Tıp Mesleğinde Toplumsal Cinsiyet İklimi Dr. Didem Gediz Gelegen

Toplumsal Cinsiyet Biyolojik Cinsiyet Toplumsal cinsiyet (gender) kavramı, toplumsal ve kültürel olarak belirlenmiş cinsiyeti, biyolojik cinsiyetten (sex) ayırmak için kullanılan bir kavramdır. Cinsiyet (sex), insanların doğuştan biyolojik olarak belirlenmiş dişilik ve erillik özelliklerini tanımlar. Toplumsal cinsiyet ise, toplumsallaşma süreci ve kültürün içinde edinilen kadın ve erkek olma özelliklerini tanımlar. Biyolojik cinsiyet değişmezken (?) toplumsal cinsiyet zaman içinde ve toplumdan topluma değişebilir. Ancak toplumsal cinsiyet rollerinin değişmesi de hızlı ve kolay olmaz.

ERKEK Güçlü Maceracı Agresif Özgüvenli Kaba Bağımsız Hırslı Aktif Dominant Yaratıcı Toplum kadınlık ve erkeklik rolleri hakkında kalıp-yargılar (stereotipler) oluşturmuştur. Bu kalıp-yargılar insanların tipik kadın ve erkek hakkında ne düşündüğünü açıklar.

KADIN Şefkatli Duygusal Nazik Bağımlı Zayıf Anlayışlı Kararsız Duyarlı Dırdırcı Düşünceli

Toplumsal Cinsiyete Dayalı İşbölümü Toplumların kadınlar ve erkekler için farklı rolleri, sorumlulukları ve aktiviteleri uygun görmesi Cinsiyetler arasında karşılıklı bağımlılık ve işbirliğinin göstergesi

Erkek işleri tam zamanlı, sosyal güvenceli, toplumsal olarak daha prestijli, daha fazla gelir getiren

Kadın işleri ev-emeğine dayanan, mevsimlik, yarı-zamanlı, zaman-yoğun, Ücretsiz/düşük ücretli Toplumsal cinsiyet ilişkileri hemen her tür toplumsal örgütlenme biçiminin merkezinde bulunan ve cinsiyetler arası işbölümünün sorumluluk, fırsat, fayda dağılımının belirlenmesinde başat rol oynayan ilişkiler bütünüdür.

Kadınlar dünyadaki… toplam işlerin 2/3’ünü yapıyorlar toplam gelirin 1/10’unu kazanıyorlar okur yazar olmayan toplam nüfusun 2/3’ünü oluşturuyorlar toplam özel mülkiyetin 1/100 üne sahipler. BM Verileri

Aranızdan bazıları uçmak ister mi Aranızdan bazıları uçmak ister mi? Bu fikir sizi her şeyden çok mu çekiyor? O halde arzunuza birkaç bin yıl sıkı sıkı tutunun, göreceksiniz kanatlarınız çıkacak. Blixen, 1924

Tıpta toplumsal cinsiyete dayalı işbölümü var mı?

Kadın hekimler birinci basamak hizmetler, dermatoloji, fizik tedavi, pediatri, temel tıp bilimleri.

Tıpta toplumsal cinsiyet sözlüğü her uzmanlık dalının bir anlamı var Bu anlam çalışma yaşamındaki toplumsal cinsiyet ilişkilerinden doğar.

Uzmanlık dalının… Çalışma koşulları Kazanç düzeyi Hasta kitlesinin özellikleri o dalda kadın hekimlerin mi yoksa erkek hekimlerin mi daha yoğun bulunduğunu gösterir.

Mesleki ayrışma Belli mesleklerde kadınların ya da erkeklerin daha yoğun olarak bulunması Kültürel bir olgu olmasına karşın doğal bir durum ve biyolojik bir gerçek gibi kabul edilir. Çalışma yaşamı bu ayrışma üzerinden düzenlenmiştir.

Yatay ayrışma: kadınların belli sektörlerde (tekstil, gıda, eğitim, sağlık) yoğunlaşması Dikey ayrışma: aynı iş alanında erkeklerin kadınlardan daha üst pozisyonlarda çalışması Kadınların yükselmelerinin önünde engeller vardır.

“Yaklaşık yirmi yıldır tıp okullarına öğrenci alımlarında cinsiyet dengesi sağlanmış olmasına rağmen kadın cerrah oranlarının tekli rakamlarda kalması bir utançtır. Royal College of Surgeons bu konuda bir şeyler yapılması için planlarını geçen hafta açıklamıştır.” Douglas 1998

Neden cerrahi kadınlar için tercih önceliği taşımıyor? Neden kadınları pediatri ve jinekoloji kliniklerinde görmeye alışkınız? Neden dermatolojinin kadınlara her açıdan uygun olduğu düşünülüyor? Bu durum tıp içindeki basit bir işbölümü olarak tanımlanabilir mi?

Kadınların uzmanlık alanı seçimlerinde üç faktör: Kadınların doğal özellikleri olduğu varsayılan kişiler arası ilişkiler kurma, duyarlılık ve sabır gibi niteliklere değer verilen alanlarda daha fazla kabul görmeleri; Ailevi görevlerle iş sorumlulukları arasındaki çatışmanın en aza indirgenebildiği alanların çekiciliği; Daha düşük gelirli ve prestijli alanlara giriş için daha az rekabet olması ve dolayısıyla girişin daha kolay olduğunun düşünülmesi.

Pediatri & Jinekoloji Pediatri: Dahili ama girişimsel bir alan Gece nöbetleri Yüksek prestijli Yüksek gelirli toplumsal cinsiyet rolleri açısından kadınların çocuklarla daha yakın olduğu varsayımı Jinekoloji: Cerrahi alan Gece nöbetleri Yüksek prestijli Yüksek gelirli Mahrem alan Kadın hekim tercihi dünyada kadın hekimlerin yoğun olarak bulunduğu bir alan

“Salieri fenomeni” Tıp mesleğinde dikey ayrışma Erkek hekimlerde korku mesleğin belli alanlarında kadın sayısı artarsa prestij, gelir ve otorite kaybına uğrayacakları korkusu

Sovyetler Birliği (1982) kadın hekim oranı %70’lerde meslek düşük gelirli ve düşük prestijli birinci basamak hizmetlerde yoğunlaşma cerrahi dallarda azınlıkta

“Tıp -en azından Batılı, beyaz önlüklü şekliyle- her zaman bir erkek alanı olmuştur. Büyük oranda hala da öyle. Fakat geçtiğimiz otuz yılda tıbbi işgücünün kompozisyonunda, belki hiçbir akademik meslekte olmadığı kadar, radikal bir değişiklik var. Dünyanın bir çok ülkesinde kadın doktor sayısı hiç olmadığı kadar artıyor, ve onlar tıbbi pratikleri yeniden şekillendiriyorlar.” Dr. Gro Brundtland DSÖ Başkanı

Kadın hekimler uzmanlık alanları (%)* Histoloji Dermatoloji Farmakoloji Fizik tedavi ve rehabilitasyon Pediatri Mikrobiyoloji 73.7 72.8 66.7 62.8 61.4 60.0 *Ankara Tabip Odası 2002

Muayenehane sahibi olmak* Kadın hekimler %26.5 Erkek hekimler %73.5 * Ankara Tabip Odası (2002)

Yönetici kadrolarda kadın hekim oranları AÜTF %39.3 HÜTF %26.8 Numune Hastanesi %34.7 Ankara Hastanesi %32.1 SSK Dışkapı Hastanesi %8.3

TUS’un kadın hekimlerin uzmanlık alanı dağılımına etkisi* 1986 2002 (%) KBB 0 6.6 Ortopedi 0 7.6 Genel cerrahi 4 9.8 Üroloji 5.5 10 Radyoloji 19.5 41.1 *Ankara Numune Hastanesi

mikro-eşitsizlikler* kasıtlı ya da kasıtsız olarak yok sayma, aşağılama ya da sömürü hiçbir akademik gelecek vadetmeyen pozisyonlara atanma cerrahi gibi bazı dallar için açıkça cesaretlerinin kırılması tıp mesleği için açıkça fiziksel dayanıklılıklarının, güçlerinin, istekliliklerinin ve uygunluklarının sorgulanması Kadın hekimlerin fikirlerine önem verilmemesi veya önerilerinin gözardı edilmesi

mesleki fırsatlardan kasıtsız olarak eleme resmi olmayan iş arkadaşlığı ağlarının dışında bırakma Vizitlerde veya vaka tartışmalarında yok sayma *Amerikan Tabipler Birliği Etik Bürosu

Tıpta toplumsal cinsiyet ilişkilerini değiştirebilecek faktörler Kadın hekim sayısının artışı Kadın hekimlerin tüm uzmanlık dallarına dağılmaya başlaması Hasta haklarının önem kazanması Tedavi kadar “bakım” kavramının da önem kazanması

Tıpta yeni bir soluk Daha fazla insan-merkezli Daha çok iletişime dayalı Daha çok bakıma dayalı Hiyerarşik olmayan Demokratik

“Tıp bilimin uygulandığı bir alandır. Anahtar kelime şefkattir “Tıp bilimin uygulandığı bir alandır. Anahtar kelime şefkattir. Cerrah hızlı karar vermeli, otoriter olmalıdır ama canlı dokuya saygıdan yoksun olmamalıdır...Hekim kimliğini oluşturan şey şefkat ve canlı dokuya saygıdır.”

İLETİŞİM 505-637 59 95 dgediz@yahoo.com