Dr Aydın YILDIRIM Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI BİYODİZELİN ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ATIK YAĞLARIN BİYODİZEL ÜRETİMİNDE KULLANIMI Dr Aydın YILDIRIM Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı 10 AĞUSTOS 2006 Ankara Ticaret Odası

BİYODİZEL NEDİR? HER TÜRLÜ BİYOLOJİK ORİJİNLİ YAĞLARIN BİR KATALİZATÖR EŞLİĞİNDE KISA ZİNCİRLİ BİR ALKOL İLE (METANOL VEYA ETANOL) REAKSİYONU SONUCUNDA OLUŞAN VE YAKIT OLARAK KULLANILAN BİR ÜRÜN OLDUĞU MALUMLARINIZDIR.

BİYODİZELİN TARİHSEL GELİŞİMİ BİTKİSEL YAĞ VE TÜREVLERİNİN DİZEL YAKIT OLARAK KULLANIMI ASLINDA YENİ BİR HUSUS OLMAYIP, 1900’LERDE DİZEL MOTORUN İCAT EDİLİŞİ İLE BAŞLAMIŞ VE 1920’LERE KADAR KULLANILMIŞTIR. DAHA SONRA PETROL KÖKENLİ DİZEL YAKIT; BULUNABİLİRLİĞİ, ÜRETİMİ, FİYATI VB. ÖZELLİKLERİ NEDENİYLE ÖN PLANA ÇIKMIŞ VE BİTKİSEL KAYNAKLI DİZEL GERİ PLANDA KALMIŞTIR.

II. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA NAZİ ALMANYASI VE MÜTTEFİKLERİ ARAÇLARINDA BİYOKÜTLE YAKITLARINI KULLANMIŞLARDIR. BU GELİŞMEYE RAĞMEN BİYOYAKITLARIN KULLANIMI GELİŞİM GÖSTEREMEMİŞ, GERÇEK YERİNİ VE DEĞERİNİ BULAMAMIŞTIR. 1980’LERDE, ALTERNATİF YAKIT OLABİLECEK BİTKİSEL YAĞLARIN YÜKSEK VİSKOZİTE SORUNUNUN YAĞLARIN METİL ALKOLLE REAKSİYONUYLA BİODİZELE DÖNÜŞTÜRÜLEREK GİDERİLDİĞİ GÖRÜLMÜŞ VE BÖYLECE BİYODİZEL İSMİ İLK DEFA TELAFFUZ EDİLİR OLMUŞTUR.

GÜNÜMÜZDE YAŞANAN GLOBAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ SORUNU, HAVA VE SU KALİTESİNDEKİ DÜŞÜŞ VE İNSAN SAĞLIĞI SORUNLARI; YENİLENEBİLİR, EMİSYONLARIYLA TEMİZ, ÇEVRECİ ALTERNATİF YAKIT BİYODİZEL KULLANIMINI HIZLA  HAYATA GEÇİRMİŞTİR.

BİYODİZELİN ÇEVRESEL FAYDALARI BİYODİZELİN DOĞRUDAN VEYA MOTORİNE KATILARAK KULLANILMASI HAVA KİRLİLİĞİNİ AZALTAN BİR ROL OYNAMAKTADIR. BU SAYEDE YANMA GAZLARI OLAN KARBONDİOKSİT, SÜLFATLAR, HİDROKARBONLAR VE PARTİKÜL MADDEDE ÖNEMLİ DÜŞÜŞLER GÖZLENMİŞTİR.

BİYODİZELİN MOTORİNE % 20 ORANINDA KATILMASI İLE SAĞLANAN FAYDALARA BAKILDIĞINDA; KARBONDİOKSİT %20, PARTİKÜL MADDE % 22, SÜLFATLAR % 20, NİTRATLI PAHLAR % 50 ORANINDA AZALMAKTADIR. AZOT OKSİTLERDE İSE SADECE % 2 ORANINDA BİR ARTIŞ OLDUĞU GÖZLEMLENMİŞ OLUP, BU DURUM ARAÇLARDA KATALİTİK KONVERTÖR KULLANIMI İLE GİDERİLEBİLMEKTEDİR.

BİYODİZEL KULLANIMI AYRICA İNSANLIĞIN GELECEĞİNİ TEHDİT EDEN KÜRESEL ISINMAYA NEDEN OLAN SERA GAZLARININ VE OZON TABAKASINI İNCELTEN GAZLARIN ATMOSFER İÇİNDE AZALTILMASINI DA SAĞLAYACAK ÖNEMLİ BİR UNSURDUR.

DİĞER YANDAN, ÜLKEMİZDE BİYODİZELİN ÜRETİMİ VE KULLANIMI; ÜLKEMİZ TARAFINDAN HAZIRLANARAK BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ SEKRETERYASINA SUNULACAK OLAN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL BİLDİRİM RAPORU KAPSAMINDA KARBONDİOKSİT AZALTIMI AÇISINDAN ÖNEMLİ BİR ARGÜMAN OLARAK KULLANILACAKTIR.

BİTKİSEL ATIK YAĞLAR VE ÇEVRESEL ETKİLERİ ÜLKEMİZDE HER YIL YAKLAŞIK 1,5 MİLYON TON BİTKİSEL YAĞ TÜKETİLMEKTEDİR. ÖZELLİKLE KIZARTMA İŞLEMLERİNDEN SONRA 150-350 BİN TON CİVARINDA KIZARTMALIK ATIK BİTKİSEL YAĞ OLUŞTUĞU TAHMİN EDİLMEKTEDİR.

BİTKİSEL YAĞLAR YÜKSEK SICAKLIKTA KOLAYLIKLA OKSİDE OLMAKTA KULLANIM ÖMÜRLERİNİ TAMAMLADIKTAN SONRA EKOTOKSİK ÖZELLİKLER GÖSTERMEKTEDİR. BU YAĞLARIN KULLANILDIKTAN SONRA KANALİZASYONA DÖKÜLMESİ NEDENİYLE EVSEL ATIKSU KİRLİLİĞİNİN % 25 İ BU ATIK YAĞLARDAN KAYNAKLANMAKTADIR.

KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞLAR YER ALTI SULARININ KİRLENMESİNE DE NEDEN OLABİLMEKTEDİRLER. KİRLENEN YER ALTI SULARINI TEMİZLEMEK ÇOK PAHALI VE ZOR BİR İŞTİR. YER ALTI SULARI İSE HER ÜLKE İÇİN ÖNEMLİ BİR İÇME SUYU KAYNAĞIDIR.

ATIK YAĞLAR ATIK SU TOPLAMA SİSTEMLERİNİN (KANALİZASYON, KOLLEKTÖRLER) DARALMASINA VE TIKANMASINA NEDEN OLMAKTA, SU YÜZEYİNİ KAPLAYARAK HAVADAN SUYA OKSİJEN TRANSFERİNİ ÖNLEMEKTEDİR. ATIK YAĞLAR ZAMANLA SUDA BOZUNARAK SUDAKİ OKSİJENİ TÜKETMEKTEDİR. ATIKSUDAKİ YÜKSEK YAĞ ORANI ARITMA MALİYETLERİNİ DE YÜKSELTMEKTEDİR.

ATIK BİTKİSEL YAĞLAR EKOTOKSİK ÖZELLİKLERİNDEN DOLAYI ÇEVREYLE UYUMLU OLARAK YÖNETİLMESİ GEREKEN ATIKLAR ARASINDA YER ALMAKTADIR. ULUSAL ATIK YÖNETİM POLİTİKAMIZA GÖRE BU ATIKLAR KAYNAKTA AZALTILMALI, MÜMKÜN OLDUĞUNCA GERİ KAZANILMALI, ANCAK EKONOMİK VE TEKNOLOJİK AÇIDAN GERİ KAZANIMI MÜMKÜN OLMAYANLARIN İSE NİHAİ OLARAK BERTARAFI YAPILMALIDIR.

BU AMAÇLA ATIK BİTKİSEL YAĞ GERİ KAZANIM SEKTÖRÜNÜN REHABİLİTE EDİLMESİ VE UYGUN ATIK YAĞ TOPLAMA SİSTEMLERİNİN OLUŞTURULMASI AMACIYLA BAKANLIĞIMIZCA Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği HAZIRLANMIŞ OLUP, 19.04.2005 TARİH VE 25791 SAYILI RESMİ GAZETEDE YAYIMLANARAK YÜRÜRLÜĞE GİRMİŞTİR.

BU YÖNETMELİĞİN TEMEL SLOGANI LİSANSLI ÜRETİM VE STANDART ÜRÜN ELDE EDİLMESİNİN SAĞLANMASIDIR. BU AMAÇLA GERİ KAZANIM TEKNOLOJİLERİNİN ÜNİVERSİTELER VE İLGİLİ KURULUŞLARCA LİSANSLANDIRILMASI ÖNGÖRÜLMÜŞ OLUP, BİYODİZEL ÜRETECEK TESİSLERİN TEKNOLOJİLERİNİ ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İLE TÜBİTAK’TAN ALACAKLARI BİRER RAPORLA BELGELENDİRMELERİ GEREKMEKTEDİR.

ÜRÜNÜN İSE SEKTÖRDEN SORUMLU KURUM VE KURULUŞLARDAN İZİN ALINARAK BU KURULUŞLARIN PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ ALTINDA KULLANILMASI HEDEFLENMEKTEDİR. BU YÖNETMELİKLE ATIK YAĞLARIN SABUN, YEM KATKI MADDELERİ VE BİYODİZEL İLE BENZERİ İKİNCİL GERİ KAZANIM ÜRÜNLERİNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ TEŞVİK EDİLMEKTEDİR.

ATIK YAĞLARIN TOPLANMASINA İLİŞKİN ESASLAR BİLİNDİĞİ ÜZERE ATIK BİTKİSEL YAĞLAR UYGUN TEKNOLOJİLER İLE YAĞLI TOHUMLARDA OLDUĞU GİBİ BİYODİZELE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMEKTEDİR. BU OLANAK BİYODİZEL ÜRETİMİNDEKİ HAMMADDE İHTİYACINA KATKI SAĞLAYACAK ÖNEMLİ BİR ALTERNATİFDİR.

AYRICA ATIK BİTKİSEL YAĞLARIN BİYODİZEL ÜRETİMİNE KOLAYLIKLA AKIŞININ SAĞLANABİLMESİ VE MALİYETLERİN KABUL EDİLEBİLİR DÜZEYLERDE TUTULABİLMESİ İÇİN KAYNAĞINDAN ÜCRETSİZ OLARAK TOPLANMASI YÖNETMELİKLE GETİRİLEN ÖNEMLİ BİR ESASTIR.

KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞ ÜRETEN LOKANTA, YEMEK FABRİKALARI, OTEL, MOTEL, YEMEKHANELER, TURİSTİK TESİSLER VE TATİL KÖYLERİ İLE DİĞER BENZERİ TESİSLERİN, BU YAĞLARIN TOPLANMASI İÇİN BAKANLIĞIMIZDAN LİSANSLI GERİ KAZANIM TESİSLERİYLE VEYA TOPLAYICILARLA YILLIK SÖZLEŞME YAPMAKLA YÜKÜMLÜ OLMALARI YÖNETMELİKTE ÖNEMLİ BİR İLKEDİR.

ATIK KIZARTMALIK YAĞLAR, BİTKİSEL ATIK YAĞLARDAN BİYODİZEL ÜRETİMİ YAPACAK 4 TESİSİN TOPLAYICILARI TARAFINDAN İSTANBUL, ANTALYA, ANKARA, İZMİR, ADAPAZARI VE BURSA İLLERİNDE YÖNETMELİĞİN 23 ÜNCÜ MADDESİNE GÖRE OLUŞTURULAN 6 GEÇİCİ DEPOLAMA NOKTASI VE LİSANSLI TAŞIMA ARAÇLARIYLA TOPLANMAKTADIR. GEÇİCİ DEPOLAMA İZNİ VE TAŞIMA LİSANSLARI İSE İLGİLİ VALİLİKLER TARAFINDAN VERİLMEKTEDİR.

BU ATIK ÜRETİCİLERİNİN BAKANLIĞIMIZDAN LİSANS ALMIŞ GERİ KAZANIM TESİSLERİ VEYA TOPLAYICILARLA YILLIK SÖZLEŞME YAPIP YAPMADIKLARININ KONTROLÜ İÇİN YETKİ SAHASI İÇİNDE BELEDİYELER, BELEDİYE SINIRLARI DIŞINDA MÜLKİ AMİRLER YETKİLENDİRİLMİŞTİR. AYRICA, BELEDİYELER 2008 YILINDAN İTİBAREN KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞLARIN HANELERDEN TOPLANMASI İÇİN GEREKLİ SİSTEMİ KURMAK, HALKI BU KONUDA BİLGİLENDİREREK ATIK YAĞ TOPLAMA FAALİYETLERİNİ 2008 YILI İTİBARİYLE BAŞLATMAKLA YÜKÜMLÜ KILINMIŞLARDIR.

BELEDİYELERLE YAPILAN ORTAK ÇALIŞMALAR SONUCUNDA 6272 ATIK KIZARTMALIK YAĞ ÜRETEN NOKTAYA ULAŞILARAK KAYIT ALTINA ALINMIŞTIR. 6745 TON/YIL ATIK KIZARTMALIK YAĞIN BU NOKTALARDAN KAYNAKLANDIĞI BELİRLENMİŞTİR. TÜRKİYE GENELİNDE BU ATIK YAĞLARIN KAYNAKLANDIĞI 150.000 İŞLETMENİN OLDUĞU TAHMİN EDİLMEKTEDİR. SİSTEMLİ DENETİMLER SONUCUNDA BU NOKTALARIN KAYIT ALTINA ALINMASI PLANLANMAKTADIR.

İNSAN VE ÇEVRE SAĞLIĞININ KORUNMASI AMACIYLA YÖNETMELİKTE YER ALAN DİĞER ÖNEMLİ BİR İLKE İSE; KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞLARIN DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK YEMEKLİK YAĞLARA, HAM YAĞLARA, MİNERAL YAĞLARA KARIŞTIRILMASI VE DOĞRUDAN YAKIT OLARAK KULLANILMASI YASAKLANMIŞTIR.

AYRICA; ATIK YAĞLARIN TOPLANMASINDA YAŞANAN ÇEVRESEL ZARARLARIN EN AZA İNDİRİLMESİ İÇİN ATIK YAĞ TOPLAYICILARINA ÇEŞİTLİ STANDARTLAR GETİRİLMİŞTİR. BÖYLECE BİYODİZEL ÜRETİMİ AMACIYLA KULLANILACAK YAĞLARIN KAYNAKTA DİĞER ATIKLARDAN AYRI OLARAK SINIFLANDIRILMASI DA SAĞLANMIŞ OLACAKTIR.

BİYODİZEL STANDARTLARI BİYODİZEL’E İLİŞKİN TS EN 14214 STANDARTI EKİM 2005 TARİHİNDE TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ TARAFINDAN YTAYIMLANMIŞTIR. EPDK TARAFINDAN HAZIRLANAN TEKNİK DÜZENLEME TEBLİĞİ İLE BU SATNDART 05.01.2006 TARİHİNDE ZORUNLU STANDART OLARAK KABUL EDİLMİŞTİR. EPDK BİYODİZEL ÜRETİMİNİ LİSANS KAPSAMINA ALMIŞ VE YAKLAŞIK 30 TESİSE BİYODİZEL ÜRETİMİ İÇİN UYGUNLUK VERMİŞTİR.

BAKANLIĞIMIZ MEVZUATINDA BİYODİZELLE İLGİLİ YER ALAN DİĞER BİR HUSUS İSE 7 EKİM 2004 TARİH VE 25606 SAYILI RESMİ GAZETEDE YAYIMLANAN “ENDÜSTRİYEL KAYNAKLI HAVA KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ” İLE BİYODİZEL’İN ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE SIVI YAKIT OLARAK KULLANILMASININ DA ÖNÜ AÇILMIŞ VE BİYODİZEL BU TESİSLERDE 4 NUMARALI FUEL OİL İLE EŞDEĞER YAKIT OLARAK KABUL EDİLMİŞTİR.

BİYODİZEL TESİSLERİNİN LİSANSLANMASI ÜRETİLEN BİYODİZELİN MUTLAKA EPDK’DAN LİSANS ALMIŞ DAĞITIM FİRMALARI KANALIYLA PİYASAYA SUNULMASI GEREKMEKTEDİR. KONUNUN CAZİBESİ NEDENİYLE ŞU AN İÇİN TÜRKİYE’DE ÇOK SAYIDA BİYODİZEL ÜRETİMİ İÇİN KURULMUŞ TESİS OLDUĞU TAHMİN EDİLMEKTEDİR.. ANCAK BU TESİLERİN MUTLAKA LİSANS ALMAK İÇİN EPDK’YA BAŞVURMASI GEREKMEKTEDİR. BİTKİSEL ATIK YAĞLARI TOPLAYARAK BİYODİZEL ÜRETMEK İÇİN BU TESİSLER ARASINDAN 4 TESİS BAKANLIĞIMIZA BAŞVURMUŞTUR.

ATIK YAĞLARDAN BİYODİZEL ÜRETMEK İSTEYEN TESİSLERİN DE EPDK’DAN LİSANS ALMALARI ŞARTTIR. BAKANLIĞIMIZCA ATIK YAĞDAN BİYODİZEL ÜRETMEK İSTEYENLERE EPDK’DAN İZİN ALINMASI KOŞULUYLA SADECE BİTKİSEL ATIK YAĞ TOPLAMA İZNİ VERİLMEKTEDİR. BAKANLIĞIMIZCA VERİLEN İZİN ÜRETİM İZNİ DEĞİL SADECE TOPLAMA İZNİDİR.

ÜRETİM ATIKLARI BİYODİZEL KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILABİLMESİ İÇİN ÜRETİMDEN KAYNAKLANAN YAN ÜRÜNLERİN (GLİSERİN VE KÜSPE) DEĞERLENDİRİLMESİ GEREKMEKTEDİR. AKSİ TAKDİRDE ATIK ÖZELLİĞİ GÖSTERECEK BU MADDELERİN BERTARAFI BİYODİZEL ÜRETİMİ BERABERİNDE ARTI BİR MALİYET GETİRMEKTE VE BU YAKITIN REKABET OLANAKLARINI DÜŞÜRMEKTEDİR.

BİYODİZEL ÇEVRE AÇISINDAN OLUMLU BİR YAKIT OLMAKLA BİRLİKTE ÜRETİM ESNASINDA KAYNAKLANAN GLİSERİN BİYODİZEL ÜRETİMİNDE EN SORUNLU YAN ÜRÜNDÜR. EĞER BU YAN ÜRÜN STANDARTLARA UYGUN ÜRÜN HALİNE GETİRİLMEZ İSE BU MADDE MEVZUATIMIZ GERĞİNCE ATIK OLARAK KABUL EDİLMEKTE VE BU ATIĞIN BERTARAF MALİYETLERİ ÇOK YÜKSEK OLMAKTADIR. BU HUSUS BİYODİZEL’DEN ELDE EDİLECEK GELİRİ DÜŞÜRMEKTE HATTA ELDE EDİLECEK GELİRDEN DAHA FAZLA BİR BERTARAF MALİYETİ SÖZ KONUSU OLMAKTADIR.

BİTKİSEL ATIK YAĞLARDAN ELDE EDİLECEK BİYODİZELE UYGULANACAK ÖTV YERLİ TARIM ÜRÜNLERİNDEN ELDE EDİLEN BİYODİZELE BELLİ BİR VERGİ KOLAYLIĞI GETİRİLMESİ PLANLANIRKEN BİR PROBLEMDE BİTKİSEL ATIK YAĞLARDAN ÜRETİLECEK BİYODİZELİN HANGİ KAPSAMDA DEĞERLENDİRİLECEĞİDİR. EĞER BİTKİSEL ATIK YAĞLARDAN ÜRETİLECEK BİYODİZEL İTHAL YAĞLARDAN ELDE EDİLEN BİYODİZEL GİBİ DEĞERLENDİRİLİRSE BU ÇEVRESEL AÇIDAN BAZI SIKINTILARA YOL AÇACAK, BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN TOPLANMASI İSTENEN SEVİYEDE MÜMKÜN OLAMAYABİLECEKTİR.

OYSA Kİ BU BİTKİSEL ATIK YAĞLAR ÜLKEMİZDE OLUŞAN YAĞLAR OLUP, YERLİ BİR KAYNAKTIR. ÇÜNKÜ ÜLKEMİZE BİTKİSEL ATIK YAĞ İTHALATI YASAKTIR. BU NOKTADA YAPILACAK YASAL DÜZENLEMELERDE BU HUSUS MUTALAKA DİKKATE ALINMALIDIR. BİLİNECEĞİ ÜZERE ÜLKEMİZİN EN ÖNEMLİ İTHALAT KALEMİ PETROL, İKİNCİ BÜYÜK İTHALAT KALEMİ İSE BİTKİSEL YAĞLARDIR.

BU NOKTADA; BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN YERLİ TARIM ÜRÜNLERİ GİBİ VERGİ MUAFİYETİ KAPSAMINA ALINMASI İLE BU YAĞLARIN HEM ÇEVREYE OLAN OLUMSUZ ETKİLERİ GİDERİLMİŞ OLACAK HEM DE BU ATIKLAR EKONOMİYE KAZANDIRILMASI TEŞVİK EDİLMİŞ OLACAKTIR. BÖYLECE PETROL İTHALATINDAN TASARRUF SAĞLANIRKEN, BİR YANDAN İSTİHDAM OLUŞTURACAK YENİ BİR SEKTÖR DE İÇ KAYNAKLAR KULLANILMIŞ OLACAKTIR.

Adreslerini ziyaret edebilirsiniz. DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN www.cevreorman.gov.tr ve www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr Adreslerini ziyaret edebilirsiniz.