İŞ /MESLEK KAZALARI ve İSTATİKLERİ Doç.Dr Ayşe Çevirme

İnsan yaşamını sonlandıran en önemli nedenlerden biri de iş kazalarıdır. İş kazaları, herhangi bir işi yaparken veya o işi yapma çabası gösterirken oluşabilen kazalardır. İş kazası olarak işyerinde veya iş esnasında meydana gelen ve bir yaralanmayla veya ölümlerle sonuçlanan tüm kazalar kapsanmıştır

İş kazası kavramı, gelir elde etmek veya hanehalkı gelirine katkıda bulunmak amacıyla; Son 12 ay içinde sürekli olarak veya belli dönemler itibariyle ücretli, maaşlı, yevmiyeli, kendi hesabına, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak bir iktisadi faaliyette bulunan (istihdam edilen) kişiler kapsamıyla tanımlanmıştır. 2013 yılı itibariyle kayıt dışı çalışan %36 olup,bunların % 83 ‘ü tarım sektöründedir. www.TUİK.gov.tr SGK 2012 İstatistik Yıllığı

Bunların oluşumunda, işçi, teknik araç-gereçler, makineler ve işyeri ortamı koşulları(aydınlatma, havalandırma, sıkışık çalışma alanı, vb.) önemli rol oynar. Çalışma ortamında, iş kolu türüne bağlı tehlikeleri önleyecek önlemlerin alındığı, sağlığa zarar verici bir durumun oluşmasında alınacak ilk ve acil yardım olanaklarının sağlanmış olduğu duruma "iş güvenliği” denir. İş güvenliği oluşturulmadığında iş kazaları olasıdır.

İş kazaları genel olarak makine ve araç gereçlerle olanlar, termal faktörlerin (sıcak-soğuk) oluşturduğu kazalar, düşme ya da zorlanma sonucu kırık, burkulma, incinme, yabancı cismin vücuda girmesi sonucu oluşan durumlardır. İş kazalarının azaltılmasında ve daha az ölüm ve daha az sakatlayıcı sonuç almada belirtilen dört olgu dikkate alınmalıdır.

Bunlar; 1.Eğitim: İşçilerin çalıştıkları iş koluna göre eğitilmeleri, çıraklık, kalfalık, teknikokul programları, hizmet içi eğitim programları, iş güvenliği kursları, denetici ve yöneticilerin eğitilmelerini kapsamaktadır.

Kullanılan araç ve gereçlerin bakımı, onarımı, 2. Teknik koşulların ve İşyeri güvenliğinin sağlanması: Kullanılan araç ve gereçlerin bakımı, onarımı, çalışma ortamını aydınlatma, ısıtma, soğutma durumları giyinme, beslenme, ulaşım, iletişim ve sosyal dayanışma faaliyetlerinin düzenlenmesini içermektedir.

3.İlk ve acil yardım olanakları:Sağlık personeli, ambulans, araç-gereçler, ilaçlar, vb. sağlanmalıdır. 4.Yasal düzenlemeler ve denetim: Uygun, güvenli ve sağlıklı çalışma ortamı için gereklidir. İşçiye uygun ve yeterli yerin (fizik alan) sağlanması, çalışma, dinlenme, izin, yemek süreleri, yönetim ve iç disiplin kuralları, sağlık bakımı ve tedavisi gibi hususların yasa, tüzük, yönetmelik ve yönergelerle belirlenmesi ve işlerliği sağlanmalıdır.

.

İş kazaları nedenleri/iş yerine bağlı olan) İşyeri zemini Yetersiz Geçitler Yetersiz Çıkış yerleri Yetersiz iş alanı Düzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin çalışır durumda veya temiz olmaması Yukarda belirtilen çeşitli tehlikelerin işyeri ortamında bulunması çalışanların sürekli iş kazası ve meslek hastalığına uğramaları ihtimali ile karşı karşıya bırakmaktadır

Çalışmada, iş kaybına yol açıp açmamasına ve olayın hukuken bir iş kazası niteliği taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, işyerinde veya iş esnasında geçirilen ve (şiddetine bakılmaksızın) bir yaralanmayla sonuçlanan tüm kazalar iş kazası olarak değerlendirilmiştir. Örneğin; iş makinesine elini sıkıştırma, işyerinin merdivenlerinden düşme, işyerinde çıkan yemekten zehirlenme, iş için bir toplantıya giderken yolda geçirilen trafik kazası vb.

Türkiye genelinde istihdam edilenlerden son 5 yılda işçilerin %2,3’ü bir iş kazası geçirmiştir. Bu oran erkeklerde %2,8 iken, kadınlarda %1,3 olarak tahmin edilmiştir. Toplam iş kazası geçirenlerin %81,6’sını erkekler oluşturmuştur.

Sektörel Dağılım(2013 ) Sektörel olarak incelendiğinde, madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe iş kazası geçirenlerin oranı %10,4, elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon sektöründe iş kazası geçirenlerin oranı %5,2 inşaat sektöründe iş kazası geçirenlerin oranı %4,3 olarak gerçekleşmiştir.

2013 yılındaki iş kazalarının sektör bazındaki sonuçlar, 2007 yılı sonuçları ile karşılaştırıldığında iş kazası geçirenlerin payı madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe 0,1 puan artarken, inşaat sektöründe 0,2 puan ise bir değişiklik gözlenmemiştir.

İş kazası geçiren sayısında en büyük payı alan imalat sanayi sektöründe ise iş kazası geçirenlerin oranı 1,8 puan azalarak %3,3 olarak gerçekleşmiştir.

Sektörlere Göre İş Kazası Geçirenlerin Oranı, 20072013

Eğitim Durumu Eğitim durumuna göre 2013 yılında iş kazası geçirenlerin oranları incelendiğinde; son 12 ay içinde istihdam edilen, lise altı eğitimlilerin %2,8’i, genel lise mezunlarında bu oran %1,7, lise dengi meslek okul mezunlarında %2,4, yüksek öğretim mezunlarında ise %1 olarak tespit edilmiştir.

Eğitim Durumlarına Göre İş Kazası Geçirenlerin Oranı, 2013

Yaş Grubu Son 12 ay içinde istihdam edilen, 15‐24 yaş grubundaki fertlerde iş kazası geçirenlerin oranı %1,9 25‐34 yaş grubunda bu oran %2,3, 35‐54 yaş grubunda %2,6 55 ve daha yukarı yaştakilerde ise %2 olarak gerçekleşmiştir.

Yaş Gruplarına Göre İş Kazası Geçirenlerin Oranı, 20072013

İşteki Durum İşteki duruma göre, iş kazası geçirenlerde en yüksek oran %2,6 ile kendi hesabına çalışanlarda gerçekleşirken , bunu %2,5 ile ücretli veya yevmiyeli çalışanlar, %1,6 ile işveren olarak çalışanların izlediği görülmüştür. Ücretsiz aile işçisi olarak çalışanlarda iş kazası geçirme oranı ise %1,4 olarak tahmin edilmiştir.

İşteki Duruma Göre İş Kazası Geçirenlerin Oranı, 2013

Meslek Grubu Meslek grupları itibarıyla, “sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar”da iş kazası geçirenlerin oranı %4,8 ile ortalamanın (%2,3) üzerinde gerçekleşmiştir. İş kazalarının en düşük gözlendiği grup ise %0,8 ile “büro ve müşteri hizmetleri” olmuştur.

Meslek Gruplarına Göre İş Kazası Geçirenlerin Oranı, 20072013

İşyeri Büyüklüğü İşyeri büyüklüğüne göre, son 12 ayda iş kazası geçirenlerin en yüksek olduğu işyeri büyüklüğü %3,4 ile “250‐499” çalışana sahip işyerleri olarak tahmin edilmiştir. En fazla istihdama sahip ‘‘1‐9” kişi çalıştıran işyerlerinde iş kazası geçirenlerin oranı ise %2,2 olarak gerçekleşmiştir.

İşyeri Büyüklüğüne Göre İş Kazası Geçirenlerin Oranı, 2013

Ülkemizdeki İş Kazaları Ve Meslek Hastalıkları:Maliyet Yaralanma ve hastalık maliyetleri toplam maliyetin küçük bir parçasıdır. İş kazası ve meslek hastalığı sonucu meydana gelen toplam maliyeti buzdağı örneğinde inceliyecek olursak asıl önemli maliyetin buz dağının üzerinde görünen kısımda değil suyun altında kalan kayalık kısımda olduğunu görürüz. Suyun yüzünde kalan kısmı yani görünen kısmı direkt (görünür maliyet)  maliyeti, suyun altında kalan yani görünmeyen ve buz dağının 2/3 'nü oluşturan büyük kısmı indirekt (görünmez maliyet) maliyetleri ifade etmektedir.

İndirekt maliyetlerin nelerden ibaret olduğunu ve nasıl belirlenebileceğini kesin olarak bilmek ise oldukça zordur.  İndirekt maliyetler, genellikle iş kazası sonucunda hemen ve önceden hesaplanamayan, uzun zaman içerisinde oluşan maliyetlerdir.

İş kazası maliyetleri Buz Dağı Örneği

2006 Yılı SSK İstatistiklerine Göre İş Kazalarının Kaza Tiplerine Göre Dağılımı

Ülkemizdeki İş Kazaları Ve Meslek Hastalıkları İstatistikleri "Ülkemizde İş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili en önemli kaynak SSK istatistikleridir. SSK istatistiklerinin ülkenin genel durumunu yansıtacak düzeyde olmadığı düşünülse bile istatistikler incelenirse bir çok şey söylenebilir. SSK istatistik yıllığına göre yıllar itibariyle iş kazası ve meslek hastalıklarının dağılımı Şekil-1'de verilmiştir.

Şekil-1 Yıllara Göre İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Dağılımı

Bir işyerinde iş kazası veya meslek hastalığına uğrayan işçi, en yakın sağlık kuruluşuna kaldırılarak ayakta veya yatarak tedavi altına alınır. Bu dönem işçinin "geçici işgöremezlik" halinde  bulunduğu bir dönemdir.

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 19 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 19. maddesine göre, geçici iş göremezlik hali sonunda Kuruma ait veya Kurumun sevk edeceği sağlık tesisleri sağlık kurulları tarafından verilecek raporlarda belirtilen arızalarına göre, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 10 azalmış bulunduğu Kurumca tesbit edilen sigortalı, sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanır. Yani işçinin, meslekte kazanma gücünün en az % 10 azalmış bulunduğu sağlık kurulu raporu ile belirlenmiş ise bu işçiye Sosyal Sigortalar Kurumu tarfından sürekli işgöremezlik geliri bağlanır. SSK istatistiklerine göre ülkemizdeki sürekli iş göremezlik ödeneği ödeme sebeblerinin yıllara göre dağılımı Şekil- 2 ‘de verilmiştir.

Şekil-2 Sürekli İş Göremezlik Nedenlerinin Yıllara Göre Dağılımı

SSK istatistiklerine göre ülkemizdeki iş kazası, meslek hastalığı veya diğer nedenlerden ölen işçilerin ölüm sebeblerinin yıllara göre dağılımı Şekil-3‘de verilmiştir. Ölüm nedenlerinin yıllara göre dağılım grafiği incelendiği takdirde özellikle iş kazası geçirmiş işçilerin ölüm oranlarında çok büyük bir değişiklik olmadığı gözlemlenmektedir.

Şekil-3 Ölüm Nedenlerinin Yıllara Göre Dağılımı

SSK İstatistik Yıllığı’na göre geçici iş göremezlik sürelerinin dağılımı Şekil-4‘de verilmiştir. Grafik incelendiğinde geçici iş göremezlik süresinin 4-7, 8-15, 16-30 ve 31-90 aralıklarında yoğunlaştığı gözlemlenmektedir.

Şekil-4 İş Kazalarının Geciçi İş Göremezlik Sürelerine Göre Dağılımı

SSK yıllık istatistiklerine göre meslek hastalıkları sonucu oluşan geçici iş göremezlik süreleri Şekil-5‘de verilmiştir. Bu grafiğe baktığımız zaman da aynı iş kazası sonucu oluşan geçici iş göremezlik sürelerindeki aralıklarda yoğunlaşmanın yaşandığı görülmektedir.

Şekil-5 Meslek Hastalıklarının Geciçi İş Göremezlik Sürelerine Göre Dağılımı

Görüldüğü üzere iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu işçi ve ailesi geri dönülemez kayıplara uğrayabilmekte, işveren ise manevi kayıp yanında büyük bir maddi kayba uğramaktadır, Bununla birlikte ülkemiz ekonomisi de meydana gelen bu iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda ödenen sürekli ve geçici iş göremezlik ödeneği, maluliyet ödeneği vb. ödemeler nedeniyle büyük kayıplara uğramaktadır.

İşten Uzak Kalma Süresi Son 12 ay içerisinde bir iş kazası geçirenlerin %63,7’si geçirmiş olduğu iş kazası nedeniyle belirli sürelerde (BİR KISMI SÜRESİZ) işinden (ÜCRETİZ) uzak kalmıştır.

İş sağlığı ve güvenliği yasası(2012) I. KANUNUN AMACI, KAPSAMI VE İSTİSNALARI II. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NUN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NUN DİKKAT ÇEKİCİ ÖZELLİKLERİ IV. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ V. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN BAKANLIKÇA TEFTİŞİ VI. RİSK DEĞERLENDİRMESİ VII. İDARİ PARA CEZALARI

I. KANUNUN AMACI, KAPSAMI VE İSTİSNALARI II. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NUN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NUN DİKKAT ÇEKİCİ ÖZELLİKLERİ IV. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ V. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN BAKANLIKÇA TEFTİŞİ VI. RİSK DEĞERLENDİRMESİ VII. İDARİ PARA CEZALARI

İş Sağlığı ve Güvenliği konusu 4857 sayılı İş Kanunu’nun beşinci bölümünde yer almış iken TBMM bu kez aynı konuda hazırladığı 6331 sayılı Kanunu 20.06.2012 tarihinde kabul ederek çalışma yaşamına insani boyuta ağırlık veren bir yasa kazandırmıştır. Dolayısı ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun İşçi Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili hükümleri (md.82 hariç) 30.12.2012 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır.

b- 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan İşyerlerinin girdiği tehlike sınıflarına göre altı ay, bir yıl, iki yıl gibi sürelerle ertelemiştir. Başka bir deyişle bunların zaman içinde kademeli olarak yürürlüğe girmesini öngörmüştür(md.38). Buna göre: 1- “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri” ile ilgili 6 ncı; “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi” ile ilgili 7 nci; “İşyeri Hekimleri ve İş Güvenliği Uzmanları” ile ilgili 8 inci maddeleri: a- Kamu kurumları1 ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için kanunun yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra, b- 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için kanunun yayımı tarihinden itibaren bir yıl sonra, 1

c- Diğer işyerleri için kanunun yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra yürürlüğe girecektir. Bu şıkta, 50 den az çalışanı olup da tehlikeli sınıfta yer almayan ya da 50 den fazla çalışanı olup da istisnalar kapsamına girmeyen işyerleri, kanunun yayımı tarihinden altı ay sonra (01.01.2013 tarihinde) bu kanun’un söz konusu hükümlerine tabi olacaklardır

III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NUN DİKKAT ÇEKİCİ ÖZELLİKLERİ 1. Kanun’un Hem Özel Sektör Hem Kamu Kurumlarını Kapsaması 2. Çalışanların Aralarından Kendi Temsilcilerini Seçmeleri 50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir; 51-100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki; 101-500 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç; 501-1000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört; 1001-2000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş; 2001 ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde altı adet Çalışan Temsilcisi görevlendirilecektir.

3. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı 4857 sayılı İş Kanununda ücretin güvencesi ile ilgili 34. maddesinde, iş sağlığı ve güvenliği hakkı ile ilgili olarak 83. maddesinde işçiye tanınan bu hak, 6331 sayılı İSGK.nun 13.maddesiyle işyerinde ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaşılması halinde gerekli önlemler alınıncaya kadar, hatta ciddi ve yakın bir tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda ise derhal, özel ve kamu sektörü ayırımı yapılmaksızın tüm çalışanlara tanınmıştır4.

KAYNAKLAR http://www.tuik.gov.tr/Start.do;jsessionid=ryFnJ6tYrY z0WyvpQGTwfQ742Vr8708LPmLxKdPTfdJJBFsNtKyG !-1444682316 http://www.resmiistatistik.gov.tr/?q=tr/search/node/i %C5%9F%20kaza http://www.mess.org.tr/ti.asp?eid=2090&icid=2090a