kanalizasyona deşarjında; 5216 ve 5393 sayılı Kanunlar kapsamında Belediyeler tarafından Bağlantı Kalite Kontrol İzin Belgesi düzenlenir. Düzenlenen izin belgesi ile sağlanacak olan deşarj standartlarının; bu Yönetmelikte belirtilen standartlarla paralellik arz etmesi gerekir. Belediyeler tarafından bu Yönetmelikte belirtilen standartlardan daha az kısıtlayıcı standartlar getirilemez. Belediyeler, Bakanlığın uygun görüşünü almak şartıyla, Yönetmeliğin Ek–1 ve Ek–2 sinde verilen değerlerden daha kısıtlayıcı standartlar belirleyebilir.

TEHLİKELİ MADDELER İÇİN DEŞARJ İZİN BELGESİNİN DÜZENLENMESİ Bu Yönetmelik esaslarına uymak şartı ile, atıksularında tehlikeli madde bulunduran sektörlerin tehlikeli maddeler için Deşarj İzin Belgesi (Ek-5) alması gerekir. Atıksularında bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan tehlikeli maddeleri içeren sektörlerin sağlaması gereken deşarj standartları ile kalite kriterleri, Tablo (1–14) arasında verilmiştir. EK-2’de yer alan tehlikeli maddelerden 31/12/2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo-25’de (Atıksuların Atıksu Altyapı Tesislerine Deşarjında Öngörülen Atıksu Standartları) yer alanlar için Tablo 25’de verilen standart değerler geçerli olup; tabloda yer almayan parametrelerin değerleri envanter çalışması ile belirlenecektir. EK–2’de yer alan tehlikeli maddelerden Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 5–21’de yer alanlar için Tablo 5-21’de verilen deşarj standartları geçerli olup; diğerleri envanter çalışması ile belirlenecektir.

Alıcı ortama tehlikeli maddelerin deşarjı için deşarj izin Alıcı ortama tehlikeli maddelerin deşarjı için deşarj izin başvurusunda bulunan gerçek ve tüzel kişiler, bu Yönetmeliğin Ek-3’ünde bulunan Tehlikeli Madde Deşarj İzin Başvuru Formunu doldurmakla yükümlüdür. Alıcı ortama tehlikeli madde deşarj izin başvurusunda, başvuru dosyasının eksiksiz olarak hazırlanması ve alınan en az 3 adet atıksu numunesi analiz sonuçlarının aritmetik ortalamasının bu Yönetmelikte belirtilen standartları sağlaması durumunda, müracaat tarihinden itibaren en geç iki ay içerisinde izin başvurusu sonuçlandırılır. Tehlikeli Madde Deşarj İzin Belgesi, deşarj edilen atıksudaki tehlikeli madde miktarına bakılmaksızın düzenlenir. Deşarj edilen atıksuda tehlikeli madde miktarı ardışık iki deşarj izninde bu Yönetmelikle belirtilen limit değerlerden beş kez daha küçük oranlarda ise; tehlikeli madde deşarj izin belgesinde bu tehlikeli maddenin belirtilmesine gerek olmadığına ilgili idarece karar verilir.

Tehlikeli madde deşarj izin belgesi, izin veren ilgili idare Tehlikeli madde deşarj izin belgesi, izin veren ilgili idare tarafından en az 4 yılda bir yeniden gözden geçirilir. Bu Yönetmelik hükümleri kapsamında verilen izin belgelerindeki şartların sağlanmadığının tespiti halinde, ilgili idare izin şartlarının yerine getirilmesi için otuz gün süre verir. Bu süre sonunda izin şartlarının yerine getirilmediği görülürse, ilgili işletmenin faaliyeti durdurulur. Bir bölgedeki alıcı ortama birden fazla kalite kriteri uygulandığında, su kalitesinin mutlaka bu kriterlerin her birine uyacak ölçüde korunmasının sağlanması esastır. Bu Yönetmeliğin Ek–2’sinde yer alan ve yine bu Yönetmelikle veya Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ile deşarj limit değerleri belirlenmemiş olan tehlikeli maddelerin deşarj izinleri, gerekli envanter çalışmalarının tamamlanması sonrasında alıcı ortam kalite kriterlerine dayalı olarak ilgili idarelerce verilir.

Deşarjın kontrolü için yirmidört saatlik kompozit numune alınır. TEHLİKELİ MADDE DEŞARJLARININ KONTROLÜ VE DENETİMİ Deşarj standartlarına uygunluk ve alıcı ortam kalite kriterlerinin sağlanıp sağlanmadığının kontrolü, bu Yönetmelik ve 7/1/1991 tarihli ve 20106 sayılı Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği veya uluslararası geçerliliği olan standartlara göre akredite olmuş ve/veya Bakanlık tarafından yeterlilik belgesi almış laboratuarlarda yapılır. Ölçüm sonuçları Bakanlığa iletilmek üzere faaliyet sahibi tarafından ilgili idareye her yıl düzenli olarak bildirilir. Deşarjın kontrolü için yirmidört saatlik kompozit numune alınır. Toplama sistemine ve/veya alıcı ortama deşarj yapan gerçek ve tüzel kişiler, deşarjın kontrolünü bu Yönetmeliğin Ek-4’ünde yer alan “Tehlikeli Maddeler İçin Deşarj Kontrolü Belgesi” kapsamında her üç ayda bir yapar veya yaptırır ve kayıt altına alır.

TEHLİKELİ MADDE ENVANTERİNİN OLUŞTURULMASI Tehlikeli madde envanteri, alıcı ortamda ve deşarj edilen atıksuda olmak üzere Bakanlıkça yapılır/yaptırılır. Bu Yönetmeliğin Ek–1 ve Ek-2’sinde yer alan tehlikeli maddeler ile uğraşan kamu veya özel kuruluşların tehlikeli maddelerin özelliklerini ve miktarlarını içeren envanter bilgilerini ilgili idareye beyan etmesi zorunludur. Üretimde kullanılan tehlikeli kimyasal maddelerin ve prosese giren tehlikeli ham materyallerin, proses boyunca kullanım, üretim ve tüketim aşamaları belirlenir. Tehlikeli maddelerin envanterinin oluşturulmasında, faaliyet sahibi tarafından belirli periyotlarda yapılan ölçüm sonuçları ile ilgili idare tarafından yapılacak olan ölçüm sonuçlarının uyumlu olması esastır. Bakanlık, her bir tehlikeli madde için tehlikeli madde deşarj edilen alıcı ortamın izlenmesi maksadıyla ulusal izleme veri tabanı oluşturur. Tehlikeli maddelerin deşarjına ilişkin ülke bazında envanter çalışması ile bu Yönetmeliğin Ek–2’sinde yer alan tüm tehlikeli maddeler için çevresel kalite standartları oluşturulur.

ÖZEL PROGRAMLARIN OLUŞTURULMASI Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan ve limit değerleri verilen çok tehlikeli maddeler için özel programlar uygulanır. Bu programlar, bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan çok tehlikeli maddelerle daha az tehlikeli maddelerin yer değiştirmesi veya bunların yeniden kazanılması için en uygun önlemleri ve teknikleri içerir. KİRLİLİK AZALTMA PROGRAMLARI Bu Yönetmeliğin Ek-2’sinde yer alan tehlikeli maddelerin neden olduğu kirliliğin azaltılması ve giderilmesi, doğal kaynakların etkin kullanımının sağlanması amacıyla tehlikeli madde deşarjında bulunan işletmeler, Kirlilik Azaltma Programları oluştururlar. Kirlilik Azaltma Programları, üretimde kullanılan tehlikeli maddeler ile bunların miktarları ve atıksuyun tehlikeli madde içeriği göz önünde bulundurularak alınacak önlemleri, kontrol mekanizmasını ve deşarj izin belgesinin geçerlilik süresini içerir. Özel Programlar ve Kirlilik Azaltma Programları Bakanlıkça gözden geçirilir ve gelişmelere açık olması sağlanır.

RAPORLAMA Bu Yönetmeliğin Ek–1 ve Ek–2’sinde yer alan her bir tehlikeli madde için verilen tehlikeli madde deşarj izin belgesi ve uygulanma sonuçları, izin veren ilgili idare tarafından Bakanlığa her yıl düzenli olarak rapor edilir. Oluşturulan kirlilik azaltma programların özellikleri, uygulanma sonuçlarına ilişkin bilgiler, izleme ve kontrol sonuçları faaliyet sahibi tarafından izin veren idareye rapor edilir. İlgili idare Bakanlığa her yıl düzenli olarak raporu gönderir.

Teşekkürler