COĞRAFİ KEŞİFLER
KEŞİFLER Doğudan başlayan ticaret yolları yüzyıllarca Avrupa'nın çeşitli ihtiyaçlarını karşılamada can damarı olmuştur. Özellikle bunlardan en önemlileri olan İpek ve Baharat yollarının Osmanlı Devleti'nin eline geçmesi, Avrupalıları yeni yollar aramaya sevk etti.
KEŞİFLER Orta Çağ'ın sonuna kadar dünyanın pek çok yeri bilinmiyordu. İşte bu yeni yollar arama girişimleri sırasında pek çok yer ilk kez keşfedildi ve yeni ticaret yollan bulundu. Yeni Çağ'ın başlarında meydana gelen bu keşif olaylarına "Coğrafî Keşifler" adı verilir.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN NEDENLERİ Müslümanların elinde olan ipek ve baharat yollarına Avrupalıların sahip olmak istemeleri, Coğrafya bilgisinin ilerlemesi Haçlı Seferleri sırasında Türk ve Müslüman denizcilerden öğrenilenlerle Avrupa’da coğrafya bilgisi ilerledi. Gemicilik sanatının ilerlemesi Orta çağdaki gemiler kıyıları takip eden kürek çekilen küçük gemiler iken Venedikliler Karavel denilen fırtınalara dayanıklı, yüksek güverteli gemiler yaptılar. Cesur gemiciler yetişti.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN NEDENLERİ Doğu ülkelerinin zenginliği Pusulanın bulunması ile gemicilerin cesaretle okyanuslara açılması, Hristiyanlık dininin ve Avrupa kültürünün yaymak istenilmesi İspanyol ve Portekiz krallıklarınca, değerli madenlere ulaşılması için gemicilerin desteklenmesi.
KEŞİF ROTALARI
AVRUPALI KAŞİFLER
ÜMİT BURNUNUN BULUNMASI ( 1487 ) Portekizli Bartolomeu Dias Portekiz’den yola çıkıp batı Afrika’yı takip ederek Afrika’nın güney ucuna ulaştı. Fırtınalar Burnu adı verilen bu yeni yol denizcilerin ümidini kırmamak için daha sonra Ümit Burnu olarak değiştirildi.
HİNT DENİZ YOLUNUN KEŞFİ(1498) Portekizli Vasko dö Gama Ümit Burnunu geçerek Hindistan’ın Kalküta limanına vardı ve Hint Deniz Yolu Portekizlilerin eline geçti.
VASKO DE GAMA
AMERİKA’NIN KEŞFİ ( 1492) Cenevizli Kristof Kolomb İspanya Kralının verdiği üç gemi ile sürekli batıya giderse Hindistan’a varacağı düşüncesi ile yola çıktı. Yoluna bilinmeyen bir kara çıkacağını hesaplamamıştı.
AMERİKA’NIN KEŞFİ ( 1492) 2 ay sonra Amerika’nın batısındaki Bahama Adalarına ulaştığında buranın Hindistan’ın batısı olduğunu sandı. Ölümüne kadar yeni bir kıta keşfettiğini anlayamadı. 1507 yılında Ameriko Vespuçi buranın yeni bir kıta olduğunu fark etti. Yeni kıtaya onun adı verildi.
KRİSTOF KOLOMB Cenovalı denizci ve kaşiftir. 1492'de Atlantik Okyanusu'nu aşarak Kuzey Amerika'ya ulaşan ilk Avrupalıdır. Bu yolculuğunu İspanyol bayrağı altında yapmıştır. Amerika'yı keşfetmeden önce, Osmanlı Devleti dahil, tüm güçlü devletlerden yardım istemiştir fakat kimse destek vermek istememiştir. Sonunda İspanya, Kolomb'a yardım etmeyi kabul etmiştir.
KRİSTOF KOLOMB Kristof Kolomb, Amerika kıtasının bulunmasına ve Avrupa’ya açılmasına öncülük etti. Bununla birlikte yeni kıta adını Kolomb’la aynı dönemde yaşamış ve 1497 ya da 1499’da Güney Amerika’ya ulaşmış olan Americo Vespucci adında bir İtalyandan aldı.
Hernán Cortés Hernán Cortés (1485–2 Aralık, 1547), İspanya adına Meksika'yı fetheden denizcidir. Hernando veya Fernando olarak da bilinir, ancak tüm mektuplarını Hernán Cortés ismiyle imzalamıştır. Bugünkü Peru olan İnka topraklarını fetheden Francisco Pizarro'nun ikinci dereceden kuzenidir. Küba'nın İspanyollarca fethedilmesinde görev almış ve başarısı buradan geniş bir arazi ve yerli köleler ile ödüllendirilmiştir.
Hernán Cortés Yeni Dünya'nın zenginliğini anlamış, Küba valisinden ana kıtaya sefer yapmak için yardım istemiştir. Vali, kıtayı kendisi fethetmek istediği için sadece ticaret yapmasına ve keşif yapmasına izin vermiş, ancak Cortes valiyi kandırarak Meksika'yı fethetmiştir.
İNKALAR
KAPTAN JAMES COOK 1768 yılı Mayıs ayında Cook , Pasifik Okyanusu'nu keşfetmekle görevlendirildi. Cook'un yolculuklarının tarihteki önemli etkilerinden biri Avrupa ülkelerinin Pasifik'te kurduğu sömürgelere öncülük etmesi oldu.
AVUSTRALYA &ANTARTİKA İngiliz denizcisi James Cook (1728-1779), önce Büyük Okyanus'u, sonra Antarktika'yı dolaştı. Sonunda Sandwich Adaları'nı keşfetti ve orada öldü. (Tonga Adaları'nda demirlemiş tekneler.)
Jacques Cartier Jak Kartiyer (d. 31 Aralık 1491 – ö. 1 Eylül 1557), Kanada'yı keşfettiğine inanılan denizcidir. Tam olarak, Vikinglerden sonra ilk Avrupalı yerleşimin başladığı doğu yakasının iç kısımlarını keşfetmiştir. Hakkında çok az şey bilinmektedir. Ancak profesyonel bir denizci ve kaşif olduğu kesindir.
MACELLAN Portekizli Macellan Atlas Okyanusuna açılarak Amerika’nın güneyine ulaştı. Kendi adını verdiği boğazı aşarak Büyük Okyanusa geçti. Filipin Adalarında yerli halkla yaptığı savaşta öldü. İkinci Kaptan Del Karo Ümit Burnunu dolaşarak İspanya’ya döndü.
MACELLAN & DEL kANO
MACELLAN DÜNYA SEYAHATİ Ferdinand Magellan Güney Amerika'nın güney burnunda yer alan Tierra del Fuego'ya ulaşan ilk Avrupalıdır, Güney Amerika'daki yerli kabileleri gören ilk Avrupalıdır. Magellan "Devasa yarı-insan ırkını" gördü. Gördüğü Dagonlardı. Bu karşılaşmadan sonra bazı Filipinlileri köle olarak aldı. Bir Avrupalı olarak ilk kez Filipinlere ayak basarak oranın yerli halkını gördü. Yolculuğu sırasında karşılaştığı değişik hayvan türlerini tanımlamak için yanında profesyonel bilim adamları vardı. İspanyol, Portekizli, Fransız, İngiliz ve Yunan 232 denizci Magellan ile katıldığı dünya turunda hayatını kaybetti. Yolculuğunu İspanya Kralı ve Kraliçesi destekledi.
Roald Engelbregt Gravning Amundsen (1872-1928), Güney Kutbu'na ulaşan ve Kuzeybatı Geçidi'ni aşan ilk denizci olan Norveçli kaşiftir. Arkadaşları arasında 'Viking' lakabıyla tanınıyordu. Aslında amacı Kuzey Kutbu'nu keşfetmektir, ama 1909'da Frederick Cook ve Robert Peary, Kuzey Kutbu'na gidince 1910'da yolunu Güney Kutbu'na çevirir.
Roald Engelbregt Gravning Amundsen Bu kez de güney için yarış başlar. 20 Kasım 1911'de dört kişilik ekibi ve 150 köpekle yola çıkar. Ancak yolda erzakları bitince köpeklerin bir kısmını yerler. 14 kasımda, Robert Falcon Scott'dan 35 gün önce Güney Kutbu'na varır.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN SONUÇLARI Siyasi ve Ekonomik Sonuçlar Keşfedilen topraklar, keşifleri düzenleyen devletlerin kendi malı oldu. Bunların yeraltı ve yerüstü zenginlikleri adeta yağmalandı. İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa, Hollanda gibi ülkeler giderek zenginleşti. Yerli halkları silah zoruyla, karın tokluğuna çalıştırdılar.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN SONUÇLARI Kazanç oranları çok arttı.Deniz seferlerini destekleyen kralların maddi varlıkları alabildiğine büyüdü. Krallar, bu zenginliklerini, top gibi ağır ve pahalı savaş araçlarına harcadılar. Bu silahlar karşısında, derebeyleri çaresiz kaldılar ve güçlerini hızla kaybettiler.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN SONUÇLARI Buna karşılık, ticaretten zenginleşen yeni bir sınıf (burjuvazi) ortaya çıktı. Derebeylerini ortadan kaldıran krallara karşı, burjuvalar siyasi haklar kazanma savaşı vermeye başladı. Böylece, Avrupa’da ihtilaller ve sarsıntılar meydana geldi.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN SONUÇLARI Sömürgeci devletler, diğerlerine karşı ekonomik ve siyasi üstünlük sağladılar. Durumu kötüye giden diğer Avrupa devletleri de, çareyi sömürge aramakta buldular. Bunun sonucu olarak, sömürgecilik eğilimi daha da hızlandı.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN SONUÇLARI Büyük denizlere açılacak konumda olmayan Osmanlı İmparatorluğu, siyasi üstünlüğünü, Avrupa devletleri karşısında yavaş yavaş kaybetmeye başladı. Akdeniz çevresinde yoğunlaşan ticari faaliyet önemini kaybetti.
SOSYAL SONUÇLARI: Uzak sömürgelerden mal getirilmesi, hemen tamamen deniz yolu ile yapılıyordu. Bu da, Avrupa’daki liman şehirlerinin önem kazanması sonucunu doğurdu.
SOSYAL SONUÇLARI: Şehirleşme genişledi. Şehirlerin nüfusu arttı. XV. Yüzyılda hiçbir İngiliz, İspanyol, Portekizli, Belçikalıların nüfusu 100 bini aşmıyordu. (XVI.yüzyılın sonlarında ise Londra 450 bin, Lizbon 200 bin nüfusu aşacaklardır).
SOSYAL SONUÇLARI: Dünyanın en büyük dokuz ülkesi arasında hiçbir Hıristiyan Avrupa ülkesi yoktu. Bu dokuz devletten bir Çin, sekizi ise İslam ülkesiydi. Bu tablo, yaklaşık 200-300 yıl içinde tamamen tersine dönecek ve Avrupa ülkeleri doğuya hakim olacaklardır.
SOSYAL SONUÇLARI: Şehirleşme yeni sosyal grupların ortaya çıkışını sağladı. Hayat seviyesi yükseldikçe yaşama şekli de değişti. Buna karşılık, keşfedilen yeni ülkelerin halkları tam bir soykırımla karşılaştılar.
SOSYAL SONUÇLAR:2 Amerika’nın yerlileri, eski ve ileri medeniyetler kurmuşlardı. Ancak, bazı alanlarda gelişmiş değillerdi. Tarım yöntemleri, savaş araçları ilkeldi. At’ı tanımıyorlardı. Avrupa’nın zırhlı süvarilerini alt tarafı at, üst kısmı insan olan tek bir yaratık sanmışlardı.
SOSYAL SONUÇLAR:2 İspanyollar ve Portekizliler, bunları kitle halinde öldürdüler. Kalanları köle yaptılar. Ancak, nüfusun az olması sebebiyle, Afrika’dan zenci köleler getirtmek zorunda kalmışlardır. Böylece, Amerika’da bir “kamçılı medeniyet” kuruldu.
SOSYAL SONUÇLAR:2 Köle ticareti zamanla çok kârlı hale geldi. Sömürgeci devletler arasında, köle ticareti yüzünden savaşlar bile çıktı. Amerika’nın çeşitli yerlerinde zenci nüfus çoğaldı. Avrupa’dan Amerika’ya göç eden beyazlarla zenciler arasındaki sürtüşme XX.yüzyıla kadar sürdü.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN DİNİ SONUÇLARI Yeni ülkelerin bulunması ile sömürge imparatorlukları kuruldu. Portekiz ve İspanyollarla başlayan sömürgecilik hareketlerine İngiltere, Hollanda ve Fransızlar katıldılar. Kilise ve din adamlarına duyulan güven azaldı. Yeni fethedilen yerlere gönderilen misyonerler, bu bölgelerde Katolik mezhebinin yayılmasını sağladılar.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN BİLİMSEL SONUÇLARI Dünya görüşünde büyük değişmeler oldu. Yeni ülkelerin keşfi ile yeni ırklar, uygarlıklar, hayvan ve bitki türleri bulundu. Avrupa'da yeni şeyler bulma ve araştırma arzusu uyandı. Bilimde ve teknikte yenilik hareketleri başladı.
EKONOMİK SONUÇLAR Doğuya giden yeni yollar bulunması ile doğunun zenginlik kaynakları batıya taşındı. Akdeniz Limanları önemlerini kaybetti. Okyanuslar ve Okyanus kıyılarındaki Limanlar önem kazandı. Yeni bulunan ülkelerin zenginlik kaynakları Avrupa'ya taşındı.
EKONOMİK SONUÇLAR Orta Çağ boyunca servet birimi olarak kabul edilen toprağın yerini altın ve gümüş aldı. Ticaretle uğraşan burjuva sınıfının zenginleşmesi ile Avrupa'nın sosyal yapısında önemli değişmeler başladı.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN GENEL SONUÇLARI Avrupalılar dünyanın bilmedikleri yerlerini tanıdılar, Yeni yerler ve kıtalar keşfedildi (Amerika kıtasının ve Ümit Burnu’nun bulunması) Atlas Okyanusu Limanları önem kazandı (Bu durum ipek ve Baharat yollarının ticari önemini yitirmesine yol açtı).
COĞRAFİ KEŞİFLERİN GENEL SONUÇLARI İlk büyük sömürge imparatorlukları kuruldu. Ekonominin temelini tarımdan çok, ticaret oluşturmaya başladı, Yeni keşfedilen yerlerden Avrupa'ya bol sayıda sermaye aktı.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN GENEL SONUÇLARI Amerika yerlileri (Kızılderiler) ve onların uygarlıkları (İnka, Maya, Aztek) yok edildi. Coğrafi Keşifleri başlatanlar İspanyol ve Portekizliler olmasına rağmen İngilizler ve Fransızlar daha çok kazanım elde etmişlerdir
COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI’YA ETKİLERİ Avrupa’nın Atlas Okyanusu’na kıyısı olan ülkelerinin denizcilikleri XV.yüzyılda Hint ticaretinde söz sahibi olmak, Akdeniz ve Asya’daki diğer ticari aracıları ortadan kaldırmak için yeni yollar aradılar. Sonuçta Portekiz ve İspanyol denizcileri Afrika’yı dolaşarak Hindistan’a varmayı değer taraftan da Amerika’yı bulmayı başardılar.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI’YA ETKİLERİ Özellikle İspanyollar, Peru ve Meksika’nın altın ve gümüş kaynaklarına hakim olup, bu zenginlikleri Avrupa’ya taşıdılar. XVI.yüzyılda İngiltere İmparatorluğu İspanya üzerindeki siyasi kontrolü sayesinde Amerika’dan taşınan kıymetli madenlerle ekonomik yönden oldukça güçlendi.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI’YA ETKİLERİ Osmanlıların elinde tuttuğu Baharat ve İpek yolu eski önemini kaybetti. Yeni keşfedilen yerlerden getirilen yeni tür bitkiler (tütün, pamuk …) Avrupa’daki tarım kesimine yeni üretim kaynakları sağladı.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI’YA ETKİLERİ İspanya’dan başlayıp Akdeniz çevresinde görülmekte gecikmeyen enflasyon Osmanlı ülkesine de olumsuz biçimde sıçradı. Bütün bunlar Osmanlı devletindeki ticari üstünlüğün Avrupa karşısında kaybedilmesine neden olacaktır.
HAZIRLAYAN: Maşuk YOĞURTUÇUOĞLU