Okulöncesi Eğitimde Farklı Yaklaşımlar Açık Eğitim Yaklaşımı Arş. Gör. Uzm. Seda ŞAHİN

Açık Eğitim Nedir? “Açık sınıf”, “açık alan”, “açık yapı”, “bütünleştirilmiş gün”, “örgün olmayan eğitim” adlarıyla bilinmektedir. Açık eğitimin diğer eğitim yaklaşımlarından farklı olarak açık prensipleri, tek bir felsefesi ya da evrensel olarak onaylanmış varsayımları bulunmamaktadır. Açık eğitimin tek bir tanımını yapmak da, açık eğitimi sınırlayacaktır. Bu nedenle açık eğitimin ne olduğundan çok neler yaptığını incelemek gerekir.

Açık eğitim okul öncesi ve ilkokul seviyelerini kapsamakla birlikte diğer düzeylerde de başarılı olarak uygulanmaktadır. Açık sınıflarda çocuklar kendi kendilerine öğrenmekte, ilgi ve eğilimleri doğrultusunda istedikleri etkinliği seçmektedirler. Öğretmen nispeten pasif ve çocuğun öğrenmesini “kolaylaştırıcı” bir kişi olarak davranmaktadır. Açık sınıf öğretmeni, öğretme ile değil öğrenme ile ilgilenmektedir. Öğretmen teşvik edici, motive edicidir.

Öğretmen, doğrudan olmamak koşuluyla çocuklara rehberlik eder. Açık eğitim, izin verici olma ve müdahale etmeme ilkesi olan bir modeldir. Müdahale etmemeleri geleneği, kendi kendilerine öğrenen çocuklara çok önemli seçenekler sunmaktadır. Açık eğitimde öğretmen-çocuk ilişkisi karar vermeye katılım üzerine kuruludur. Çocuk öğrenme sürecinin merkezidir ve kendisi bizzat öğrenmeden sorumludur. Açık sınıf öğretme-öğrenme sürecinde hem çocuğun hem öğretmenin aktif katılımcı olduğu bir sınıftır.

Açık sınıfta öğrenme etkileşimci ve katılımcı bir süreçtir Açık sınıfta öğrenme etkileşimci ve katılımcı bir süreçtir. Bu süreçte öğretmen ve çocuk hedefleri planlamada, karar vermede, ortamı düzenlemede ve uygulamada katılımcıdırlar. Açık eğitimde konu ile öğrenci etkinliklerinin bütünleştirilmesi söz konusudur. Okulun bir günü etkinliklerin sıra sıra dizildiği bir gün değildir.

Belirli konular bulunmasına rağmen konular günlük yaşamla bağlantılı şekle dönüştürülmektedir. Bunların yanında yaratıcı sanat etkinliklerine de yer verilmektedir. Konular çocuklara doğrudan empoze edilmek yerine, etkinliklerle bütünleştirilerek sunulur ve bütünleştirme bir eğitim aracı halini alır.

Bunun dışında bütünleştirme; Çocuğun geçmiş yaşantıları ve şu andaki ilgi ve ihtiyaçlarının bütünleştirilmesini, Çocuğa belirli sınırlar içinde özgürlük tanıyarak ve istediği yere gitmesine izin vererek çocuk ve alanın (ortamın) bütünleşmesini, Okul çevresi ile okul dışı çevrenin (özellikle toplumun) bütünleşmesini, Çocuğun ilgilerinin konularla bütünleşmesini, Çocuğun sosyal olarak bütünleşmesini böylece topluma uyum sağlamasını,

Okulun bütünleşmesini böylece çocuğun farklı yaş gruplarında değişik yaşantılar geçirmesini, Öğretmenin yaşantısının her bir kişiyle ve çocuklarla bütünleşmesini (sosyal etkinlikler ve ev ziyaretleri yoluyla), Çocuğun ev yaşantısı ile okul yaşantısının bütünleşmesini ifade eder.

Bütünleştirme anlayışı ile açık eğitim gerçek dünyaya ve topluma açılmaktadır. Çocuklar belirli etkinlikleri gerçekleştirmek için oyun alanlarına ve diğer açık alanlara gidebilirler. Örneğin; kuşları gözlemek ya da kuşları gözleyen insanlarla konuşmak için kuş gözlem yerlerine gitmek gibi. Ayrıca toplumu oluşturan bireyler çocuklarla bilgi beceri ve deneyimlerini paylaşmak için okula gelebilirler.

Açık eğitim okul duvarlarını yıkmakta ve öğrenme dünyasını gerçekte bütün dünya olarak düşünmektedir. Sınıfın dört duvarını eğitim yeri olarak kabul etmemektedir, tüm dünya bir sınıftır, oyun alanları ve toplumda sınıflardır ve çocuklar bu dünyaya çıkmakta, öğrendiklerini uygulamada özgür olmalıdır.

Okul, çocukları hayata hazırlarken kendisi de bir hayat olarak görülmektedir. Okul, çocukların gerçek dünyaya gitmek için stratejiler geliştirmesini sağlarken onları koruyan bir sığınaktır.

Açık Eğitimde Program Bireyselleştirme Açık eğitimde programın kalbi ve merkezi bireyselleştirmedir. Bireyselleştirme bir çocuk için özel hedeflerin geliştirilmesi ve bunların uygulanması için özel yöntemlerin geliştirilmesini ifade eder. Açık eğitimde aynı hedef birden çok çocuk için ele alınabilir. Açık sınıflarda öğretmen bir hedefin gerçekleşmesi için birden fazla yöntem belirleyebilmelidir.

Çocukların Gruplanması “Aile Gruplaması” : Okul öncesi sınıflarda bütünleştirme düşüncesinden dolayı çocuklar karışık yaş grubundadırlar. “Fonksiyonel gruplama”: İki türünden söz edilebilir. 1. İlgi ya da Çalışma Grupları: Öğretmenin yardımıyla oluşabileceği gibi öğretmenin müdahalesi olmaksızın çocuklar da kendi ilgileri doğrultusunda oluşturabilirler. 2. Öğrenme Grupları: öğretmen tarafından seçilirler ve benzer yetenek gruplarından oluşurlar. Özel bir ihtiyacı karşılamak için bir araya gelen eğitim gruplardır. Bu gruplardaki çocuklar bireysel potansiyellerini etkili bir biçimde kullanabilirler.

Günlük Programlar Açık eğitimde günlük program sadece bir çerçeve olarak düşünülür. Bu çerçeve içerisinde bireysel programlar uygulanır. Güne başlama şekli ise her grupta farklıdır. Günlük program örneği: 09.00-09.20 - Açık Hava Etkinlikleri 09.20-09.30 – Grup Toplantısı 09.30-10.40 – İlgi Köşelerinde bireysel ve küçük grup çalışma zamanı 10.40-10.45 - Temizlik 10.45-11.00 – Sessiz Etkinlikler (okuma, hikaye, bulyaplar) 11.00-11.20 – Açık Hava Etkinlikleri 11.20-11.45 – Grup zamanı, şarkı, müzik, hikaye

Çocuk sabah okula geldiğinde yapacağı etkinliği bulur Çocuk sabah okula geldiğinde yapacağı etkinliği bulur. Bunun için çeşitli alternatifler vardır: Doğrudan öğretmene sorarak, Ortamda sunulmuş etkinliklerden birini seçerek, Öğretmeni ile birlikte, Daha büyük yaşlardaki çocuklarla birlikte, Küçük bir grup çocuk ile planlama sürecine dahil olabilirler. Bütün grup, ne yapacaklarını, nasıl yapacaklarını ve ne kadar süre yapacaklarını birlikte planlayabilirler. Çocuk daha önceki etkinlikler ve olaylara dayanarak kendi planını yapabilir.

15.30 Günün değerlendirilmesi/Özet/Planlama Ayrılış 08.30 Okula Geliş Planlama Planlanan etkinliklere katılım (hikaye, kavram etkinlikleri) 12.00 Öğle yemeği Planlanan yaratıcı ve çevresel etkinliklere katılım 15.30 Günün değerlendirilmesi/Özet/Planlama Ayrılış

Çevre ve Materyaller Çevre: Keşfetmeye ortam sağlar. Karar vermeye ve bilgi elde etmeye yarayan olanaklarla doludur. Değişik şekillerde düzenlendiği gibi kişilerin değişik biçimde kullanmasına elverişlidir. Çevrenin bu özelliklere sahip olabilmesi için önceden eğitimci tarafından düzenlenmesi gerekir. Karşılıklı etkileşime olanak vermelidir.

Sınıf alanı mümkün olduğunca esnek ve belirsiz olmalıdır. Öğretmenin ihtiyacına ve çocukların planlamalarına uygun olacak şekilde düzenlemeler yapılmasına olanak sağlamalıdır. Oyun odaları görsel olarak ilgi çekiciliğe sahiptir.

Oyun odalarının yeri, çocukların çevrelerini farklı perspektiflerden algılayabilecekleri şekilde düzenlenmiştir. Küçük grup etkinlikleri için sık sık değişiklik yapmaya uygun panolar vardır. Kullanım amacı önceden belirli olan ilgi köşeleri dahi esneklik ve belirsizlik ilkesine uymaktadır. Çocuğun istenilen bilgi, beceri ve deneyimleri kazanacağına inandığı materyali seçmesi ve düzenlemesi gerekir.

Öğretmenin Rolü Öğretmen iyi bir planlayıcı olmalıdır. Planlama yaparken şu sorulara cevap vermelidir: Gruptaki çocukların beceri ve yetenekleri ne düzeydedir? Onların ne öğrenmelerini istiyorum? Gruptaki çocukların ilgileri nelerdir? Çocuklar ne öğrenmek istiyorlar? Onları nereye yönlendirmek istiyorum? Planladıklarımızı nasıl başarcağız?

Çocukların tercihine dayalı bir eğitim söz konusu olduğu için detaylı planlama yapmak mümkün değildir. Bunun yerine daha genel planlar yapılabilir. Her gün özel olarak birkaç çocuk ya da bir grup çocuk için planlamalar yapılabilir. Öğretmenler ekip halinde çalışabilir ve planlamaları birlikte yapabilirler.

Öğretmen planlama ile birlikte kayıt da tutmalıdır. Öğrencilerin daha önceki başarılarını değerlendirmesi gerekir. Gözlem, görüşme ve informal yollarla değerlendirme yapılabileceği gibi, standart testlerle de yapılabilir. Çocuklarda da basit ve yeterli bir kayıt tutma sisteminin geliştirilmesi gerekir. Çocuk ilkokul seviyesine geldiğinde kendi kayıtlarını tutabilir hale gelmelidir.

Öğretmenin sabırlı olması gerekir Öğretmenin sabırlı olması gerekir. İşleri oluruna bırakmalı, hemen sonuç alamaya çalışmamalıdır. Öğretmen aynı zamanda üzerinde durduğu yöntem ve süreçler konusunda kararlı olmalıdır. Öğretmenin farklı yaklaşımları ve alternatif yolları deneyerek bunları çocukların öğrenme şekillerine ve açık eğitime uyarlayabilmesi gerekir.

Öğretmenin çocukların farklı öğrenme şekillerine ve sınıfın sesli ortamına da uyum sağlayabilmesi gerekir. Çocukların ilgilerini onlara sorarak, gözlemler yaparak belirlemeli, bu ilgilerden yola çıkarak konuları belirlemelidir. Öğretmenin bilmediği konular çocukların ilgisini çekerse öğretmen araştırmalı, tanımaya ve öğrenmeye açık olmalıdır. Öğretmen çocuklara saygı duymalıdır. Çocukları olduğu gibi kabul etmelidir.

Açık Eğitim Yaklaşımında Çocuk Çocuklar bir çok konuda sorumluluk üstlenmelidir. Bu sorumluluklar: Karar verme Çevredeki yerler İnsanlar ve nesnelerle ilgilenme Yaptıklarını ve yapmakta olduklarını kaydetme İnsanlarla ilişkilerinde sosyal rolleri düşünme Bu davranışlar açık eğitime yeni katılan çocuklardan hemen beklenmemektedir. Bunlar ortamda gelişmekte, öğretmen rehberliğinde olgunlaşmaktadır. Öğretmen sorumluluk duygusunun gelişmesi için çocuklara fırsatlar sunmalıdır.

Karar verme ile sorumluluk alma birbiriyle bağlantılıdır. Çocuk kendi kendine öğrenme sorumluluğu taşırsa, aynı zamanda karar vermede de deneyime sahip olacaktır. Öğretmenlerin, çocukların bunları uygulayabilmesini sağlayacak şekilde yetiştirilmesi, geleneksel, kalıplaşmış tutum ve davranışlardan arınmış bir şekilde eğitilmesi gerekir.

Çocuk merkezli program Açık Eğitim Çocuk merkezli program Çocuk Özgürlük Uygulama Beceriler Etkinlikler O andaki ilgiler

Açık Eğitim Öğretmen Okullar Açık kavram-hareketliliğe teşvik, ilgi alanlarını seçme ve katılım. Eğitimin bireyselleştirilmesi, sürekli ilerleme, sınıflara ayırma yok, karışık yaş gruplaması Davranış standartlarını oluşturmak için çocukların hareket özgürlüğü. Katı bir zaman programı yok, etkinliğe ne kadar zaman ayrılacağını ilgiler belirler. Çocuklarla öğrenir, öğretme ve öğrenme birlikte ilerleyen bir süreçtir. Deneyimlerin organize edilerek eğitime dönüştürülmesi. Rehber, yönetici. Konunun değil, çocukların öğretmeni

Açık Eğitim Program Çocuk merkezli etkinlikler ve problem çözme yaşantıları ilgilere dayanır. Çocukların ilgilerine göre esnektir. Etkinlik merkezli-bilgi kendi başına bir sonuç değil, sonuca götüren bir araçtır. Konu deneyimlerden ortaya çıkar.