BİLGİ TOPLUMUNDA YAŞAM BOYU ÖĞRENMENİN ANAHTARI: BİLGİ OKURYAZARLIĞI Başlık Coşkun POLAT Hüseyin Odabaş Atatürk Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

BİLGİ TOPLUMU “. . . en temel meta konumundaki bilginin, yaşamın her alanında her geçen gün artan bir hızla ve küresel ölçekte, sürekli akıp arttığı, esneklik, çeşitlilik, yaratıcılık, yenilik gibi kavramların belirleyici olduğu, eğitimli bireyin ön plana çıktığı etkileşimi son derece yüksek, şebeke yapısında bir toplum” Gültan, 2003.

BİLGİ TOPLUMU Bilgi nicel ve nitel açıdan geçmişle kıyaslanamayacak düzeyde artmıştır. (Bilgi Patlaması, Bilgi Yüklemesi, Bilgi Karmaşası, Bilgi Uçurumu). Bunun yanında üretilen bilgi gelişen teknoloji ile zaman ve mekan sınırları olmaksızın çok geniş kitleler tarafından elde edilebilmektedir.

BİLGİ ÜRETİMİ Her yıl 5 Exabyte (5 x 1018 byte) bilgi üretilmekte •5 Exabyte’lık bilgi = 37,000 yeni Kongre Kütüphanesi! (LC’de yaklaşık 20 milyon basılı kaynak, Milli Kütüphanede 2.560.372, Türkiye’de toplam 12 milyon) •“Yüzey web”de 10 milyar belge (167 Terabyte) var •“Derin web”de 550 milyar belge var (91.857 Terabyte) http://www2.sims.berkeley.edu/research/projects/how-much-info-2003/printable_report.pdf (17.03.2008)

BİLGİ ERİŞİMİ/ ÜRETİMİ/PAYLAŞIMI BİLGİ TOPLUMU BİLGİ ERİŞİMİ/ ÜRETİMİ/PAYLAŞIMI YENİ TEKNOLOJİ YENİ TEKNOLOJİ BİLGİ ÜRETİMİ

BİLGİ… Bilgi “kalkınmanın can damarı” Bilgi “teknolojinin girdisi/çıktısı” Bilgi “rekabetin vazgeçilmez unsuru” Bilgi “eğitimin temeli” Bilgi “………”

BİLGİ TOPLUMU

BİLGİ TOPLUMU

Bilgi Toplumu Bireyleri

Yaşam Boyu Öğrenme

Yaşam Boyu Öğrenme “Bilgi, beceri ve yeterliliği arttırmak amacıyla, kişisel, toplumsal ve istihdam perspektiflerinde yaşam boyu süren tüm öğrenim aktiviteleri” (Avrupa Konseyi 19-20 Haziran 2000 Feira Tebliği) “Bireylerin yaşam sürelerince içinde bulunacakları her türlü rol, ortam ve çevre için gereksinim duyacakları tüm bilgi, değer ve becerileri sağlamalarına olanak tanıyan süreç” “Çocukluk dönemindeki öğrenmeden başlayarak, resmi öğrenimin bütün düzeylerini, yetişkinlik dönemi boyunca süren bağımsız öğrenmeyi ve uzaktan eğitimi de kapsayan tüm öğrenme süreci”.

Yaşam Boyu Öğrenme Öğrenme nefes alma gibi doğal bir gereksinimdir. Öğrenme gereksinimi yaşam boyu devam eder. Öğrenme geleceğin garantisidir. Yaşam boyu öğrenme kendi kendini üreten bir süreçtir. Yaşam boyu öğrenme başarıyı, başarı yaşam boyu öğrenmeyi getirir.

Yaşam Boyu Öğrenme Okul öncesi dönemden emeklilik sonrası döneme kadar tüm yetenek, ilgi, bilgi ve nitelikleri kazanma ve yenilemedir. Böylelikle her vatandaşın bilgi tabanlı topluma uyum sağlayabilecek bilgi ve yeterliliği geliştirmesini ve sosyal ve ekonomik hayatın her alanına aktif katılım sağlamasını teşvik ederek kendi geleceğini daha iyi kontrol edebilmesini olanaklı hale getirir. Tüm öğrenim çeşitlerine önem verilmesidir (Resmi öğrenim: örneğin üniversite eğitimi; resmi olmayan öğrenim: örneğin iş yerinde edinilen mesleki beceriler ve gayri-resmi öğrenim: örneğin anne babaların çocuklarından ICT (Bilgi ve İletişim Teknolojileri) öğrenmeleri veya arkadaşlarıyla beraber bir müzik aleti kullanmayı öğrenmeleri.)

Yaşam Boyu Öğrenme

Yaşam Boyu Öğrenme/Bilgi Okuryazarlığı Yaşam boyu öğrenme etkin ve yeterli bilgi kullanımını gerektirir. Bilgi artışı eğitim anlayışını da kökten değiştirmiştir. Öğretme yerine öğrenme Yeni ve çeşitli öğrenim modelleri (aktif, eleştirel, sorun çözmeye dayalı, kaynağa dayalı, bağımsız öğrenmeye dayalı, vb.) Öğrenimin bireysel gereksinimlere göre belirlenmesi Öğretmenin rolünün yol gösterici ve kolaylaştırıcı olması Teknolojinin eğitim aktivitelerinde yoğun kullanımı Teknoloji bilgi üretimi/erişimi/ paylaşımında yeni olanaklar/riskler sunmaktadır!!! Ancak bu kolaylık ve artış denetimsiz olarak gerçekleşmektedir Bilginin dürüst kullanımı ve telif hakları ihlali sorunları artmaktadır

Yaşam Boyu Öğrenme/Bilgi Okuryazarlığı

Yaşam Boyu Öğrenme/Bilgi Okuryazarlığı Yaşam boyu öğrenmenin amaç olduğu yerde bilgi okuryazarlığı araçtır Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenmeye temel teşkil eder Bilgi okuryazarlığı becerilerine sahip olmayan birey yaşam boyu öğrenmeyi gerçekleştiremez Yaşam boyu öğrenme ile anılan pek çok beceri için ortak bir kavramdır.

Yaşam Boyu Öğrenme/Bilgi Okuryazarlığı Bilgisayar Medya Kültürel Okuryazarlık Eleştirel Kütüphane Becerileri Öğrenmeyi Öğrenme Düşünme Bilimsel Ağ Görsel BT Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı BT Okuryazarlığı Bilgi Okuryazarlığı Bilgi Okuryazarlığı Bilgi Okuryazarlığı Bilgi Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Görsel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Kültürel Okuryazarlık Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Ağ Okuryazarlığı Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Eleştirel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Bilimsel Okuryazarlık Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Kütüphane Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Bilgi Becerileri Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Öğrenmeyi Öğrenme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme

Bilgi Okuryazarlığı-Tanım Resmi ya da resmi olmayan her tür eğitim aktivitesinin gerçekleştirildiği ortamda, gereksinim duyulan bilgiye erişme, bu bilgiyi sorun çözme ya da karar verme için kullanma becerisi. Yaşam boyu öğrenmenin anahtarı, eleştirel ve derinlemesine düşünce için temel araç (Bruce, 2002). Bilgi okuryazarlığı, bilgi problemlerini çözme becerisidir (ALA, 2000). Bilgi okuryazarlığı,bilgi gereksinimini tanımlama, gereksinim duyulan bilgiyi bulma, değerlendirme, etkin şekilde kullanma ve iletme becerisidir.

Bilgi Okuryazarı Bilgi okuryazarı olmak için kişi bilgiye gereksinim duyduğunun farkında olmalı ve bu bilgiyi elde edebilmeli, değerlendirmeli ve gereksinimi doğrultusunda etkin olarak kullanabilmelidir. Bilgi okuryazarı kişi bilginin nasıl düzenlendiğini, nasıl bulunacağını ve nasıl kullanılacağını bildiğinden dolayı öğrenmeyi öğrenebilmiş kişidir. (ALA, 1989)

Bilgi Okuryazarı

Bilgi Okuryazarlığı Standartları

AASL/AECT (1998)

ANZIIL (2004)

Bilgi Okuryazarlığı Modelleri McKenzie, Research Cycle,1995 Follett, Information Skills Model, 1995 Loertscher, Information Literacy Model, 1996. Stripling&Pitts, Research Process, 1998, Netsavy Group, 1998 SCONUL, Seven Pillars Model, 1999 Kuhlthau ve Todd, Guided Inquiry , 2000 Eisenberg & Berkowitz, 2000-Big6 Bond, SAUCE, Inquiry Model, 2003

Big6-Bilgi Sorunu Çözme Aşamaları Ürün ve sürecin değerlendirilmesi Bilginin iletilmesi Bilginin kullanılması Bilginin bulunması ve elde edilmesi Bilgi arama stratejisinin geliştirilmesi Bilgi sorununun ve gereksiniminin tanımlanması

SCONUL-Seven Pillars Model

Bilgi Okuryazarlığının Boyutları Bilgi teknolojisi kullanıma becerisi Bilgi kaynaklarını kullanma becerisi Bilgi sürecini yönetme becerisi Bilginin denetimi becerisi Bilgi birikimi oluşturma becerisi Bilgelik

Bilgi Okuryazarlığı Programları (Kim?)

Bilgi Okuryazarlığı Programı-Nasıl?

Bilgi Okuryazarlığı Programı-Nasıl? Müfredat Öğretim Yöntemleri Eğitim/Öğretim Faaliyetleri Amaçlar Öğrenim Sonuçları Ölçme İçerik Değerlendirme Müfredat Öğretim Yöntemleri Eğitim/Öğretim Faaliyetleri Amaçlar Öğrenim Sonuçları Ölçme İçerik Değerlendirme www.anziil.org/resources/Info%20lit%202nd%20edition.pdf

Bilgi Okuryazarlığı Programları-İçerik Basılı/basılı olmayan kaynakların kullanımı anlamında kütüphane becerileri Elektronik ortamda bilgi bulma ve elde etme anlamında internet becerileri Herhangi bir bilgisayarın nasıl kullanılacağına dayalı temel bilgiler anlamında bilgisayar becerileri Bilginin iletilmesi anlamında yeni bir formatta bilgi üretilmesi becerileri Bilgide eksiklik, yanıltıcılık, yönlendirme, vb. konuların fark edilmesi, bilginin sentezlenmesi ve yorumlanması anlamında eleştirel analiz becerileri Bilgi erişimi ve kullanımının yasal ve etik kurallar çerçevesinde gerçekleştirilmesi anlamında etik kullanım becerileri.

Bilgi Okuryazarlığı Programları-İçerik Bilginin tanımı, önemi ve türleri. Bilgi toplumu, bilgi patlaması, bilgi karmaşası, vb gibi bilgi çağına özgü kavramlara ilişkin bilgiler. Bilginin Üretimi (Resmi kurumlar tarafından üretilen bilgi, akademik kuruluşlar tarafından üretilen bilgi, özel sektör ya da kişiler tarafından üretilen bilgi ve bu bilgilere ilişkin özellikler) Bilgi Kaynakları, Özellikleri, Türleri ve Kullanımları (birincil-ikincil kaynaklar, bibliyografik-tam metin kaynaklar, danışma kaynakları, bilimsel-popüler kaynaklar, elektronik kaynaklar, kitaplar, süreli yayınlar ve bu kaynakların özellikleri).

Bilgi Okuryazarlığı Programları-İçerik Bilginin Düzenlenmesi (Bilginin kütüphanelerde ve veritabanlarında nasıl düzenlendiğine ilişkin bilgiler; kütüphane sınıflama sistemleri, konu başlıkları, vb). Bilgi Erişim Araçları (Kütüphane katalogları (basılı/elektronik), indeksler, abstraktlar, elektronik veritabanları, Internet erişim araçları-arama motorları, Internet rehberleri, vb). Araştırma Konusunun Belirlenmesi ve İfade Edilmesi (Araştırma sorusunun ifade edilmesi, konunun genişletilmesi/daraltılması, bilgi gereksiniminin tanımlanması, elde edilecek bilgiye ilişkin terminolojinin –eşanlamlı, ilişkili- belirlenmesi, vb).

Bilgi Okuryazarlığı Programları-İçerik Bilgi Arama Stratejisinin Geliştirilmesi (Anahtar kelime ve kavramların belirlenmesi, Boole işleçleri, kesme işlemi, yakınlık belirteçleri, dil ve tarih sınırlamaları, vb; Yazar, eseradı, konu, anahtar kelime aramaları) Kütüphane Kullanımı (Kütüphanenin düzeni, yararlanma koşulları, kaynaklara erişim, ödünç alma, genel koşullar, vb). İnternet Araçları, Kullanımları, Kullanım Kuralları (e-posta, internet protokolleri, net-etik, elektronik kitaplar, vb).

Bilgi Okuryazarlığı Programları-İçerik Erişilen bilginin elde edilmesi ve kaydedilmesi (bibliyografya ve not kartları hazırlama, teknolojinin kullanımı -kopyala/yapıştır, print, diskete kaydetme, e-posta hesabına gönderme, fotokopi, tarayıcı,vb-) Erişilen Bilgi ve Bilgi Kaynaklarının Değerlendirilmesi (elektronik kaynaklar da içeren bilgi kaynaklarına ilişkin değerlendirme ölçütleri-önyargı, yönlendirme, kar, vb; uygunluk, geçerlilik, güvenilirlik, yeterlilik, doğruluk, vb) Özet çıkarma, yorum ve sentez yapma Görsel bilginin yorumlanması (tablolar, grafikler, vb) Kelime işlemci ve tablolama programlarının kullanımı (Word, Excell, vb)

Bilgi Okuryazarlığı Programları-İçerik Sözlü/Yazılı sunum yapma (yazım kuralları, taslak oluşturma, içeriği belirleme, iletişim bilgileri (niçin, kime, nasıl), Power Point, vb) Kaynakça hazırlama (farklı kaynaklarla ilgili (kitap, makale, web sitesi, vb) kaynakçada aktarılması gerekli bilgiler) Gönderme, alıntı yapma, dipnot verme kuralları (atıf teknikleri-MLA, APA, CMS vb) Bilgi ve bilgi kaynaklarının kullanımına ilişkin etik/yasal konular (telif hakkı, gizlilik, güvenlik, düşünce ve ifade özgürlüğü, sansür, bilgi edinme hakkı ve eşitliği, bilginin dürüst kullanımı, bilgi hırsızlığı, vb).

Bilgi Okuryazarlığı Programı-Uygulamalar Bağımsız Dersler Bilgi okuryazarlığı ya da kütüphane kullanımına ilişkin derslere belirli adlarla kerdili/kredisiz, zorunlu/seçmeli olarak eğitim programında yer verilir. Başarı değerlendirmesi diğer derslerde olduğu gibi yapılır

Bilgi Okuryazarlığı Programı-Uygulamalar Ders İle İlişkilendirilmiş/Bütünleştirilmiş Öğretim: Disipline özel ya da disiplinler arası bir yaklaşımla genel bir dersin (araştırma yöntemleri, okuma/yazma becerileri, vb.) içeriği ile bütünleştirilir. Öğrenciler ilgili literatürü anlama, bu literatürün elde edilmesine yönelik arama stratejilerini geliştirme ve elde ettiği bilgileri etkin olarak kullanma becerileri elde edecektir. Programın başarıya ulaşmasında ders sorumlusu ile kütüphanecilerin ortaklaşa çalışmaları, ders içeriğinin hazırlanmasında disipline ait özelliklerin dikkate alınması önemlidir.

Bilgi Okuryazarlığı Programı-Uygulamalar Öğretim Programı İle Bütünleştirilmiş Öğretim: Eğitimde yeniden yapılanma çalışmalarının bir yansıması olarak, bilgi okuryazarlığı becerileri öğretim sürecinin bir parçası olarak düşünülmektedir. Yaşam boyu öğrenen bireylerin yetiştirilmesi düşüncesiyle her derse ilişkin bilginin bulunması, elde edilmesi, değerlendirilmesi ve araştırma ödevleri ile yeni bilgiler üretilmesi becerileri öğretim programının temel niteliklerinden biri olarak yapılandırılır. Tüm öğretim süresi boyunca veriliyor olması, öğrenme temelli bir eğitime geçişte ve öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmede önemlidir

Bilgi Okuryazarlığı Programı-Uygulamalar Web Tabanlı Çevrimiçi Öğretim: Başlangıçta yalnızca uzaktan eğitim alan öğrencilere yönelik olarak ortaya çıksa da, sonraları mevcut bilgi okuryazarlığı programlarının görsel destekleyicisi olarak yaygınlaşmıştır. Hazırlanmış olan bilgi okuryazarlığı programı içeriği görsel sunumlarla zenginleştirilerek öğrenci yönlendirilmekte, uygulamalar zaman ve mekândan bağımsız olarak kullanılabilmektedir. Bilgi okuryazarlığı ve web tabanlı öğretimin buluşması mantıksal bir evliliktir. Bunu zorlayan nedenlerin başında web tabanlı bilgi üretimi ve kullanımında yaşanan artış gösterilebilir.

Sonuç Bilgi okuryazarlığı becerileri yaşam boyu öğrenmenin temelidir. Bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması eğitim kurumlarının sorumluluğundadır. Bilgi okuryazarlığı becerileri üniversite eğitiminin olmazsa olmazıdır. Bilgi okuryazarlığı programları kütüphaneci/akademisyen/yönetim işbirliği ile oluşturulmalıdır.

SONUÇ Knowledge is of two kinds: we know a subject ourselves, or we know where we can find information upon it. Samuel Johnson