KİT’LERİN YÖNETİM YAPISI ve GELECEĞİNE İLİŞKİN YENİ BİR PERSPEKTİF Ocak | 2016

ETİ MADEN için halka arz stratejisi önerisi Sorun: Mevcut yapıda KİT’ler piyasa koşullarına ve iktisadi kurallara uygun, özerk bir yapı içinde faaliyetlerini yürütememektedir. Neler Yapılmalı ? ETİ MADEN için halka arz stratejisi önerisi

KİT’lerin Kuruluş Amacı Devlet, dengeli kalkınma ve adil gelir dağılımını sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata çeşitli yollarla müdahale etmektedir. Ülkemizde devletin ekonomiye müdahale yollarından birisi de devletin piyasada girişimci olarak bilfiil yer alması şeklinde gerçekleşmiştir. KİT’ler, Kurtuluş Savaşı ve 1929 Büyük Buhranı’ndan sonraki şartlar altında, ülkemizde hemen her sektörde sanayinin ve ekonomik alt yapının kurulması, geliştirilmesi, hizmet götürülmesi gibi amaçlarla kurulmuş, karma ekonomik model içerisinde büyümüşlerdir.

KİT’lerin Değişim Süreci 1980’li yıllarda rekabetçi serbest piyasa modeline geçilmesi ile birlikte KİT’lerin yeniden yapılandırılması gündeme gelmiş, 8/6/1984 tarihli ve 233 sayılı KHK ile tüm mevzuat yürürlükten kaldırılması ve tek bir mevzuata tabi olmaları sağlanmıştır. 233 sayılı KHK ile KİT’lerin piyasa koşullarına göre iktisadi olarak hareket etmeleri, özerk bir yapı içinde çalışmaları öngörülmüştür. Birden fazla slayt gerekebilir

KİT’lerin Değişim Süreci KİT’lerin özerk bir tarzda ve ekonominin kurallarına uygun olarak yönetilmeleri esas olmakla birlikte, Kamudaki yönetsel kültürün de etkisiyle, 233 sayılı KHK’nin bu yapıyı sağlayamadığı, piyasa şartlarında KİT’lerin başarılı olamadıkları görülmüştür. Özel sektörün gelişme sağladığı alanlarda ve/veya iyi işletilemeyen KİT kuruluşları özelleştirme kapsamına alınmış ve yapılan özelleştirmelerle önemli bir bölümü kamunun elinden çıkmıştır. 2013 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde 18 KİT, 5 kamu sermayeli banka ve 7 diğer kuruluş olmak üzere toplam 30 şirket ve/veya teşebbüs bulunmaktadır.

Kalan KİT’ler için; Yıllar itibarıyla hükümet programlarında; kamu yönetişim reformu tasarıları ile KİT’lerin yeniden yapılandırılması, etkili bir yönetim yapısına kavuşturulması ve bağımsız çalışacakları gibi hususlar yer almış olmakla birlikte, KİT'lerin ürettiği mal ve hizmetler, istihdam, KİT yatırımları gibi unsurlar önemli politik araçlar oldukları için KİT yapılarında gerekli yenileşme ve verimlilik sağlanamamıştır. Onuncu Kalkınma Planı, Kamu İşletmeciliği ÖİK: «Onuncu Kalkınma Planı döneminde ekonomideki önemli rolleri devam edecek kamu işletmelerinde kârlılık ve verimliliğin artırılması için, uluslararası kabul görmüş kurumsal yönetim ilkeleri ile diğer ülke uygulamalarının dikkate alınması ve ülkemiz şartlarına uyarlanarak ihtiyaç duyulan mevzuat düzenlemesinin kısa zamanda gerçekleştirilmesi büyük önem taşımaktadır» denilmektedir. Kaynak: Onuncu Kalkınma Planı, Kamu İşletmeciliği ÖİK, 2014.

KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİ Ekonomik verimliliği arttırmanın anahtar unsurlardan birisi, bir şirketin yönetimi, yönetim kurulları, hissedarları ve doğrudan çıkar sahibi diğer kesimler arasında bir dizi ilişkiyi içeren kurumsal yönetimdir. Kamu işletmelerinin etkinliğinin artırılmasıyla ilgili uluslararası işbirliği ile gerçekleştirilen en önemli çalışmalardan birisi, OECD tarafından hazırlanan Kamu İşletmeleri İçin Kurumsal Yönetim Rehberi’dir. Söz konusu Kurumsal Yönetim Rehberi altı konu başlığı altında ilke ve iyi uygulamaları derlemiştir. Bu konu başlıkları; kamu işletmeleri için etkin hukuki çerçeve, pay sahibi olarak devlet, hissedarlara adil muamele, paydaşlarla ilişkiler, şeffaflık yönetim kurullarının sorumluluklarıdır Kaynaklar: TUSİAD, «OECD Kurumsal Yönetim İlkeleri», Haziran 2000. REKABET KURUMU, «Rekabet Politikaları Perspektifinden Kamu Müdahaleleri», Rekabet Raporu, 2013. Onuncu Kalkınma Planı, Kamu İşletmeciliği ÖİK, 2012.

ÖZEL ŞİRKETLERDE KARAR ALMA ORGANLARI Kaynak: Onuncu Kalkınma Planı, Kamu İşletmeciliği ÖİK, 2014.

KİT’LERDE KARAR ALMA ORGANLARI Kaynak: Onuncu Kalkınma Planı, Kamu İşletmeciliği ÖİK, 2014.

KİT’LERDE BAZI FİNANSAL GÖSTERGELER (Milyon TL) Bütçeden KİT’lere Transferler Görev Zararı Sermaye KİT’lerden Bütçeye Transferler Temettü Hasılat Payı Vergi 2011 7.008 2.724 4.284 3.578 1.367 459 1.753 2012 6.621 1.893 4.728 3.103 1.498 500 1.104 2013 7.324 1.632 5.692 6.207 4.488* 555 1.164 Fark (%) 10,6 -13,8 20,4 100,0 199,6 10,9 5,4 *) EÜAŞ’nin 2013 yılında 2.808 Milyon TL temettü gelirinden kaynaklanmıştır. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Kamu İşletmeleri Raporu 2013.

KİT’LERİN GZFT ANALİZİ KİT faaliyetlerine siyasi müdahaleler Pay sahipliğinin dağınık olması Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun kurumsal yönetim, raporlama ve denetim standartlarıyla ilgili getirdiği yenilikler Esnek olmayan istihdam yapısı Verimsizlikleri finanse eden ve rekabeti bozan görev zararı uygulaması KİT’lerin sektöre ilişkin tecrübeleri Personelinin bilgi birikimi Güçlü Yanlar Zayıf Yanlar Tehditler Fırsatlar Kaynak: Onuncu Kalkınma Planı, Kamu İşletmeciliği ÖİK, 2014.

THY ÖZELLEŞTİRME MODELİ Otuz yıla yaklaşan özelleştirme sürecinde; devletin birçok sektördeki belirleyici rolü özel sektöre devredilmiş, 50 milyar dolara yaklaşan özelleştirme geliri elde edilmiştir. Bu süreçte önemli miktarda doğrudan yabancı sermaye girişi sağlanmıştır. Özelleştirmeler içinde THY, çoğunluk hisselerinin halka arz edildiği tek kuruluş olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca, 1985 yılında DPT tarafında hazırlatılan «Özelleştirme Ana Planı» ında öngörülen amaçlara uygun, başarılı bir özelleştirme olarak kabul edilmektedir. Kaynak: TÜRK, Yusuf Z., «Türkiye’de Özelleştirme Uygulamalarının Analizi», Uzm. Tezi, Kalkınma Bakanlığı, Nisan 2014.

THY modelinde; THY Ana Sözleşmesinde ÖİB’ye verilen imtiyazlı (altın) hisse tanımlanmıştır. Bu hisse ana sözleşmesi yeniden belirlenen şirketin amaç ve misyonunu sürdürmesinde, ana sözleşme değişikliği yapılmasında, sermayenin artırılmasında, THY'nin başka şirketlerle birleşmesi, fesih ve tasfiyesinde, herhangi bir uçuş hattının kapatılmasında ve sefer sayısının belirli bir şekilde azaltılmasında ve önemli kararların alınmasında devlete nihai söz ve onay hakkı tanımaktadır. THY yüzde 50’den fazla hissesi özelleştirildiği için diğer KİT’lerin tabi olduğu sınırlamalara tabi değildir. Ancak, altın hisse ve ÖİB’nin elinde bulundurduğu diğer hisseler dolayısıyla şirketin yönetiminde kamu ağırlığı devam etmektedir.

DEVLET-ÖZEL HAVAYOLU KARŞILAŞTIRMASI (İLK100) Hisse Yapısı Dağılım Gelir Tamamen devlet kont. Yoğun devlet kont. Kısmi devlet kont. Tamamen özel % 26 % 15 % 11 % 48 % 16 % 17 % 7 % 60 Kaynak: A. Hamdi Boyaci, THY Özellestirme Strateji Raporu, 1998

ETİ MADEN’İN ÖZELLEŞTİRME/HALKA ARZ STRATEJİSİ

DÜNYA BOR SEKTÖRÜNÜN GENEL YAPISI Düşük büyüme oranlarına sahip, Küresel ekonomik değişkenlere bağımlı, Küresel rekabetin güçlü olduğu, Bazı önemli tüketim alanlarında ikame edilebilen, Büyümesi yeni ürün ve/veya kullanım alanı bulunmasına bağlı, Sınırlı bir pazar büyüklüğü olan bir sektördür.

DÜNYA BOR PAZARI (2014) Talep 4,2 Milyon Ton Arz 4,6 Milyon Ton Dünya Bor Rezervi 4,5 Milyar Ton Talep 4,2 Milyon Ton Arz 4,6 Milyon Ton Üretim Kapasitesi 5,6 Milyon Ton Yıllık Pazar Hacmi: 1,9 milyar $ Eti’nin Satış Hacmi: ~900 milyon $

2014 YILI ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sermaye 600 Milyon TL Ciro 903 Milyon ABD$ İhracat 871 İstihdam 4.085 Kadrolu 2.417 Alt-işv. %50 pazar payı Dünya Bor Lideri Rezerv 3,3 Milyar ton

ÜRETİM MİKTARI VE KAPASİTE Kapasite Kullanım Oranı (ort): %100

SON DÖNEM GELİŞMELER Son on yılda ortalama büyüme olarak ETİ MADEN, dünya bor sektörü büyümesinin iki katı büyüme oranlarını yakalamıştır. Önemli yatırımlar yapılmıştır. Dünya bor sektöründe arz yönünde rahatlama sağlanarak spekülatif fiyat hareketleri önlenmiştir. ETİ MADEN bu dönemde agresif büyüme yoluyla dünya bor sektörü lideri olmuştur. Geleneksel bor ürünleri pazarı 2 milyar ABD$’lık bir büyüklüğe sahiptir. Pazarın %50’si ETİ MADEN tarafından karşılanmaktadır. Bor pazarının yapısı gereği daha büyük pazar payları kritiktir. (Gelişmiş ülkeler monopol ürünlere karşı ikame ürünler vb yolla önlem almaktadırlar.)

GELECEKTE SEKTÖR Sektörde küresel ekonomiye bağlı sınırlı büyümenin devam edeceği, Rekabetin ürün ve servis kalitesinde yoğunlaşacağı, Sektörde fiyat esnekliğinin pazar payı artışında etkisinin sınırlı olacağı, Yeni ürün ve/veya tüketim alanları bulunamazsa pazar büyüklüğünde önemli bir değişim olmayacağı,

Sektörde Mülkiyet Durumu Devletleşme/Özelleştirme 4.10.1978 tarih ve 2172 sayılı «Devletçe İşletilecek Madenler Hakkında Kanun» a göre Bor tuzları devlet kontrolüne geçmiştir. Ürünlerin birbirini ikame özelliği, Ekonomik konjonktör gereği teknoloji transferinde yaşanan sıkıntılar, Yatırım maliyetlerinin yüksek olması, devlet desteği veya garantisi olmaksızın yatırımların özel sektör tarafından finanse edilmesinin güçlüğü, nedenleri ile bor üretim tesisleri devlet tarafından kurulmuş ve devletin yönetimi ve kontrolü altında tutulmuştur. Süreç içerisinde; Bor madenlerine stratejik maden olarak bakan bir kamuoyu algısı yerleşmiştir.

ÖZELLEŞTİRME ÖNCESİ YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR Siyasi iradenin ve kararlılığın açıkça ortaya konulması, Sektörü düzenleyici tedbirlerin alınması, (Bor ve Radyoaktif Mineraller Düzenleme Kurumu) Şirket ve faaliyetlerini düzenleyici tedbirlerin alınması, Satış stratejisinin belirlenmesi, Algı yönetimi uygulamalarının hayata geçirilmesi

STRATEJİK ÇERÇEVE HEDEFLER ARAÇLAR Halka arz Direkt devlet müdahalesinden arındırılmış Sermaye piy. kurallarına göre faaliyet gösteren, verimli, karlı, milli bir bor sektörünün geliştirilmesi STRATEJİK ÇERÇEVE HEDEFLER ARAÇLAR Halka arz

Özelleştirme Genel Amaçları Bora Dayalı Sanayiinin Kurulması Bürokratik Yapıdan Özerk Yapıya Geçiş Devletin Direkt Etkisini azaltma Mali ve finansal yapının güçlendirilmesi Profesyonel Yönetim ve Verimlilik Üretim ve Servis Kalitesinin Artırılması Borsada hisselere derinlik

ÖZELLEŞTİRME SÜRECİ Özelleştirme Kapsam ve Programına Alma (ÖYK) Kuruluşların Doğrudan Özelleştirme Kapsam ve programına  Alınma (ÖYK) Özelleştirme Kapsam ve Hazırlık İşlemine Tabi Tutulma (ÖYK)  Programa Alınma (ÖYK) Kapsamdan Çıkarma (ÖYK) Şirketle ilgili bilgilerin derlenmesi (ÖİB) Devir işlemleri, Ana Sözleşme hazırlanması ve onayı (Gerektiğinde ÖİB) Mali Danışman Firma seçimi çalışmaları (Gerektiğinde ÖİB) Danışman ve Denetim Firması seçimi (Gerektiğinde ÖİB) Özelleştirme Stratejisinin Uygulanması (ÖİB-ÖYK kararıyla yöntem değişikliği yapılabilir) İhale ve Özelleştirme Prosedürünün Sonuçlandırılması (ÖİB/OYK) Şirketlerin Özelleştirme sonrası izlenmesi (ÖİB) Kaynak: http://www.oib.gov.tr/

DEĞER TESPİT İŞLEMLERİ

Zaman Çizelgesi Ana Sözleşme ve Diğer Dokümanlar Siyasi İradenin İstihsali (Mart 2016) Özelleştirme Programına Alınması ( Haziran 2016) Ana Sözleşme ve Diğer Dokümanlar (Aralık 2016) Danışman Firmanın Seçimi (Ocak 2017) İhalenin Sonuçlandırılması (Aralık 2017)