Doç.Dr.Mehmet Merve ÖZAYDIN SOSYAL YARDIM Doç.Dr.Mehmet Merve ÖZAYDIN

Yardımın Niteliği karşılıksız geçici muhtaçlık durumuna bağlı (geçinme güçlüğü- sosyal dışlanma riski)

Sosyal Yardım nedir? Özellikleri Yerel ölçütler içerisinde belirlenen ve muhtaçlık kriterleri ekseninde karşılıksız olarak verilen, sosyal güvenlik kurumlarının açıklarını kapatıcı bir tedbir olarak uygulanan ayni ve nakdi nitelikteki desteklerdir. Sosyal Yardımların Özellikleri: Devlet tarafından yürütülen ve yönetilen bir programdır. Kamu kaynaklarıyla finanse edilir (transfer) Yoksul ve muhtaçlara yönelik karşılıksız olarak verilir Yararlanma belirli kriterlere bağlı olup sadece bu durumdaki olanlara yönelik işlev görür. Diğer sosyal güvenlik programlarının tamamlayıcısıdır Sosyal koruma sisteminde son sıradadır

Muhtaçlığın Unsurları Çalışma yeteneğinden yoksun olmak Çalışma olanağına sahip olamamak Gelir getiren mal varlığına sahip olamamak

Sosyal yardımın gerekçeleri İnsani yaklaşım; sosyal yardımı insanın onurunu korumanın ve insan hakkı olmasının gereği olarak gören yaklaşım Toplum odaklı yaklaşım; Toplumsal sorumluluğa atıf yapan düşüncedir, toplumsal varlığı sürdürme ihtiyacı, daha büyük maliyetlerle karşılaşmama Devlet endeksli yaklaşım; Devletin sosyal sorumluluklarına atıf yapan düşünce, devletin görevi olarak gören yaklaşım Birlik Yaklaşımı; tüm yaklaşımların bir arada değerlendirildiği yaklaşımdır.

Yoksulluk ve sosyal yardım ilişkisi Yoksulluk; yoksun olma hali, temel ihtiyaçları karşılayamama- net bir tanımı da yok Yoksulluk yaklaşımları; Yoksul bireyi suçlayan popüler görüş; Yoksulluk bireyin kendi suçudur. Yoksulluktan kutulmada farkındalık önemlidir. Bireysel bir tercihtir. Dolayısıyla sosyal yardımlara karşıdır. Yoksulluk kültürü görüşü; yoksulluk kuşaklar arasında transfer edilir. Bu aktarım sonucu yoksulluk benimsenir ve yardımsız yaşanamayacağı anlayışı geliştirilir. Durumsal yoksulluk görüşü; yoksulluk bireyleri farklı davranış, yaşam tarzı ve tercihlere yönlendirir. Bu durumun değişmesi halinde bireyin sahip olduğu özellikler onun yoksulluktan kurtulmasına fırsat sağlar. Yapısal yoksulluk görüşü; yoksulluğun oluşumunda bireylerin özelliklerinin etkisi yoktur. Yoksulluk ekonomik ve politik güçler dengesizliğinin bir sonucudur.

Sosyal Yardımların Sınıflandırılması Yoksulluk durumuna bakılarak verilen sosyal yardımlar (gelir ya da varlık testi); muhtaçlık sınırının altındakilere geçici ve kısmi nitelikteki yardımlar Ayni ve nakdi nitelikteki sosyal yardımlar; belirli bir yardımın sağlanması ile çözülebilecek durumlar Şartlı ve şartsız nitelikte verilebilmesi; genellikle karşılıksız ve şartsız olan yardımları sınırlandırmak için bazı şartlar da öngürülebilir (mikro kredi, şartlı nakit transferleri) Belirli gelir seviyesinin altındaki herkese verilen sosyal yardımlar; vatandaşlık temelindeki sürekli yardımlar

Sosyal Yardım hedefleme yöntemleri Gelir testine dayalı hedefleme; hane ya da kişi gelirine bağlı olarak yardımların sağlandığı tekniktir. Kayıtdışılıktaki zorluğa rağmen en yaygın kullanılan yöntemdir. Kategori ya da coğrafi kriterlere dayalı hedefleme; Yaş, çocuk sayısı, coğrafi bölgenin gelişmişlkik düzeyi, işsiz olma gibi kriterleri içerir. Yerel bazlı hedefleme; Yardımların yerel otorite ya da birimlerce belirlenmesi ve sağlanmasıdır. Gelir-refah göstergelerine göre hedefleme; yoksulluk ve muhtaçlık temelinde belirlenen kriterlere göre yardım sağlama tekniğidir. Kendiliğinden Hedefleme; tüm vatandaşlara açık olan herkesin erişimi kapsamındaki sosyal yardımlardır. (fiyat sübvansiyonları- kamu istihdam programları)

Sosyal yardımların pozitif yönleri Sosyal güvenlik sistemlerinin açıklarını kapatıcı özelliği Mevcut kaynakların en etkin ve tasarruflu biçimde kullanılması Bireyin muhtaçlık psikolojisinden kurtulması Suça yönelme eğilimlerinin azalması Topluma karşı sorumluluklarının bilincinde olma vatandaşlık algısının yerleşmesi

Sosyal Yardımın negatif yönleri Damgalanma ve küçük düşürülme etkisi Tembellik ve bağımlılık endişesi İstismar ve haksız yere kullanılma

Türkiye’de Sosyal Yardımlar Merkezi Yönetimce sağlanan yardımlar Sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarınca sağlanan yardımlar Yaşlı ve engellilere yönelik aylık ödemeleri Vakıflar Genel Müdürlüğünce sağlanan yardımlar Eğitim sistemi üzerinden sağlanan yardımlar İl özel idaresince sağlanan yardımlar Yeşil kart (2011 yılında sona erdi) Şartlı nakit transferleri Yerel yönetimlerce sağlanan yardımlar

Merkezi yönetimin sosyal yardımları Yaşlı ve engelli aylıkları; 1977 tarihli 2022 sayılı kanun- 65 yaşını dolduran muhtaç yaşlılar ile 18 yaşından büyük özürlüler, ve bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşın altında yakını bulunanlara aylık bağlanması Sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarınca sağlanan yardımlar; 1986 tarihli sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik kanunu çerçevesinde valilik ve kaymakamlıklarda örgütlenen birimlerdir. Başbakanlığa bağlı olan bu birim 2011 yılında ASPB’nın kurulması ile bakanlığa devredilmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğünce sağlanan yardımlar; kurumun teşkilat kanunu çerçevesinde yoksulların gıda ihtiyacının karşılanması, fakir öğrencilere yurt imkanı ayni ve nakdi yardımlar. Eğitim Sistemi üzerinden sağlanan yardımlar; İlk ve orta öğretimde parasız yatılı ve burslu eğitim ve ihtiyaç sahiplerine yönelik yardımları içerir. Yüksek öğrenim öğrencilerine burs ve yurt destekleri de bu kapsamdadır.

Merkezi yönetimin sosyal yardımları İl özel idaresince sağlanan yardımlar; 5302 sayılı il özel idaresi kanunu çerçevesinde sağlık, kültür ve sosyal hizmet kurumlarının oluşturulması ve mikro kredi uygulamalarının izlenmesi Yeşil kart uygulaması; yoksul ve muhtaç kimselerin sağlık hizmetlerine ilişkin harcamalarına yönelik kurulan bir uygulama idi. Genel sağlık sigortası kapsamında gelir testi ile yürütülüyor. Şartlı nakit transferleri, 2000’li yılların başında Dünya Bankası'nın sosyal risk yönetimi programları kapsamında uygulamaya konulan yardımlar, yoksul ailelere, eğitim çağındaki çocuklarının eğitime devamı ve 0-6 yaş arasındaki çocukların sağlık kontrollerini tamamlamaları ve annelerin gebelik kontrollerini yaptırmaları şartlarına bağlı olarak verilen yardımlardır.

Yerel yönetimlerin sosyal yardımları 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir belediyesi kanunu çerçevesinde yürütülen yardımlardır. Bu kanunlarla belediyelere; Kadın ve çocuklar için koruma evlerinin açılması, Dar gelirli muhtaç ve yaşlılara yönelik yardımlarda bulunulması, Engelli merkezleri oluşturması, Mesleki eğitim ve beceri kursları açması imkanı verilmiştir.