Protokol nedİr ve Z39.50 PROTOKOLÜ

İçİndekİler PROTOKOL NEDİR? BİLGİ MERKEZLERİ AÇISINDAN PROTOKOLLERİN ÖNEMİ GENEL OLARAK Z39.50 PROTOKOLÜ Z39.50 PROTOKOLÜNÜN İŞLEYİŞİ Z39.50 PROTOKOLÜ YAZILIMLARDA NEREDE KULLANILIR? SONUÇ OLARAK Z39.50 PROTOKOLÜ İLE ERİŞİLEBİLEN KÜTÜPHANE KATALOGLARI KAYNAKÇA

PROTOKOL NEDİR ? Protokol, bir ağ üzerindeki bilgisayarlar arasındaki iletişimi yöneten kurallar kümesidir.

Bu tanımı biraz daha açacak olursak iki bilgisayarın birbiriyle konuşabilmesi için aynı dili konuşması gerekir. İşte bu dili belirleyen kurallara genel olarak protokol veya daha doğrusu ağ protokolü denir.  

 Bilgisayarınız (kullandığınız işletim sistemi, ağ kartı, ya da uygulama ne olursa olsun), yanınızdaki masada bulunan başka bir bilgisayarla veya dünyanın diğer ucundaki bir bilgisayarla iletişim kurarken bir çok farklı tipte ağ protokolüne ve standardına ihtiyaç duyar.

HTTP (Hypertext Transfer Protocol), FTP (File Transfer Protocol), SMTP (Simple Mail Transfer Protocol),TCP (Transmission Control Protocol) ve Ethernet (IEEE 802.3 Local Area Network Protocols) protokolleri günlük hayatımızda sık sık karşılaştığımız ağ protokollerine örnek verilebilir.

Bİlgİ merkezlerİ açisindan proTOkollerİn önemİ Kütüphanelerde tarama ve bilgi alma için iki standart protokol vardır. Bunlar tarama ve bilgi almayla ilgili olarak 1993 yılında ISO tarafından IS 10162 (servis tanımları) ve IS 10162 (protokol tanımları) isimleriyle yayımlanmıştır.

Bunlardan başka olarak ise, ANSI(American National Standards Institute) tarafından 1995 yılında yayımlanan, NISO (American National Information standartd Organization) tarafından geliştirilen Z39.50 protokolü vardır. (ISO23950) Z39.50, SR(search and retrieve) ile uyumludur. Alternatif olarak yerel kataloglara network üzerinden erişimin www ve gatewayler ile sağlanması sayılabilir.

GATEWAY Ağ geçidi. Farklı ağ iletişim kurallarını kullanan iki bilgisayar ağı arasında veri çerçevelerinin iletimini sağlayan ağ donanımıdır. Bir başka deyişle aynı dili konuşamayan iki ağ arasında tercüman vazifesi görür. AYRINTI BİLGİ

Z39.50 ve www her ikiside istemci/sunumcu mimari tabanlıdır: Bilgisayarlardan tarama ve bilgi alma işlemini yerine getiren istemci, taramanın yapıldığı bilgisayar ise sunucu olmaktadır.

Z39. 50 ile http arasında bazı farklar bulunmaktadır: Z39 Z39.50 ile http arasında bazı farklar bulunmaktadır: Z39.50 online tarama ile ilgili açık sistem özelliklerine sahiptir, http ise genel amaçlı bir protokoldür, içerisinde taramada bulunur.

Genel olarak z39.50 protokolü Z39.50 protokolü kütüphanecilik uygulamalarında kullanılan bir “Open Communication Protocol'dür.” Yani yazılım ve donanım bağımsız olarak geliştirilmiş tarama ve bibliyografik bilgi değişimini sağlayan bir ağ protokolü / yazılımıdır.

Z39.50 protokolü kütüphanecilik, bilgi merkezleri, devlet sektöründe kullanılan teknik standartlar geliştiren bir organizasyondur. Geliştirdiği standartlara örnek verecek olursak:

Z39.2 (Information Interchange Format) Z39.56 (Serial item and contribution identifier) Z39.7 (Library statistics) Z39.71 (Holding Statements for Bibliografic items) gibi sayısız internet protokolleri geliştirmiştir.

Z39.50 PROTOKOLÜNÜN İŞLEYİŞİ İki bilgisayar arasında ‘peer to peer’ olarak adlandırılan yöntemle ilişki kurar. Burada aracı/sunucu ilişkisi vardır. Z39.50 Client (Origin) olarak adlandırılır. Yani taramanın başlatılması, query oluşturulması ve karşı tarafa gönderilmesi burada olur. Z39.50 sunucu ise (target) olarak anılır ve gönderilen query'e sonuç üretir ve geri yollar. Belli başlı Z39.50 sunucularına “CARL, OCLC, Dialog, RLIN” gibi, çeşitli kütüphane yazılımlarını örnek olarak verilebilir.

Yani, özetle Z39.50 bize yazılımı, donanımı bağımsız, (yani Yazılım VTLS,III veya bu protokolü destekleyen herhangi bir yazılım olabilir ve herhangi bir donanımda çalışabilir) kendi INNOPAC yazılımımız üzerinde tarama yaparmış gibi bir ortam sunarak, karşı yazılımın tarama koşulları ve bilmediğimiz kullanım ekranlarınından bizi arındırarak bilgiye ulaşımımızı sağlayan ve gerektiğinde bilgiyi kendi sistemimize export etmemizi olanak sunan bir sistemdir denilebilir.

Z39.50 protokolü yazilimlarda nerede kullanilir? Bibliyografik kayıt transferi, kataloglama işleminde tanımlanmış Z39.50 sunuculara ulaşarak kendi veri tabanına örtüştürme yaparak orijinal kayıt oluşturmaktan kurtulur veya sadece tarama amaçlı kullanabilir. Bütün bu tarama ve örtüştürme işlemlerini yapması için çalıştığı ekrandan ayrılmaksızın yapılabilir. Yani, başka menülere dönerek ve linkler izlenerek bu işlemler yapılmaz.

ILL modülü, isteklerin hem OPAC kullanıcısı tarafından, hem ilgili birim tarafından hazırlanması esnasında, bibliyografik künyeye ulaşım ve aynı ekranda istekte bulunma veya künyenin export edilerek, yeni istek formları hazırlanmasına gerek kalmaksızın isteklerin oluşturulmasına olanak verir.

Süreli yayınlar, yayın sağlama işlemlerinde tarama ve veri transferi amaçlı olarak kullanabilir. OPAC kullanıcısı, hem tarama amaçlı, hemde akademik ortamda çok kullanılan “Procite, Endnote” gibi makale hazırlama ve otomatik referans verme gibi amaçlarla kullanılan yazılımlara veri export'una olanak verir

Sonuç olarak Z39.50, uzak bir veri tabanından arama ve bilgi erişimini sağlayan bir protokol olup kütüphane ve bilgi iletimi ile ilgili sistemler için geliştirilmiş uluslararası bir standardtır. Birden fazla veri tabanında aynı anda tarama yapabilmeyi sağlayan basit bir tarama arayüzü kullanılır.

Z39.50 PrOTOKOLÜ İLE ERİŞİLEBİLEN KÜTÜPHANE KATALOGLARI

kaynakça http://www.kutuphane.itu.edu.tr/arastirma /z39-50-k%C3%BCt%C3%BCphaneleri http://bm.sabanciuniv.edu/sites/bm.sabanci univ.edu/files/egitim/okunacak_makaleler/ makaleler/z39_50.pdf ab.org.tr/ab02/tammetin/55.doc

TEŞEKKÜRLER OĞUZ KURU mc_kuru@hotmail.com www.oguzkuru07.wordpress.com