Bölüm 3 B ÖLÜM 3 İ SG P RENSİBLERİ Doç. Dr. Mehmet ERTAŞ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü B Sınıfı İSG Uzmanı 1

2 Bir işletmede, fabrikada, iş kolunda, kamu kuruluşunda yürütülecek iş güvenliği çalışmalarında ve her türlü iş güvenliği problemlerinin çözümünde göz önünde tutulması ve dikkate alınması gereken ON temel kural vardır. Bu 10 kurala İŞ GÜVENLİĞİ TEMEL PRENSİPLERİ denir. Bu prensipler şunlardır: Bu prensipler bilimsel bir çalışma çerçevesinde yürütüldüğü takdirde istenilen sonuçlar elde edilebilir.

3 Prensip 1: « Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumların Önlenmesi » Kaza zincirinin 3. halkası en zayıf halkasıdır. İSG birinci ve ikinci halkalarda (eğitim ve disiplin yoluyla) etkin sonuç elde edemeyeceğini kabul eder. Bu nedenle İSG sorumlularının ilk yapacakları şey TEHLİKELİ HAREKET ve TEHLİKELİ DURUMLARI tespit ederek bunları ortadan kaldırmaya çalışmaktır !!! İSG bilimi, kazaların önlenmesi için kaza zincirinin 3. halkası olan TEHLİKELİ HAREKET ve TEHLİKELİ DURUM’u asli faaliyet alanı olarak benimser.

4 Prensip 2: « İş kazalarının %88’ini tehlikeli hareket, %10’u tehlikeli durum, %2’si sebebi kaçınılmaz ve bilinmeyen nedendir.» Bu prensip iş güvenliği önlemlerinde, tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önemli olduğunu göstermektedir.

5 Prensip 3: «Kaza Sonucu Meydana Gelecek Zararın Büyüklüğü Kestirilemez, Bu Tamamen Tesadüflere Bağlıdır.» Burada; yapılan çalışmalar ile kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebeplerin ortadan kaldırılmasının doğru olacağına işaret edilmektedir. Yapılan istatistikler, kazaların %50’sinin kolayca önlenebileceğini, %48’inin ancak etüt ve metotlu bir çalışma ile önlenebileceğini, % 2’sinin de önlenmesinin mümkün olamayacağını göstermiştir.

6 OLUŞANZARAR Kolayca Önlenir Önlenemez Metotlu Çalışmayla Önlenir %50 %48 %2

7 Prensip 4: «1 Ağır yaralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın temelinde 29 uzuv kaybı, 300 yaralanma olmayan (ramak kala) olay vardır. ( oranı) » Bu prensipten özellikle «ramak kala» olayların nedenlerinin iyi incelenmesi gerektiği anlaşılmaktadır kuralının önemli bir özelliği de bir işletmede olabilecek kazalar hakkında önceden tahmin yapma olanağını sağlamasıdır. İş kazaları istatistikleri yapılan işyerlerinde önceki yıllara göre elde edilen KAZA SIKLIĞI ve KAZA AĞIRLIĞI oranları değerleri, bir sonraki yıl için yaklaşık tahmin olanağı verir.

Uzuv Yaralnmalı Olay 1 Ağır Yaralanma / Ölüm 300 Yaralanma Meydana Gelmeyen Olay (Ramak Kala Olay!) KAZA

9 Prensip 5: «Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri ?» İnsan önce güvensiz koşullar oluşturmakta, sonrada bu koşullar nedeniyle kaza yapmakta veya meslek hastalığına yakalanmaktadır. Kaza kusur oranlarının belirlenmesinde tehlikeli hareketlerin nedenleri incelenmelidir. Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri :  İşçinin bünyeden ve yaradılışından gelen şahsi kusurları (dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık)  Bilgi ve ustalık yetersizliği  Fiziki yetersizlik  Uygunsuz mekanik koşullar ve fiziki çevre

10 Bilgi ve ustalık yetersizliği İşçinin bünyesinden ve yaradılışından gelen şahsi kusurları «dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık» Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri Fiziki yetersizlikler, Uygunsuz mekanik koşullar

11 Prensip 6: «Kazalardan Korunma Metodu» İSG mevzuatımızda yapılan yeni düzenlemelerle bu konu geniş bir şekilde ele alınmıştır. A. MÜHENDİSLİK VE REVİZYON: * Tehlikeli Durumların Bilinmesi * Tehlikeli Durumların Analizi * Tedbirlerin Alınması * Tedbirlerin Uygulanması * Gerekli Kontrollerin Sağlanması İş sağlığı ve is güvenliğine yeni yaklaşımlar sonucu mevzuatımıza giren risk değerlendirmesi kapsamında bu başlıkları şu şekilde sıralayabiliriz.

ADIM: Tehlikelerin tanımlanması, 2. ADIM: Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi 3. ADIM: Riskleri önlemek veya azaltmak için kontrol tedbirlerinin belirlenmesi 4. ADIM: Kontrol tedbirlerinin uygulanması 5. ADIM: Kontrol tedbirlerinin sürekli olarak izlenmesi

13 B. İKNA VE TEŞVİK: *Eğitim ve Öğretim Çalışmaları *Çeşitli Yarışmaların Düzenlenmesi *Uyarı Levhaları ve Afisler *Propaganda *Ödüllendirme / Özendirme C. ERGONOMİDEN YARARLANMA: Yapılacak ise uygun isçi temini ve çalışanları biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre makine, tesis ve aletleri geliştirmek seklinde ergonomi biliminin gerekleri yerine getirilmelidir. D. DİSİPLİN KURALLARI : İs güvenliğini sağlamada en son başvurulacak çözüm yolu disiplin tedbirlerine başvurulmasıdır.

14 MUHENDİSLİK REVİZYON MUHENDİSLİK REVİZYON İKNA VE TEŞVİK ERGONOMİ «İŞ-İŞÇİ UYUMU» ERGONOMİ «İŞ-İŞÇİ UYUMU» Tehlikeli durumların bilinmesi, Tehlikeli durumların analizi, Tedbirlerin alınması, Tedbirlerin uygulanması Gerekli kontrollerin sağlanması, Tehlikeli durumların bilinmesi, Tehlikeli durumların analizi, Tedbirlerin alınması, Tedbirlerin uygulanması Gerekli kontrollerin sağlanması, Eğitim ve öğretim çalışmaları, Çeşitli yarışmaların düzenlenmesi Uyarı levhaları ve afişler, Propaganda, Ödüllendirme ve özendirme, Eğitim ve öğretim çalışmaları, Çeşitli yarışmaların düzenlenmesi Uyarı levhaları ve afişler, Propaganda, Ödüllendirme ve özendirme, Yapılacak işe uygun işçi temini ve çalışanları biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre makine, tesis ve aletleri geliştirmek, DİSİPLİN KURALLARI DİSİPLİN KURALLARI İş güvenliğini sağlamada en son başvurulacak çözüm yolu, disiplin tedbirlerine başvurulması,

15 Prensip 7: «Kazalardan Korunma Yöntemleri ile Üretim ve Kalite Kontrolü Metotları Benzerlik ve Paralellik Arz Eder.» Bu benzerlik kalite yönetim sistemlerinde daha net görülmektedir. İSG çalışmaları, sadece işyerinde bu amaçla görevlendirilen personelin gayret ve çabaları ile sınırlı olmamalıdır. Özellikle üst düzey yöneticilerin İSG çalışmalarına ilgi duymaları ve destek olmaları, diğer çalışanların İSG çalışmalarına pozitif katkısını artıracağı gibi, üst düzey yöneticilerin kendi koydukları kurallara örnek teşkil edecek şekilde uymaları da teşvik edici bir neden olacaktır. Prensip 8: «İSG İle İlgili Çalışmalara, Kurallara ve Alınacak Tedbirlere Üst Düzey Yönetici Katılmalı ve Sorumluluğa Ortak Olmalıdır.»

16 Üst Yönetim Orta Yönetim (Mühendis, şef, ustabaşı) Yazısız İSG Sistemi Yazılı İSG Sistemi Çalışanlar İş yeri Güvenlik Kültürü

17 Prensip 9: «Formen, Ustabaşı Ve Benzeri İlk Kademe Yöneticiler Kazalardan Korunmada En Önde Gelen Personeldir.» Bu prensip işçiye en yakın ilk kontrol elemanının iş güvenliğini sağlamadaki önemini, eğitim, teşvik, ikna ve disiplin çalışmalarının hangi seviyede gerekli olduğuna işaret etmektedir. Prensip 10: «İSG Çalışmalarına Yön Veren İnsani Duyguların Yanında, İSG’nin Sağlanmasında İtici Rol Oynayan 2 Mali Faktör Vardır.» 1.Güvenli bir işletmede üretim artacak, maliyet düşecektir, 2.Kazalarda meydana gelen zarar yapılan ödemelerin Onlarca katıdır,

18 TÜRKİYE İSG KÜLTÜRÜ 1.İSG bilincinin oluşturulması, 2.İSG ile ilgili düzenlemeleri çağdaş bir temele oturtmak ve günümüz teknolojisine cevap verecek yeterliliğe ulaştırmak, 3.Özellikle KOBİ’lere yönelik olarak İSG alanında danışmanlık hizmeti verilmesi, eğitici, özendirici, yol gösterici faaliyetlerde bulunulması, 4.İşyeri ortam ölçümlerinin, inceleme ve araştırma faaliyetlerinin nicelik ve niteliklerinin artırılması, 5.Uluslararası kuruluşlarla işbirliği ve ortak çalışma alanlarının oluşturulması, 6.İş kazaları ve meslek hastalıkları konusunda veri tabanı oluşturulma amacıyla gelişmiş bir kayıt bildirim sistemi hazırlanması, 7.İş kazaları-meslek hastalıkları vakaların minimum düzeye indirme, 1.İSG bilincinin oluşturulması, 2.İSG ile ilgili düzenlemeleri çağdaş bir temele oturtmak ve günümüz teknolojisine cevap verecek yeterliliğe ulaştırmak, 3.Özellikle KOBİ’lere yönelik olarak İSG alanında danışmanlık hizmeti verilmesi, eğitici, özendirici, yol gösterici faaliyetlerde bulunulması, 4.İşyeri ortam ölçümlerinin, inceleme ve araştırma faaliyetlerinin nicelik ve niteliklerinin artırılması, 5.Uluslararası kuruluşlarla işbirliği ve ortak çalışma alanlarının oluşturulması, 6.İş kazaları ve meslek hastalıkları konusunda veri tabanı oluşturulma amacıyla gelişmiş bir kayıt bildirim sistemi hazırlanması, 7.İş kazaları-meslek hastalıkları vakaların minimum düzeye indirme,

19 İSG’Yİ TEHDİT EDEN DURUMLARI ORTADAN KALDIRMAK İSG’Yİ TEHDİT EDEN DURUMLARI ORTADAN KALDIRMAK İSG TEHDİT EDEN FAKTÖRLERİ ZAMANINDA SAPTAMAK ÖNLENEMEYEN DURUMLARIN KÖTÜ SONUÇLARINI EN AZA İNDİRMEK Proaktif (Önlem Almak)  Ortadan kaldırmak,  Engel olmak; Duyarlı olmak, Tehlikeleri görmek, Bilgi ve deneyimli olmak Reaktif (Sonradan Tepkisel) Proaktif (Önlem Almak)  Ortadan kaldırmak,  Engel olmak; Duyarlı olmak, Tehlikeleri görmek, Bilgi ve deneyimli olmak Reaktif (Sonradan Tepkisel) Tehlike olasılığı çok düşük düzeye indirilemiyorsa, tehlikeli durumların ve gelişmelerin izlenmesi, kazaların önlenmesi açısından büyük önem kazanır. «Örnek; Doğalgaz boru hattı ve kokulandırma işlemi» Tehlike olasılığı çok düşük düzeye indirilemiyorsa, tehlikeli durumların ve gelişmelerin izlenmesi, kazaların önlenmesi açısından büyük önem kazanır. «Örnek; Doğalgaz boru hattı ve kokulandırma işlemi» Kişisel koruyucuların kullanılmasına bağlı kazalardan korunma, Meslek hastalıkların önlenmesinde periyodik muayenelerin yapılması, Kişisel koruyucuların kullanılmasına bağlı kazalardan korunma, Meslek hastalıkların önlenmesinde periyodik muayenelerin yapılması,

20 Target Odak Merkezi (En İyi) Etki Alanı (İyi) İlgi Alanı (Kötü)

21 Target İŞÇİLERİN TEHLİKELERE KARŞI KORUNMASI İŞÇİLERİN EĞİTİMİ YETİŞTİRİLMESİ İşletmede ilk yapılması gereken şey tehlikeli durumların ortadan kaldırılmasıdır. Kişilerin güvenlikleri rastlantılara bırakılmamalıdır. İşletmede ilk yapılması gereken şey tehlikeli durumların ortadan kaldırılmasıdır. Kişilerin güvenlikleri rastlantılara bırakılmamalıdır. İş ve işlemlerin çalışanlara zarar vermemesi için önlemler alınmalıdır. Çalışanlar işe uygun kişisel koruyucular kullanmalıdır. İş ve işlemlerin çalışanlara zarar vermemesi için önlemler alınmalıdır. Çalışanlar işe uygun kişisel koruyucular kullanmalıdır. Eğitim ile kişilerin tehlikelere karşı uyanık olmaları sağlanmalıdır. Çalışanlar KKD kullanmaları alışkanlık haline getirilmelidir. Eğitim ile kişilerin tehlikelere karşı uyanık olmaları sağlanmalıdır. Çalışanlar KKD kullanmaları alışkanlık haline getirilmelidir. UYARI SİSTEMLERİNİN KURULMASI Uyarılar görünmez koruyuculardır Uyarılar bilgilendirme ve eğitimi içermelidir Uyarılar işletmede kazaları önlemede temel araçlardır Uyarılar görünmez koruyuculardır Uyarılar bilgilendirme ve eğitimi içermelidir Uyarılar işletmede kazaları önlemede temel araçlardır TEHLİKELİ DURUMLARIN ORTADAN KALDIRILMASI

22 Target İNSAN KAYNAKLARI İNSAN KAYNAKLARI ÜRETKENLİK MALİYET ÜRETKENLİK MALİYET KALİTE Rekabet İşletme rekabet için; iyi personel yetiştirmelidir. En yetenekli işçiler kaza sonucu yaralanınca şirketin rekabet edebilme gücü zayıflar… Rekabet İşletme rekabet için; iyi personel yetiştirmelidir. En yetenekli işçiler kaza sonucu yaralanınca şirketin rekabet edebilme gücü zayıflar… Üretkenlik «İnsan-teknoloji- yönetim» stratejilerinin bir fonksiyonudur. Güvenlik ve sağlık, üretim ve insan üzerinde doğrudan etkiye sahiptir... Üretkenlik «İnsan-teknoloji- yönetim» stratejilerinin bir fonksiyonudur. Güvenlik ve sağlık, üretim ve insan üzerinde doğrudan etkiye sahiptir... Kalite Belirlenen üretim usullerine sıkı bağlılığı, ayrıntılara dikkati ve işleri doğru şekilde yapmayı gerektirir. İSG artırma, aynı zamanda kaliteyi de artırır… Kalite Belirlenen üretim usullerine sıkı bağlılığı, ayrıntılara dikkati ve işleri doğru şekilde yapmayı gerektirir. İSG artırma, aynı zamanda kaliteyi de artırır… TEDARİK Zamanında üretim Kaliteli bir ürün “zamanında üretilendir” Kazalar, yangınlar, patlamalar gibi durumlar, üretimi kısmen ya da tamamen durdurur. Tedarik zamanında gerçekleşmez. Zamanında üretim Kaliteli bir ürün “zamanında üretilendir” Kazalar, yangınlar, patlamalar gibi durumlar, üretimi kısmen ya da tamamen durdurur. Tedarik zamanında gerçekleşmez.

23 Target

24 Güvenlik Kültürü Kavramı “GÜVENLİK KÜLTÜRÜ” sağlıklı ve güvenli davranışın bir alışkanlık haline getirilmesidir. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE HEDEF; çalışma hayatında ve toplumda ortak bir “Güvenlik Kültürü” kavramının oluşturulmasıdır.

25 Güvenlik Kültürünün oluşturulabilmesi için; İSG uygulamalarında sosyal partnerlerle (MEB, İşçi ve İşveren Örgütleri, Üniversiteler vb. ) işbirliği sağlanmalı, İyi uygulama örnekleri ve deneyimlerin paylaşılması, Ulusal bir bilgi ağı oluşturulmalı, Erken çocukluktan başlayarak yaşam boyu eğitim sağlanmalı, Okulda İSG risklerinin farkına varma sağlanmalı, Duyarlılık ve bilinçlendirme eğitim kampanyaları düzenlenmelidir.

26  Güvenlik kültürü, ortak amaç olan iş güvenliğini ve yüksek kalitede hizmet sağlamayı ekip çalışması ile gerçekleştirmeyi hedefleyen bir yapıya sahiptir.  Güvenlik kültürü, çalışma ortamının güvenliğini sağlamak amacıyla yönetimin ve işçilerin gerçekleştirdiği ortak taahhüttür.  Eğitim ve güvenlik kültürü, çalışma yaşamında kalite ve verimliliğin sağlanması ve sürdürülmesinde en temel öğedir.

27

28

29 AB İSG KÜLTÜRÜ 1.İşyerlerinde risk önleme kültürünü oluşturmak, 2.Sağlık ve güvenlik anlayışına global bir yaklaşım getirmek, 3.Serbest piyasa şartlarında eşitlik sağlamak, 1.İşyerlerinde risk önleme kültürünü oluşturmak, 2.Sağlık ve güvenlik anlayışına global bir yaklaşım getirmek, 3.Serbest piyasa şartlarında eşitlik sağlamak,

30 İLO İSG KÜLTÜRÜ ILO’nun sosyal ve ekonomik güvenliği artırma stratejisi, güvenliğin 7 temel boyutuna odaklanmaktadır. 1.İş piyasası güvencesi, 2.İstihdam güvencesi, 3.İş güvencesi, 4.Beceri geliştirme güvencesi, 5.Çalışma güvencesi, 6.Temsil güvencesi, 7.Gelir güvencesi, ILO’nun sosyal ve ekonomik güvenliği artırma stratejisi, güvenliğin 7 temel boyutuna odaklanmaktadır. 1.İş piyasası güvencesi, 2.İstihdam güvencesi, 3.İş güvencesi, 4.Beceri geliştirme güvencesi, 5.Çalışma güvencesi, 6.Temsil güvencesi, 7.Gelir güvencesi,

31 YASAL MEVZUAT 1.Çalışanların işyerinde karşılaşabilecekleri riskler konusunda bilgilendirilmesi, 2.İşyerlerinde genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, 3.İSG ile ilgili durumların sürekli iyileştirilmesi, 4.İşin her aşamasında risk değerlendirmesi yaklaşımı ile tehlikelerin tespiti ve buna göre alınacak tedbirlerin belirlenmesi, 5.Aynı işyerini kullanan farklı işverenlerin İSG ile ilgili işbirliği yapması, 6.İşyerinde sağlık ve güvenlik görevlilerinin (İG Uzmanı) bulundurulması, 1.Çalışanların işyerinde karşılaşabilecekleri riskler konusunda bilgilendirilmesi, 2.İşyerlerinde genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, 3.İSG ile ilgili durumların sürekli iyileştirilmesi, 4.İşin her aşamasında risk değerlendirmesi yaklaşımı ile tehlikelerin tespiti ve buna göre alınacak tedbirlerin belirlenmesi, 5.Aynı işyerini kullanan farklı işverenlerin İSG ile ilgili işbirliği yapması, 6.İşyerinde sağlık ve güvenlik görevlilerinin (İG Uzmanı) bulundurulması,

32 Yasak Bildiren İşarettir Örnek “Sigara İçmek Yasaktır” Güvenlik Bilgisi (İkaz) veren İşaretlerdir Örneğin, Acil Durum Kapısı Zorunluluk Bildiren İşarettir Örneğin, Gözlük Takmak Zorunludur Tanımlar

33 KIRMIZI: Yasak Bildiren İşaretler

34 MAVİ: Zorunluluk Bildiren İşaretler

35 SARI: İkaz Bildiren İşaretler

36 YEŞİL: Güvenlik Bildiren İşaretler