TARIM TOPRAKLARININ AMAÇ DIŞI KULLANIMI VE TÜRKİYE’DE İLGİLİ MEVZUAT Konu 17: TARIM TOPRAKLARININ AMAÇ DIŞI KULLANIMI VE TÜRKİYE’DE İLGİLİ MEVZUAT

Tarım topraklarının sürdürülebilir kullanımları için, mevcut potansiyellerine ilişkin veri tabanının oluşturulması ve bu veri tabanına göre hazırlanacak arazi kullanım planlaması dikkate alınarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Ülkemizdeki tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı; hızlı nüfus artışı, yaygınlaşan plansız kentleşme ve gelişen endüstrileşme ile birlikte hızlı bir biçimde artmaktadır.

Belirtilen bu hızlı gelişmelere kâr etme amacı da katıldığında sanayi bölgeleri, yerleşim alanları, yollar ve turistik bölgeler için gerekli görülen tarım arazileri kaybolmaktadır. Verimli tarım arazilerinin amaç dışı kullanılmasını etkileyen en önemli faktörlerden biri de izlenen politikalar ve kanunî boşluklardır.

Günümüzde çevre ve tarım alanlarının korunmasına yönelik çok sayıda hukukî düzenleme bulunmaktadır. Ancak uygulayıcı kuruluşların koordinasyon içinde çalışmamaları sonucu tarım topraklarının,tarım dışı amaçlarla kullanılmasına fırsat verilmiş olmaktadır.

Tarıma Elverişli Araziler Yeryüzündeki araziler, kullanma kabiliyet sınıflarına göre sekiz sınıfa ayrılmışlardır. Bu sınıflamada birden dördüncü sınıfa kadar olan araziler, sürülerek tarım yapmaya elverişli arazilerdir. Besinci, altıncı ve yedinci sınıf arazilerde sürüm yapılması doğru değildir. Sekizinci sınıf (VIII.) tarıma değil, ormancılığa bile uygun değildir.

Tarım dışı arazi kullanımlarında kısa vadede rant veya kazanç oranı yüksek olabilmektedir. Buna ülkede izlenen tarım politikası ve özellikle de tarımsal fiyat ve destekleme politikasının olumsuz etkileri de eklenince tarım topraklarının elden çıkması hız kazanmaktadır.

Tarım Topraklarının Sanayi Alanları Yaratılması Yolu İle Amaç Dışı Kullanımı ”Sanayileşme-Toprak Kullanımı” dengesi, devamlı artan bir şekilde verimli tarım topraklarının aleyhine bozulmaktadır.

Toprak kullanımı açısından düşünüldüğünde sanayinin yerleşim planlaması evresinde ve kullanma kabiliyeti sınıfı açısından tarımsal üretime elverişli olmayan araziler sanayi yerleşim yeri olarak seçilmelidir.

Sanayi yapılarının verimli tarım toprakları üzerinde değil de verimsiz ya da daha az verimli tarım toprakları üzerinde kurulmasıyla tarımsal faaliyetten elde edilecek gelir, ülke ekonomisinde sanayi gelirleri üzerine bir artı değer olarak kayıt edilmiş olacaktır.

Tarım Topraklarının Konut Alanları Yaratılması Yolu ile Amaç Dışı Kullanımı Yerleşim düzeninde görülen yapısal farklılaşma ve gelişmelerin, sanayileşme sürecinin de bir ürünü olarak düşünülmesinin yanında, hızlı nüfus artısı sonucu oluşan konut sistemi, yoğun toprak kullanımı sorununu ortaya çıkarmaktadır.

Yeni açılan yerleşimler ve miktarlardan çok,konut yerleşimlerinin yapıldığı toprağın niteliklerinde ve kullanışında kendini göstermektedir. Yani yerleşim alanlarının büyüklüğünden çok yerleşimin yapıldığı toprağın kullanma kabiliyet sınıfı önem taşımaktadır.

Tarım Topraklarının Kamu Alt Yapı Yatırımları Yaratılarak Amaç Dışı Kullanımı Kamu altyapı yatırımları, tarım topraklarının kaybı sürecini kolaylaştıran ve hızlandıran faktörlerin en önemlisi olmaktadır. Çünkü aslında, sanayileşme ve kentsel yerleşme, bir yerde kamu altyapı yatırımlarının bir fonksiyonu olarak yönlenmekte ve şekillenmektedir.

Tarım topraklarının amaç dışı kullanılmasına neden olan kamu altyapı yatırımlarından başlıcaları; Kentsel Altyapı Karayolları, Demiryolları, Enerji Hatları, Hava Alanları, Kanallar, Barajlar, Spor Tesisleri, vb. gibi kamu alanları sayılabilir.

Turizm Yatırımları Yapılan Alanlar Verimli tarım topraklarının amaç dışı kullanımının bir başka sekli de;yazlık,ikinci konut, turistik siteler, kamu kuruluşlarının sosyal-eğitim ve dinlenme tesisleri olarak özellikle kıyı kesimindeki alanların işgal edilmesidir.

Ülkemizde Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyılarında dar bir şeritte yoğunlaşan bu yapılar son yıllarda gelişme göstermiştir.

Türkiye genelinde turistik alan kullanımı eski verilere göre 7 Türkiye genelinde turistik alan kullanımı eski verilere göre 7.705 hektar olup bunun 4.593 hektarı (% 69.5’i) tarıma elverişli alanlara aittir ve en büyük I. ve II. sınıf dikili alanlarda (örn. zeytin, narenciye) görülmektedir.

Amaç Dışı Kullanımın Yarattığı Sorunlar - Bütün amaç dışı kullanım şekilleri verimli tarım topraklarının kaybına ve yok olarak azalmasına - Çiftçilerce tarımsal faaliyetin terki; kent, sanayi ve turistik alanların yaygınlaşarak büyümesine

- Çiftçilerin arazilerini satmalarına - Toprak bütünlüğünün bozulmasına ve isleme zorluklarının oluşmasına Çiftçilerin tarım arazilerine yatırım yapmaktan kaçınarak ekstansif tarıma yönelmelerine neden olmuştur.

Tarım Alanlarının Tarım Dışı Amaçlarla Kullanımı İle İlgili Alınabilecek Önlemler Çevresel kaynakların bozulmasını önlemek için bölgesel veya havza bazında arazi kullanım ve çevre düzeni planları yapılmalı, plan dışı kullanımlara izin verilmemelidir. Bölge veya havza bazında arazi veya toprak koruma meclisleri oluşturulmalıdır. Bölge ve havzada yer alan ırmak, çay, dere vb. doğal su kaynakları atık alıcı ortamı şeklinde kullanılmamalıdır. Alan veya arazi kullanımında ÇED yönetmeliği hükümleri mutlaka uygulanmalıdır.

Toprakların tarımsal ve biyolojik çeşitliliği ve bu amaçlı kullanımlara uygunluğu temel alınarak özel koruma alanları oluşturulmalıdır. Bitkisel üretim yönünden en üretken topraklara sahip olan ova, delta, alluvial fan ve teraslar tarım dışı bırakılmamalıdır. Erozyon ve heyelan olaylarına duyarlı alanların yeşil doku ile örtülmesi ve sonuçta doğal veya hızlandırılmış aşınım ile toprak kaybı önlenmelidir.

TÜRKİYEDE‘Kİ İLGİLİ MEVZUAT 5403 sayılı "Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu"nun; sürdürülebilirlik gerçeğinden hareketle, toprak koruma ve arazi kullanımı konularında ülkemizde önemli bir boşluğu doldurduğu genel görüş olarak kabul edilmiştir.Bununla birlikte Kanunun etkinliğinin arttırılması gerekmektedir.

Toprak ve arazi sınıflama sistemi konusunda bilimsel, teknik ve dünya sistemleriyle uyumlu yöntemler geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. "Erozyona duyarlı alanlar" ile ilgili çalışmalara, ilgili kurumlarla işbirliği içerisinde öncelikle başlanmalıdır. Tarım ve Köy işleri Bakanlığı bünyesinde; toprak etüt ve haritalama, toprak ve arazi sınıflandırma, toprak kaynakları veri bankası, arazi kullanım planlaması, tarımsal altyapı hizmetleri vb konularda ülke düzeyinde çalışmalar yürütecek, gerekli teknik ve mali kaynaklara sahip bir " kurumsal yapılanma“ ya gidilmelidir.

5403 sayılı Yasanın uygulanmasını sağlayacak yönetmelikler daha ayrıntılı şekilde hazırlanmalı ve Yasanın öngördüğü tüzükler bir an önce yürürlüğe konulmalıdır. Mera, orman, zeytinlik gibi özel kanunlarla düzenlenmiş alanlara ilişkin uygulamalar, konuya özel kanunlar kapsamında değerlendirilmelidir.

"Tarımsal yapılar“ın tanımı açıklığa kavuşturulmalı ve izinlendirme konusunda iller arasında uygulama birliği sağlanmalıdır. Tarım dışı amaçlı izin verme sürecinde,alternatif alan arama konusunda gerekli özen gösterilmeli, temel yaklaşım nitelikli tarım topraklarının korunması gereklidir.

Tarım dışı kullanım amacıyla izin verilmesi sürecinde gündeme gelen "kamu yararı kararı" kavramı açıklığa kavuşturulmalı 5403 sayılı Yasa kapsamındaki denetim faaliyetlerine ağırlık verilmeli "Toprak koruma projeleri", ilgili yasal düzenlemelere uygun olarak, yalnızca bu konuda eğitim almış konu uzmanları tarafından hazırlanmalıdır.

"Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu" kapsamındaki uygulamaları, sorunları ve çözüm önerilerini içeren benzeri toplantılar ülke düzeyinde ilgili tüm kesimlerin katılımıyla daha sıklıkla düzenlenmelidir. İzin alınmadan tarım arazileri üzerine kurulan tesislerle ilgili sorunun çözümü için, daha önce 2005 ve 2007 yılında da kanun çıkarılmıştı.

AMAÇ ve KAPSAM   Amaç Bu kanunun amacı; toprağın doğal veya yapay yollarla kaybını ve niteliklerini yitirmesini engelleyerek korunmasını, geliştirilmesini ve çevre öncelikli sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak, plânlı arazi kullanımını sağlayacak usul ve esasları belirlemektir.

Kapsamı Bu Kanun; arazi ve toprak kaynaklarının bilimsel esaslara uygun olarak belirlenmesi, sınıflandırılması, arazi kullanım plânlarının hazırlanması,korumayı sağlayacak yöntemlerin oluşturulmamasına ilişkin sorumluluk, görev ve yetkilerin tanımlanması ile ilgili usul ve esasları kapsar.

SONUÇ Ülkemizde ulusal ekonominin temelini tarımsal üretim oluşturmaktadır. Bu bakımdan endüstri ve tarımın bir arada birbirini destekleyerek çağın öngördüğü biçimde gelişmesi gerekir. Kuşkusuz endüstri kuruluş yeri olarak ve tarımda üretim alanı olarak topraktan yararlanacaktır. Ancak, bir endüstrileşme süreci içersinde olan ülkemizde gerek endüstriyel kuruluşların ve gerekse yerleşim yerlerinin seçimini düzenleyen yasaların yeterince uygulanmaması sonucu,kısıtlı olan toprak varlığımız giderek azalmaktadır.

Bu durum sürüp giderse, dileyen dilediği toprağı istediği gibi kullanırsa ve gereken önlemler geciktirilmeden alınmazsa, yakın gelecekte çözümlenmesi çok daha güç bir takım sorunlarla karşılaşılacaktır. Dolayısıyla,bu anlamda yapılabilecek devlet politikaları geliştirilmeli,yürütülmeli,teknik ekip-elemanlarla çalışılmalı ve milletçe bu konuda daha duyarlı olunmalıdır.