Açık Bütçe Endeksi 2012 - Türkiye Doç.Dr. Murat ŞEKER İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi mseker@istanbul.edu.tr 01.02.2013 Midas Hotel – Ankara

International Budget Partnership Ülkelerde bütçe şeffaflığının sağlanmasına yönelik çeşitli aktiviteler düzenleyen uluslararası bir sivil toplum kuruluşu Ülke deneyimlerinden karşılıklı yararlanma ihtiyacı Bütçe süreçleri konusunda uluslararası karşılaştırmaların eksikliği 2006 yılında Açık Bütçe Endeksi’ni yayınlama kararı

Açık Bütçe Anketi (Open Budget Survey) IBP’nin en önemli ve kapsamlı çalışmalarından birisi OBI (Open Budget Index)’dir. OBI, Açık Bütçe Anketi (Open Budget Survey) ile ülkeleri bütçe yılı içinde vatandaşlarla paylaşılan bilgiler ve vatandaşların bütçe süreçlerine katılma imkanları üzerinden değerlendirerek, bütçe sürecinin şeffaflığını ölçen bir endekstir. IBP, her ülkede bu araştırmayı yapması için TESEV gibi düşünce kuruluşları ile çalışmaktadır. Bu ankete 2006 yılında 59, 2008 yılında 85, 2010 yılında 94 ve 2012 yılında ise 100 ülke katılmıştır.

Açık Bütçe Anketi 2012 Toplam 125 soru 100 ülke 95 soru bütçe dökümanlarına erişim ve anlaşılabilirlik ile ilgili 30 soru bütçe sürecinde halkın katılımı için sunulan fırsatlarla ilgili 100 ülke 8 temel bütçe dökümanı sorgulanıyor

Nasıl uygulandı? IBP yerel danışmanı anketi yanıtlar Yanıtlar iki yerel uzman tarafından değerlendirilir IBP yetkilileri verilen linkleri ve referansları kontrol eder Hükümet yetkililerine yorumda bulunma fırsatı verilir

2012 Anketindeki Yenilikler Önceden 3 olan alt başlık, 5’e çıkarıldı, sorular yeniden kategorize edildi. Vatandaş bütçesi ile ilgili yeni sorular eklendi, ağırlığı arttı. Bütçe süreçlerinin tümünde halkın ne ölçüde katılımcı olabildiği sorgulandı. Yasama gücünü ölçmek için kullanılan sorular yeniden düzenlendi.

Anket Kapsamı Bütçe Dökümanlarına Erişim Hükümetin Bütçe Teklifi Ankette kullanılan belgeler Anahtar belgeler ve erişim adresleri Belgelerin tanımı Hükümetin Bütçe Teklifi Bütçe yılı ve gelecek tahminleri Önceki bütçe yılına ilişkin bilgiler Bütçe performansının izlenmesi Bütçe Süreci Bütçe uygulama aşamaları Yıl içi raporlar Yarıyıl raporu Yıl sonu raporu Denetim raporu Yasama Gücü Bütçe sürecinde yasamanın gücü ve etkinliği Vatandaş Bütçesi ve Katılımcı Bütçeleme Süreci Vatandaş bütçesi Halkın bütçe sürecine katılımı Yürütmede katılımcılık Yasamada katılımcılık Denetimde katılımcılık

2012 Açık Bütçe Sonuçları Küresel Bir Bakış

Küresel Bir Bakış Açık Bütçe Anketi 2012 sonuçlarına göre, ankete katılan sadece 6 ülke kamu bütçeleri hakkında kapsamlı bilgi yayınlıyor. 26 ülke ise hiçbir anlamlı bilgiyi paylaşmıyor. Bu yıl en iyi performans gösteren ülkeler Yeni Zelanda, Güney Afrika, Birleşik Krallık, İsveç, Norveç ve Fransa olarak sıralanıyor.

100 ülkeden… 8’inde kamu bütçesi yayınlanmıyor. 28’inde bütçe öncesi rapor yayınlanmıyor. 79’unda hükümet, bütçe teklifini yayınlıyor. 26’sında vatandaş bütçesi yayınlanıyor. 8’inde kamu bütçesi yayınlanmıyor. 68’inde denetim raporu yayınlanıyor.

2012 Bölge Ortalamaları

2006-2012 Bütçe Şeffaflığında Gelişmeler %64 (40 altı skor) 2006 yılında 40’ın altında skor alan ülkeler, 2012’de skorlarında ortalama olarak 16 puan (%64) artış gözlendi. %20 (41-60 arası skor) 41-60 arasında olan ülkelerde %20 artış gözlendi. %2 (60 üstü skor) 60 üzeri olanlarda ise sadece %2 artış gözlendi.

2012 Açık Bütçe Sonuçları Türkiye

Bütçe İle ilgili Bilgilerin Paylaşılma Derecesi HİÇ MİNİMUM BİRAZ YETERLİ KAPSAMLI TÜRKİYE 50

Türkiye'de Açık Bütçe Anketi Sonuçları 2006-2012

Komşularına Göre Türkiye’nin Durumu

Açık Bütçe Endeksi Sekiz Temel Bütçe Dokümanı Uygulamada Karşılığı Bütçe Öncesi Raporu Orta Vadeli Mali Plan (OVMP) Hükümetin Bütçe Teklifi Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı Merkezi Hükümet Bütçesi Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Vatandaş Bütçesi - Yıl içi Raporlar Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporları Yarıyıl Raporu Yıl Sonu Raporu Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporu Denetim Raporu Merkezi Yönetim Bütçesi Uygunluk Bildirimi Uygulama Sonuçları

Türkiye bu raporu kapsamlı bir şekilde hazırlamaktadır. Bütçe Öncesi Raporu Orta Vadeli Mali Plan hükümetin gelecek bütçe için belirlediği geniş parametreleri paylaşmak içindir. Türkiye bu raporu kapsamlı bir şekilde hazırlamaktadır. Ancak 2012 OVMP (13.10.2011) ile 2012 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı (18.10.2011) arasındaki süre sadece 5 gündür. OECD’nin «Bütçe Şeffaflığı İçin En İyi Uygulamalar» kriterlerine göre bu sürenin en az 1 ay olması gereklidir.

Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı Hükümetin gelir ve harcama planları ile siyasal ve makroekonomik hedefleri arasındaki ilişkiyi gözler önüne sermekten uzaktır. Bu bilginin kamu ile paylaşılması, hükümetin planlanan harcamalar ile ilgili daha büyük bir tartışma başlatmayı arzu ettiği taktirde büyük önem kazanmaktadır. Bu doküman aynı zamanda çıktılar ve sonuçlar ile ilgili bilgi içermemektedir. Bu bilgi bütçenin etkisini ölçmek isteyenler için büyük önem arz etmektedir.

Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Bir ülkenin onaylanmış bütçesi olup bütçe yılı boyunca yapılacak tüm analizlere altyapı teşkil eder. Merkezi Hükümet Bütçesi halkın, hükümetin politika önceliklerini anlayabilmesi ve onu bu anlamda sorumlu tutabilmesi için gerekli tüm bilgileri içermelidir. Türkiye’de kapsamlı bir Merkezi Hükümet Bütçesi yayımlamakta ancak her programın onaylanmış bütçesine yer vermemektedir. Yeterince ayrıntı içermemektedir.

Vatandaş Bütçesi Vatandaş Bütçesi, en genel ifade ile vatandaşların bütçe sürecine katılımını sağlama amacını taşır. Karmaşık bütçe dokümanlarının, çoğu zaman anlaşılamadığı bir ortamda; bütçenin açık, şeffaf ve anlaşılır düzeyde kamuoyu ile paylaşılması katılımcı bütçeleme açısından büyük öneme sahiptir. Teknik olmayan bit bütçedir. Türkiye’de böyle bir bütçe yayımlanmamaktadır.

Türkiye’de ayrıntılı yıl içi raporlar hazırlamaktadır. Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporları bütçe süreci devam ederken bütçenin etkilerini gözlemleyebilmek için üretilir. Onaylanmış bütçe ile karşılaştırma yapmayı sağlar ve böylelikle düzeltmelerin yapılmasını sağlar. Türkiye’de ayrıntılı yıl içi raporlar hazırlamaktadır.

Yarı Yıl Raporu Yarıyıl Raporu, bütçe yılının ortasında bütçenin etkilerinin değerlendirildiği bir dokümandır. Bu doküman sayesinde hükümetin o anki mali durumunun orijinal bütçe dokümanı ile olan ilişkisi incelenebilir. Hükümetlere, yasama ve halka bütçenin son altı ayında gelirler, harcamalar ve borçlanma konusunda revizyonlar yapılıp, yapılmayacağı konusunda fikir verir. Türkiye’de aylık bütçe gerçekleşme raporları yayınlansa da, bahsi geçen anlamda bir Yarıyıl Raporu yayımlanmamaktadır.

Yıl Sonu Raporu Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporu bütçenin hedeflerinin gerçekleşip gerçekleşmediğini görmemizi sağlar. Yılsonu raporları politika yapıcıları vergi politikaları, borç yükümlülükleri, harcama öncelikleri konusunda bilgilendirip bir sonraki bütçe yılında değişiklikler önerebilmelerini sağlar. Ancak Türkiye’de bütçeyi de kapsayan bir yıl sonu raporu yayınlansa da, çok kapsamlı değildir ve bütçe dışı fonlar gibi birçok ele alınmayan konu bırakmaktadır.

Denetim Raporu Hükümetin bütçesinin bağımsız olarak o ülkenin yüksek denetim kurumu (Sayıştay) tarafından değerlendirildiği bir rapordur. Hükümetin gelirlerini ve harcamalarını orijinal bütçe dokümanında söz verdiği şekilde gerçekleştirip, gerçekleştirmediğini, hükümetin hesaplarındaki gelir ve giderlerin doğru olup olmadığını rapor eder. Denetim Raporu ayrıca, denetçilerin kamu fonlarının yönetimi konusunda yaptığı uyarıları da içeren bir rapordur. Türkiye’de, Sayıştay bir denetim raporu hazırlamaktadır. Ancak bu rapor kapsamlı bir rapor olmaktan uzaktır.

Denetim kurumları etkin çalışıyor mu? Denetim Kurumu Gücü Yasama Zayıf Sayıştay Orta Halk Katılımı

Bütçe Süreci ve Dökümanları Hakkında Tespitler, Öneriler Bütçe takviminin yeniden düzenlenmesi ve uluslararası formlara dönüştürülmesi Kapsamlı bir yarıyıl raporunun yayınlanması Vatandaş bütçesinin yayınlanması Bütçe tasarısının daha ayrıntılı, program bazında, performans kriterleri ile birlikte sunulması Yıl sonu raporunda, makroekonomik tahminler ile gerçekleşmeler arasındaki farkların açıklanması Bütçe dışı fonlar, savunma ve güvenlik sektörü ile örtülü ödeneklere ilişkin denetimlerin gerçekleştirilmesi ve yıllık raporların oluşturulması

Bütçe Denetimi Hakkında Tespitler, Öneriler Yasama organı, bütçe analizi yapabilmek veya bu tür analizler için gereken bağımsız araştırmaları yaptırabilecek kapasiteye sahip olmalı Yasama organı, bütçe tasarısı üzerinde daha fazla etkin olmalı Yasamaya sadece bütçe onaylanırken değil, mali yıl içerisinde bütçeye revizyonlar yapılırken de yürütmeyi denetleme yetkisi verilmesi Tüm denetim raporları, yasama organının bir komisyonu tarafından incelenmeli Sayıştay kurumunun bütçesi yasama tarafından belirlenmeli ve kurumun ihtiyaçları ile uyumlu olmalı Sayıştay’ın denetim alanı genişletilmeli

Katılımcı Bütçeleme Hakkında Tespitler, Öneriler Bütçe sürecinde vatandaşların katılımı için gerekli yasal mekanizmaların geliştirilmesi Bütçe meclise henüz varmadan bütçe sürecine vatandaşların da katkıda bulunabilmesinin sağlanması Sayıştay raporları ile vatandaşlar arasında anlamlı bir iletişimin kurulması Bütçenin makro çerçevesi için yasama organında kamusal oturumun sağlanması Belirli kurumların bütçeleri görüşülürken, yasama organında kamusal oturumun sağlanması Denetim gündemine katılım için Sayıştay tarafından mekanizmaların geliştirmesi Bütçe ve denetim süreçlerinin ardından vatandaşlara uygun geribildirim mekanizmalarının geliştirilmesi Şeffaf olmak konusunda sadece merkezi hükümetin değil daha alt kademedeki seviyelerin de harekete geçirilmesi Vatandaşların özellikle belediye harcamalarını rahatlıkla izleyebilmesi

Bütçe Hazırlama Süreci Kalkınma Bakanlığınca hazırlanan OVP, Bakanlar Kurulunca kabul edilerek Resmi Gazete yayımlanır. (Eylül ayının ilk haftasının sonuna kadar) Maliye Bakanlığınca hazırlanan OVMP, Yüksek Planlama Kurulunca (YPK) karara bağlanarak Resmi Gazetede yayımlanır. (Eylül ayının 15’ine kadar) OVP OVMP

Bütçe Hazırlama Süreci Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberi (Eylül ayının 15’ine kadar) Kamu idarelerinin bütçe tekliflerini Maliye Bakanlığına göndermesi (Eylül ayının sonuna kadar) Bütçenin TBMM’de görüşülüp kabul edilmesi 17 Ekim – 31 Aralık Onaylanıp Kanun olarak yayınlanması

Bütçe Hazırlama Süreci Değişiklik Yapılan Husus Eski Düzenleme Yeni Düzenleme Orta Vadeli Programın Kabulü ve Resmi Gazetede Yayımlanması Mayıs ayının sonuna kadar En geç Eylül ayının ilk haftası sonuna kadar Orta Vadeli Mali Planın Resmi Gazetede Yayımlanması Haziran ayının onbeşine kadar En geç Eylül ayının onbeşine kadar Maliye Bakanlığınca Bütçe Çağrısı ve Eki Bütçe Hazırlama Rehberinin hazırlanması ve Resmi Gazetede Yayımlanması Haziran ayının sonuna kadar Kalkınma Bakanlığınca Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberinin hazırlanması ve Resmi Gazetede Yayımlanması Kamu İdarelerinin Bütçelerini Maliye Bakanlığına Göndermesi Temmuz ayının sonuna kadar En geç Eylül ayının sonuna kadar Bütçenin TBMM’ye Sunumu En geç 17 Ekim

Teşekkürler