TÜRKİYE’DE KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ: KADIN BAKIŞ AÇILI BİR DEĞERLENDİRME Prof. Dr. Yıldız ECEVİT Güneydoğu Avrupa Bölgesel Kadın Girişimciliği Konferansı 21-22 Eylül İSTANBUL    

AMAÇ Kadın Girişimciliği ile ilgili Paradigma/yaklaşım ve tartışmaların Politikaların, Uygulamaların, KADIN BAKIŞ AÇISIYLA VE TOPLUMSAL CİNSİYET DUYARLILIĞI İLE YAPILMASINA DUYULAN GEREĞİ VURGULAMAK. Yıldız ECEVİT ODTÜ

NEDEN KADIN BAKIŞ AÇILI BİR DEĞERLENDİRME? Kadın bakış açılı bir değerlendirmenin özelliği, şu soruyu sormasıdır: Kadın girişimciliğini desteklemenin, ekonomik kalkınma ve büyümeye, bankacılık sektörüne, verimlilik artışına, ekonomik krizlerden doğacak yeni durumlara ve yoksulluğa , etkileri ve olumlu katkıları dışında esas olarak KADINA FAYDASI, ETKİSİ , KATKISI NEDİR VE NE OLMALIDIR? Yıldız ECEVİT ODTÜ

TEMEL SAV Bu çalışmamda şu fikri savunuyorum: Kadın girişimciliğini teşvik eden her politikanın, programın ve faaliyetin birinci amacı kadınların güçlenmesi ve TC eşitliğinin sağlanması olmalıdır. Diğer amaçlar, sıralamada kadınların güçlenmesi amaç ve hedefinden sonra gelmelidir. Bu çalışmada kadın girişimciliğini teşvik etmenin birinci amacının kadınların güçlenmesi oLmasın gerektiği, diğer amaçların bunu takip etmesi, sıralamada kadınların güçlenmesi amaç ve hedefinden sonra gelmesi gerektiği fikri savunulacak. Yıldız ECEVİT ODTÜ

KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ KİMLER TARAFINDAN DESTEKLENİYOR? Hem Dünya’da hem Türkiye’de dört belli başlı destekleyici: 1. Devlet ve kamu kuruluşları 2. Özel sektör 3. Sivil toplum kuruluşları 4. Uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları Yıldız ECEVİT ODTÜ

YAKLAŞIM FARKLILIĞI Bu grupların hepsi kadın girişimcilğini teşvik etmekle beraber, kadınların girişimci olmaları konusunda farklı bakış açılarına ve yaklaşımlara sahipler ve teşvik politikalarını belirlerken de farklı amaçlar güdüyorlar. Bu yaklaşımlar sonuç olarak uygulamalarına ve teşvik için kullandıkları stratejilerine ve araçlarına da yansıyor. Yıldız ECEVİT ODTÜ

YAK. 1:EKONOMİK KALKINMA VE BÜYÜME Kadınların küçük işletmeler kurmaları ekonomik kalkınma için önemlidir. Aynı zamanda bu işletmeler krizlerin atlatılmasında işlevseldir. Ekonomik büyümede, krizlerden sonra ekonominin canlandırılmasında ve istihdam yaratılmasında kadınların kuracağı küçük işletmelerin hayati önemi vardır. Yıldız ECEVİT ODTÜ

YAK. 2: İŞGÜCÜ PİYASASINA KATILIMLARININ ARTABİLMESİ, İŞSİZLİĞİN AZALTILABİLMESİ Kadınların girişimci olmaları demek işgücü piyasasına katılmaları demektir. Türkiye gibi kadınların işgücü piyasasına katılımlarının çok düşük olduğu ülkelerde onları girişimciliğe teşvik ederek piyasaya katılımları artırılmak istenmektedir. Örneğin İŞKUR’un ‘ Aktif İşgücü Piyasası Yeni Fırsatlar Projesi bağlamında desteklediği projeler bu gruba sokulabilir. Bu grup aynı zamanda kadınların girişimciliğe teşvikini yüksek işsizlikle ilişkilendirmekte ve kendi işini kuran kadınar sayesinde işsiz kadın sayısının azalacağını savunmaktadır.   Yıldız ECEVİT ODTÜ

Kadınların girişimciliği ailelerin refahının artması için önemlidir. YAK. 3 : AİLE REFAHININ ARTMASI- AİLELERİN YOKSULLUKLA BAŞ EDEBİLMELERİ Kadınların maddi kazanç elde etmeleri , ailelerinin yoksulluktan korunabilmelerini sağlayacaktır. Kadınların girişimciliği ailelerin refahının artması için önemlidir. Örn. 1: Grameen Bank uygulaması yoksulluğu azaltmak amacı ile mikro kredi sağlanması . Örn.2: Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Genel Müdürlüğü’nün Sosyal Riski Azaltma Projesi ( SRAP ) Yıldız ECEVİT ODTÜ

YAK 3: AİLE REFAHININ ARTMASI- AİLELERİN YOKSULLUKLA BAŞ EDEBİLMELERİ- 2 Mikro finansman” yaklaşımı yeni olmamakla birlikte, sözü edilen yeni yoksulluk ile mücadele sürecinde yoksul insanları emek piyasalarına dahil etmek ve üretken hale getirerek ekonomik ve sosyal statülerini geliştirmek ve yükseltmenin bir aracı olarak da düşünülmektedir. Yıldız ECEVİT ODTÜ

YAK. 4: KADINLARIN GÜÇLENMESİ ve TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİNİN SAĞLANMASI Kadınların girişimci olmaları herşeyden önce kendilerinin güçlenmesi ve ataerkil aile ve evlilik ilişkilerinde ezilmeye karşı durabilmeleri için önemlidir. Güçlenen kadın ailesinin ve çocuklarının refahını da artıracaktır. Yıldız ECEVİT ODTÜ

YAK. 4: KADINLARIN GÜÇLENMESİ ve TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİNİN SAĞLANMASI-2 Kadınları girişimciliğe teşvik ederken ne dogrudan kadın istihdamını artırarak işgücü piyasasındaki dengesizliği ortadan kaldırmayı , ne işsizliği önlemeyi, ne yoksulluğu azaltmayı hedefleyen, bunların hepsinden önce bu teşviği kadınların güçlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması için yapan kurumlar, esas olarak sivil toplum kurulşları, daha da somut olarak kadın örgütleridir. KEDEV ( MAYA uygulaması) , KAMER ve KaGİDER’in kadın girişimciliğine yaklaşımları bu üçüncü yaklaşıma örnek gösterilebilir. Yıldız ECEVİT ODTÜ

TÜRKİYE’DE KADIN GİRİŞİMCİLİĞİNİ DESTEKLEME YOLLARI Eğitim/yetiştirme/beceri ve meslek kazandırma : Girişimciliğe teşvik için eğitim vermek ve beceri kazanmalarını sağlamak. Finansal destek: Mikro kredi sağlamak ( MAYA, Grameen Bank , Garanti bankası) Kurumsal destek : Başvurabilecekleri kurumlar oluşturmak. KOSGEB gibi, ABİGEM’ler gibi, TESK’in açtığı girişimcilik merkezleri gibi…Bu suretle bilgiye erişimlerini sağlamak ve danışmanlık vermek, mentoring ( yönderlik) Ağ kurma, geliştirme ( netwoking), kadın girişimciler arası sosyal ağları geliştirmek . Yıldız ECEVİT ODTÜ

KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ İLE İLGİLİ KURUMLAR VE ÇALIŞMALAR Yıldız ECEVİT ODTÜ

I. DÖNEM : 1990 ÖNCESİ Politika yok ! KOSGEB: henüz kurulmamış Halk Bankası Aile Kredisi, evde üretim yapmak için . TESK : kadın girişimciliği ile özel olarak ilgilenmiyor. Yıldız ECEVİT ODTÜ

II. DÖNEM: 1990-2000 KURUMSALLAŞMA BAŞLIYOR Plan ve programlarda kadın girişimciliğinin desteklenmesi politika olarak benimseniyor. 1990 KSGM  Ulusal mekanizma 1990 KOSGEBKadın girişimcilerin yatırımları için kredi: Halk Bankası işbirliği ile. TESK: Kadın Girişimciliğini teşvik ( TESK Kadın Birimi Yıldız ECEVİT ODTÜ

III. DÖNEM : 2000-2010 Kurumsallaşma devam ediyor. Kadın girişimciliği ile ilgilenen kurumların sayısı artıyor. Bu alana aktarılan kaynaklar artıyor ( Örnek: İŞKUR ve SRAP ) Özel sektör devreye giriyor. Kadın örgütlerinin ilgisi artıyor ve projeler ile kadınları girişimciliğe teşvik ediyorlar. Girişimciliğin teşvikinde alternatif modeller deneniyor Yıldız ECEVİT ODTÜ

KADIN GİRİŞİMCİLİĞİNİ DESTEKLEYEN KURUMLAR Devlet Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Sanayi Bakanlığı: KOSGEB Milli Eğitim Bakanlığı Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi İl özel idareleri Bankalar Yıldız ECEVİT ODTÜ

KADIN GİRİŞİMCİLİĞİNİ DESTEKLEYEN KURUMLAR -2 SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINDAN ÖRNEKLER : TOBB TESK KEDEV KAGİDER KADAV KAMER TKV GRAMEEN BANK Yıldız ECEVİT ODTÜ

KADIN GİRİŞİMCİLİĞİNİ DESTEKLEYEN KURUMLAR -3 ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR UNDP ILO Yıldız ECEVİT ODTÜ

NE TÜR DESTEKLER ? Meslek ve beceri kazandırma için eğit.: Girisimciliğe teşvik için eğitim vermek ve beceri kazanmalarını sağlamak. Kadının insan hakları ve özgüven eğitimi Girişimcilik eğitimi ( işe başlama,finans,pazarlama,iletişim becerileri) KEDV, KOSGEB Finansal destek: Micro kredi sağlamak. (KEDV, SRAP, GRAMEEN BANK, TKV)   Yıldız ECEVİT ODTÜ

NE TÜR DESTEKLER ? Kurumsal destek: Başvurabilecekleri kurumlar oluşturmak: KOSGEB , ABİGEM’ler gibi, TESK’in açtığı girişimcilik merkezleri İşletme sahiplerine destek, danışmanlık : KOSGEB İş geliştirme merkezleri/TOBB AB İşgeliştirme merkezleri İşbirliği için ağlar: Kadın girişimciler arası sosyal ağları geliştirmek. KAGİDER: iletişim ağı 24 Mart 2010 Yıldız ECEVİT ODTÜ

TÜRKİYE’NİN AVANTAJLARI Türkiye’nin genc nüfus oranı çok yuksek ve buna paralel olarak çalışmak isteyen genç kadın potansiyeli de yüksek.   Kız ve erkek öğrenci oranları lise, lise dengi ve yüksek okullarda henüz dengelenmiş değil. Buna karşılık bu okullara devam edebilenler arasında kız öğrencilerin daha başarılı oldukları da araştırmalar tarafından saptanıyor. Yani eğitime erişen kızların girişimci olma yönünde motivasyonları yüksek . Politika yapıcılar ve uygulayıcılar kadın nüfus içindeki atıl kadın oranının yüksekliğinin, tersine söylemek istersek, işgücüne katılımın düşüklüğünün önemli bir sorun olduğunun farkında. Hükümetlerin ve politikacıların agendasında Yıldız ECEVİT ODTÜ

TÜRKİYE’NİN AVANTAJLARI Toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı bir çevre/iklim: Toplumsal cinsiyet eşitliğinin tartışıldığı , plan ve programlarda yer aldığı, kurumların toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma ( gender mainstreaming) fikrini benimsedikleri ve bunun için kendi bünyelerinde girişimlerde bulundukları bir ortam. Kadının insan hakları ile ilgili kurumsal gelişmeler: TBMM Kadın Erkek Eşitliği Konimsyonu gibi…   Küçümsenmeyecek ölçüde bir kurumsal destek ve potansiyel destek var: Kadınların girişimci olmasında onlara destek verebilecek kurum sayısı da az değil: KOSGEB,TESK, KSGM, GAP , BÖLGE KALKINMA AJANSLARI, ILO , SİVİL KADIN KURULUŞLARI Yıldız ECEVİT ODTÜ

TÜRKİYE’NİN AVANTAJLARI Son yirmi senede kadınları girişimciliğe teşvik etmek ve girişimciler arasında kadınların oranını artırmak için kamu kuruluşları, özel sektör, sivil toplum kuruluşlarının ve uluslararası kuruluşların çabaları var ve önemli ölçüde bilgi ve deneyim birikti. Kadın girişimciliğini destek için hazırlanan projeler için kaynak bulma olanakları çok arttı. Hem kadın örgütleri AB Projelerinden yararlandılar, hem de İŞ KUR gibi kuruluşların kadınları eğitmek ve yönlendirmek için hazırladıkları programlar artık daha rahat finanse edilebiliyor.   Yıldız ECEVİT ODTÜ

SORUNLAR/MÜDAHALE ALANLARI Hangi kadınlar için ne tür destekler? Yoksul? Orta sınıf? Halen bir iş sahibi? Yeni kuracak? Genç ve eğitimli? Orta yaşlı ve eğitimsiz? Girişimciliğin türü ve ölçek? Küçük işletme? Orta boy işletme ? Evde üretim? Teknoloji yoğun ve yenilikçi sektörler? Geleneksel sektörler? Yıldız ECEVİT ODTÜ

SORUNLAR/MÜDAHALE ALANLARI Bütünsel bir destek politikası yok. Bunun yerine oldukça dağınık ve birbiriyle ilişkisiz projeler ve birbirini tekrarlayan faaliyetler. Yanıltıcı bir dinamizm görüntüsü. Eşgüdümsüz pratiklerin egemen olduğu bir program/proje/uygulama alanı Yıldız ECEVİT ODTÜ

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK En önemli sorunlardan biri! Kısa ömürlü projeler, Projeler sona erdikten sonra kadınların desteklenmesi de son buluyor. Yıldız ECEVİT ODTÜ

İZLEME VE DEĞERLENDİRME EKSİKLİĞİ Kadın odaklı girişimcilik destek projelerinde izleme ve değerlendirme zayıftır. KİMİN İŞİNE YARADI? KİM KAZANIYOR? KADINLAR GÜÇLENDİ Mİ ? TOPLUMSAL CİNSİYET İLİŞKİLERİNE ETKİLERİ ? Zorluklar /darboğazlar neler? Bu model tekrarlanmalı mı ? Yıldız ECEVİT ODTÜ

KADINLARIN GÜÇLENMESİ YAKLAŞIMI SINIRLI KULLANILIYOR GÜÇLENME: * EKONOMİK GÜÇLENME * KADINLARIN VE AİLELERİN ARTAN REFAHI * SOSYAL VE POLİTİK GÜÇLENME Yıldız ECEVİT ODTÜ

GİRİŞİMCİLİK-GÜÇLENME İLİŞKİSİ Kadınların kendi işlerini kurma yoluyla güçlenmesi, girişimciliği desteklemenin en önemli gerekçesi olmalıdır. Çünkü kendi işini kurarak kazanç sağlayan kadın ekonomik olarak güçlenir. Bu güçlenme ailede ve kamusal alanda da güçlenme demektir. Kadınların politik güçlenmesi ekonomik güçlenmesi sayesinde olacaktır. Yıldız ECEVİT ODTÜ

TOPLUMSAL CİNSİYET KÖRÜ Her mikro kredi projesinin ve girişimcilikle ilgili diğer desteklerin, doğrudan kadın girişimcilerin başarılı olmalarını sağladığı düşünülemez; En yüksek bütçeli çalışmalar dahi TOPLUMSAL CİNSİYET KÖRÜ ise kadınların durumunda bir iyileşme yaratmaz. Hatta böyle uygulamalar kadınları güçsüzleştirebilir ve eşitsizliği artırabilir Yıldız ECEVİT ODTÜ

TEHLİKE ! Mikro finans konusunda uzmanlaşmış Linda Mayoux’a göre: Mikro krediler , finansal olarak sürdürülebilir olsalar bile toplumsal cinsiyet körü iseler kadınları güçsüzleştirebilir ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğini de artırabilirler. Yıldız ECEVİT ODTÜ

Genel Çerçeve: Kadınlara Yönelik İstihdam Politikası Bu güne kadar Türkiye’de ne kadınlara yönelik bütünsel bir yaklaşımın ne de kadınların ekonomik etkinliklerin analiz edilebileceği genel bir çerçevenin varlığından söz etmek mümkündür. Kadınların girişimciliklerinin desteklenmesi daha genel bir çerçevenin bir parçasıdır. Bu genel çerçeve ise ülkede kadınlara yönelik istihdam politikasıdır. Yıldız ECEVİT ODTÜ

ARAÇSALLAŞTIRMA TEHLİKESİ Yoksa: Genel bir kadın istihdam politikası, Yoksa: Önce kadınların güclenmesini amaçlayan bir yaklaşım, Kadın girişimciliği bunlardan yalıtılmış olarak ele alınıyorsa girişimci olmaya özendirilen kadınlar araçsallaştırılacaktır. Yıldız ECEVİT ODTÜ

MARJİNALLEŞTİRİLME TEHLİKESİ Kadın girişimciliği finansal sürdürülebilirlik ve yosulluğu azaltma amaçlarının gölgesinde kalmamalı, marjinallestirilmemelidir. 24 Mart 2010 Yıldız ECEVİT ODTÜ

NE YAPMALI ? Toplumsal cinsiyet , projelerin tasarlanmaya başlamasından itibaren dikkate alınmalıdır. Kadınlarla ilgili her düzenlemenin, desteğin toplumsal cinsiyet eşitsizliğini dikkate alması ve bunun eşitliğe dönüşmesi için çaba sarfetmesi. Yıldız ECEVİT ODTÜ

NEYAPMALI ? Kadıngirişimciliği konusunda genel BİR KAMU POLİTİKASI Bu politikaların çizdiği cerceve icinde kamu kuruluşlarının, özel sektörün ve sivil toplum kuruluşlarının faaliyet göstermesine elverişli bir siyasal ve kurumsal ortam. KOORDİNASYON: Kadın girişimciliğine yönelik her türlü faaliyeti koordine edebilecek bir düzenleme. 24 Mart 2010 Yıldız ECEVİT ODTÜ

TEŞEKKÜRLER ecevity@metu.edu.tr Yıldız ECEVİT ODTÜ

Yıldız ECEVİT ODTÜ KADIN GIRIŞIMCILIĞININ DESTEKLENMESI YOKSULLUK AZALTMA YAKLAŞIMI VERIMLILIK ARTIŞI YAKLAŞIMI GÜÇLENME YAKLAŞIMI Hangi Kuruluşlarca Benimsenmekte? SHÇEK, GAP-ÇATOM, Grameen Bank, TKV TOBB, TESK, KOSGEB Kadın Örgütleri Destekleme Gerekçesi Nedir? Kadınların gelirleri (/hane refahı)düşük Kadınların ekonomiye katkıları düşük Kadınların girişimcilik alanında ve istihdamda temsili yetersiz Araçlar Neler? Mikrokredi, ortak üretim ve satış mekanı tahsisi..vb. Inkübasyon merkezleri kurma, girşimcilik eğitimleri, koçluk, mentörlük, danışmanlık hizmetlerinin örgütlenmesi Ortaklık kurma, kolektif atölyeler, satış mekan ve kanalları geliştirilmesi, kooperatifleşme Kadın Güçlenmesine Yönelik Perspektifi Nedir? Gelir artışı ekonomik alanla sınırlı kalmayan, genişleyen bir sosyal alanda kadının güçlenmesini sağlayacaktır. Kadının ekonomik güçlenmesi kadını güçlendirecektir. Kolektif bir deneyim olarak iş kurma ve geliştirme, ve bu arada örgütlenme kadınları sadece ekonomik değil politik olarak da güçlendirecektir. Hangi Kadınları Hedefliyor? Yoksul kadınlar (yoksulun yoksulu) Orta ve üst düzeyde eğitim ve ekonomik güce sahip olanları Kadın örgütleri ile ilişkili yoksul ya da orta düzeyde ekonomik güce sahip kadınlar Güçlü ve Zayıf Yönleri Nelerdir? + En yoksulları hedefliyor - Kısmi çözümler sunuyor. Belirsiz iş biçimlerine yönlendiriyor. + Çoğunlukla büyük şirketleri mentörlük..vb. için harekete geçiriyor. + Süreç planlaması profesyonelce - Kadının güçlenmesi perspektifi zayıf - Birinci önceliği yoksullluğu hafiffletmek değil + Süreci sosyo-politik güçlenme süreci olarak kurguluyor + Kadın bakışı sağlam ­_ Teknik donanımı, iş planlaması zayıf Önerdiği Yöntem ve Strateji? Mikrokredinin artışı Işe yönlendirme politikalarının geliştirilmesi ve ekonomik kurumlar ve mekanizmaların girişimciliği desteklemesi Kadın istihdamı makro ekonomik politika genel başlığında ele alınmalı. Yıldız ECEVİT ODTÜ