TÜRKİYE’DE KAMU YATIRIMLARININ PLANLANMASI T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 29 Şubat 2008 TÜRKİYE’DE KAMU YATIRIMLARININ PLANLANMASI M. Cüneyd DÜZYOL (cduzyol@dpt.gov.tr) İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürü

İçindekiler Türkiye’de Uygulanan Ulusal Kalkınma Planlama Süreci Yıllık Program ve Bütçe Hazırlama Süreci Türkiye’de Uygulanan Kamu Yatırım Programı Hazırlanma Süreci Türkiye’de Uygulanan Proje Çevrim Yönetimi

TÜRKİYE’nin Temel Ekonomik Göstergeleri 2000 2005 2013 2007-2013 Artış GSYİH, Milyar $ 200 363,4 797,4 -- GSYİH Büyüme Oranı 7,4 7,0 Kişi Başına Düşen GSYİH, $ 2879 5042 10099 9,9 ABD doları cinsinden satın alma gücü paritesine göre kişi başına düşen GSYİH 6819 8145 15332 8,3 TÜFE artışı, Yıl sonu 39,0 7,7 3,0 Sabit Sermaye Yatırımı/GSYİH, Yüzde 22,4 19,6 24,2 9,1 Kamu Sektörü 6,0 4,3 8,1 Özel Sektör 16,4 15,3 18,2 9,4 İhracat (F.O.B), Milyar $ 27,8 73,4 210 14,2 İthalat (C.I.F.), Milyar $ 54,5 116,5 275 10,9 Turizm Geliri, Milyar $ 7,6 36 9,3 Vergi Yükü/GSYİH, Yüzde 30,6 31,7 30,0 30,8 İstihdam, (Milyon Kişi) 21,6 22,0 26,9 %2,7 İşsizlik Oranı, Yüzde 6,5 10,3

Türkiye’de Uygulanan Ulusal Kalkınma Planlama Süreci

Kısa Tarihçe (1960), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kuruldu (1961), Devlet Planlamanın ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınma için temel araç olduğu Anayasa’da benimsenmiştir (1963-1967) 1. Ulusal Kalkınma Planı (1968-1972) 2. Ulusal Kalkınma Planı (1973-1977) 3. Ulusal Kalkınma Planı (1979-1983) 4. Ulusal Kalkınma Planı (1985-1989) 5. Ulusal Kalkınma Planı (1990-1994) 6. Ulusal Kalkınma Planı (1996-2000) 7. Ulusal Kalkınma Planı (2001-2005) 8. Ulusal Kalkınma Planı (2007-2013) 9. Ulusal Kalkınma Planı Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Dört ana teşkilattan oluşur; Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Sekreterliği Ekonomik ve Sosyal Konsey (ESK) Sekreterliği Para, Kredi ve Koordinasyon Kurulu (PKKK) Sekreterliği Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı’nın başlıca görevleri şunlardır; Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınma politikaları konularında Hükümete müşavirlik yapmak Makroekonomik, sektörel, bölgesel bazda proje ve stratejiler geliştirmek Kalkınma Planları ve yıllık Programları Hazırlamak Yatırım stratejileri oluşturmak ve Kamu Yatırım Programlarını hazırlamak Kalkınma planlarının ve yıllık programların uygulanmasını izlemek ve koordine etmek, değerlendirmek İcracı bakanlık ve kamu kurumlarının faaliyetlerini koordine etmek ve izlemek Bölgesel kalınma plan ve projelerini hazırlamak Kurumsal stratejik planlama girişimlerinin koordinasyonunu sağlamak, sevk ve idare etmek Devlet Yardım Programlarının genel politika çerçevesini oluşturmak Bölgesel Kalkınma ve İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi başlıklı AB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) III ve IV. Bileşenlerinin koordinasyonunu sağlamak

Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Chapter 22 - 2. Institutional Framework Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Bakanlıklar arası koordinasyon ve karar alma organıdır Başbakanın başkanlığında toplanır Kurulun sekreterya hizmetleri Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca yürütülür Başbakan tarafından atanmış, büyük ölçekli yatırım portföyünün idaresini gerçekleştiren yeni icracı bakanlık ve DPT Müsteşarı kurul üyeleridir Kurulun görüşeceği konuların mahiyet ve özelliğinin gerektirdiği durumlarda, Kurula Başkan tarafından diğer Bakanlar ve Kamu görevlileri de çağrılabilir, İktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı planlamada ve politika hedeflerinin tayininde Bakanlar Kuruluna yardımcı olur Kalkınma planları ve yıllık programları inceler ve onaylar Sektörel strateji belgelerini onaylar İktisadi konularda üst düzey kararlar alır 8

Başlıca Paydaşlar / Kalkınma Planı Hazırlıklarında rolü bulunan paydaşlar Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükümet : Bakanlar Kurulu Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı İcracı Bakanlıklar ve Kamu Kurumları Üniversiteler Özel Sektör STK vb. Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Karar Alma Sürecindeki Temel İlişkiler TBMM Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Hükümet (BakanlarKurulu) Yüksek Planlama Kurulu DPT Müsteşarlığı İcracı Bakanlıklar ve Kamu Kurumları Piyasalar (Sektörler) Tüketiciler Üniversiteler ve STK’lar

Türkiye’de Yürütülen Ulusal Kalkınma Planlarının Temel Nitelikleri Kapsamlıdır Katılımcıdır (özel ihtisas komiteleri) Kamu Sektörü bakımından zorunludur Özel Sektör ve STK’ları bakımından yol göstericidir AB’ne Tam Üyelik Hedefi çerçevesinde Beş Yıllık Perspektif öngörür ([2007-2013 yıllarını kapsayan] 9. Kalkınma Planı için bu süre 7 yıldır) Sabit Tematik kalkınma eksenleri doğrultusunda orta ve uzun vadeli stratejik hedefler ve öncelikler Makroekonomik, sektörel ve bölgesel politika ve uygulamaların tamamına yön verir, Ekonomik, sosyal ve bölgesel gösterge hedeflerinin genel çerçevesini belirler, DPT koordinasyonunda yürütülür Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanır Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Kalkınma Planı Hazırlama Sürecinin Safhaları 1. Özel İhtisas Komitelerinin Kurulması ve Veri Toplama, 2. Taslak Plan Stratejisinin DPT tarafından hazırlanması ve YPK’na sunulması 3. Taslak Stratejinin YPK’nu tarafından onaylanması 4. Stratejinin Bakanlar Kurulu tarafından onaylanması, 5. Taslak Ulusal Kalkınma Planının DPT tarafından Stratejiye uygun olarak hazırlanması ve YPK’na sunulması 6. Taslak Planın YPK’nda görüşülmesi ve onaylanması 7. Taslak Planın Bakanlar Kurulu onayını takiben TBMM’ne sunulması 8. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonundaki görüşmeler 9. Kalkınma Planının TBMM kararı ile onaylanması Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Türkiye’de Uygulanan Planlama Sürecinin Aşamaları Temel ekonomik ve sosyo-ekonomik verilerin analizi Temel makroekonomik amaç ve politikaların saptanması Uluslararası (ticaret durum vb.) gelişmelerin analizi Kalkınma politika ve stratejilerinin saptanması Makroekonomik model çalışması Makroekonomik büyüklüklerin tahmin edilmesi Planlama Makro Aşağıya Doğru Yukarıdan Sektörel verilerin derlenmesi ve analizi Üretim potansiyelinin analizi ve pazar analizi Sektör analizi ve ana plan çalışmaları Sektör, alt sektör ve yatırım önceliklerinin belirlenmesi Sektörel politika, hedef ve sektör yatırımlarının belirlenmesi Bölgesel kalkınma konularıyla ilinti kurulması Sektörel Planlama Ulusal Kalkınma Planı Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu. Alt dallar bazında yatırım öncelik ve miktarlarının belirlenmesi Proje Olanaklarının Belirlenmesi Alternatif Proje Fikirlerinin Belirlenmesi Ön Yapılabilirlik Etütleri : Fayda-Maliyet Analizi Yapılabilirlik Etütleri : Ayrıntılı Fayda-Maliyet Analizi Yukarıya Doğru Aşağıdan Planlaması Proje

Makro Planlama Temel ekonomik ve sosyo-ekonomik verilerin derlenmesi ve analizi, Temel kalkınma stratejilerinin belirlenmesi, Temel ekonomik ve sosyo-ekonomik hedef, politika ve önceliklerin saptanması, Makroekonomik Model Çalışmaları, Tüketim, tasarruf, yatırım, ihracat, ithalat vb. gibi makroekonomik büyüklüklerin ekonomik büyüme hedefi ile tutarlı şekilde tahmin edilmesi, Kaynaklar-Harcamalar Dengesi, Mali Denge ve Ödemeler Dengesi Makro ekonomik politika taslağının doğal kaynaklar, büyüme potansiyeli, kalkınma stratejisi ve siyasi tercihler vb. gibi ülkeye özgü özelliklere paralel olarak oluşturulması Yıllık ve Orta Vadeli makroekonomik büyüklüklerin uzun vadeli kalkınma stratejisine dayalı olarak saptanması Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Sektörel Planlama Sektörlerin/alt sektörlerin ve kapsamlarının tanımlanması Sektörlerde/alt sektörlerde mevcut durumun ve kalkınma potansiyelinin analizi Sektör Analizi: Hedef, Politika ve Önceliklerin Saptanması Ekonomik, sosyal ve fiziksel hedeflere erişmek için sektör plan ve programlarının hazırlanması Ulusal, sektörel, bölgesel kalkınma politikaları ve kamu yatırım politikaları arasında gerekli bağlantıları kurmak Sektörel yatırımların belirlenmesi Sektörel yatırım önceliklerinin belirlenmesi Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Yatırım Planlaması : Proje Planlaması Plan ve Program politikaları ve hedefleri için uygulama aracı Yatırım Planlaması: Sektör ve kurumlar bazında bütçe hazırlıkları, yatırım projeksiyonları Yatırım Olanaklarının Belirlenmesi Ön Yapılabilirlik Etütleri ve Yapılabilirlik Etütleri Arz ve Talep Analizi Teknoloji, Kapasite ve Yer Seçimi Sabit Sermaye Yatırımı Faaliyet Gelir ve Giderleri Mali Fayda-Maliyet Analizi Ekonomik Fayda-Maliyet Analizi ÇED Raporuna dayalı olarak çevresel etki değerlendirmesi Kurumsal Analiz Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Yıllık Program ve Bütçe Hazırlama Süreci

Politika Belgelerinin Hiyerarşisi ve Kamu Yatırım Programının Yeri UUzun Vadeli Strateji KKalkınma Planı HHükümet Programı SSektörel Stratejiler BBölgesel Kalk. Planları OOrta Vadeli Program OVMP İİl Kalk. Planları KKurum. Str. Planlar YYıllık Program BBütçe UUlusal Program KKatılım Öncesi Ekonomik Plan KKamu YYatırım Programı UUyum Stratejisi Çerçevesi HHazırlık Programları

Programlama ve Bütçe Hazırlama Süreci Orta Vadeli Program (DPT) (Mayıs Sonu), Orta Vadeli Mali Plan (MB) ( 15 Haziran) OVP(DPT) (Mayıs Sonu), OVMP (Maliye Bak.) ( 15 Haziran ) Bütçe Çağrısı (Maliye Bakanlığı) ( Haziran Sonu ) Bütçe Hazırlama Rehberi (Maliye Bakanlığı) ( Haziran sonu ) Yatırım Programı Hazırlama Rehberi (DPT) Bütçe ve Yatırım Programı Teklifleri (Temmuz Sonu) Bütçe ve Yatırım Görüşmeleri ( DPT, Maliye, Kuruluş ) ( Eylül ) Taslak makro ve kamu bütçe büyüklüklerinin son hale getirilmesi ( Eylül sonu ) Yılı Program Kararnamesi ve Yılı Programının Resmi Gazete’de yayımlanması ( Ekim ) Bütçenin TBMM’de kabulü ve Resmi Gazete’de yayımı ( Mali Yılbaşından önce) Taslakların YPK’ya sunulması ve YPK’da görüşülmesi ( Ekim’in ilk haftası ) Bütçe Tasarısının TBMM’ye sunulması ( 17 Ekim ) Taslak Makro ve bütçe büyüklüklerinin sonlandırılması ( Eylül Sonu ) Bütçe Çağrısı (Maliye Bakanlığı) ( Haziran Sonu ) Makro ve Bütçe Büyüklüklerin Yüksek Planlama Kurulunda görüşülmesi ve karara bağlanması ( Ekim ayının ilk haftası) Bütçe Hazırlama Rehberi (MB) ( Haziran Sonu) Bütçe Taslağının TBMM’ne sunulması (17 Ekim ) Yatırım Programı Hazırlama Esasları (DPT) ( Haziran Sonu) Yıllık Programın Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesi hakkında kararnamenin çıkartılması(Ekim) Kamu Kurumlarının Bütçe ve Yatırım program Teklifleri ( Temmuz Sonu ) Bütçenin TBMM tarafından kabul edilmesi (Yeni mali yılın başlangıcından önce) Program, Bütçe ve Yatırım Görüşmeleri (DPT, MB, Kurumlar ) ( Eylül ) Kamu Yatırım Programının Yayınlanması (Yeni Mali Yılın başlangıcını takiben iki hafta içerisinde)

Kamu Yatırım Programı Hazırlama Süreci

Kamu Yatırım Programı Hazırlama Sürecinin Temel Safhaları OVP’nda gösterge Kamu Yatırım Politika ve Öncelikleri ile toplam yatırım tavanının saptanması OVMP’nda sektörel ve kurumlar bazında gösterge Yatırım Tavanlarının saptanması Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama rehberi (MB) Yatırım Çağrısı ve Yatırım programı Hazırlama Esasları (DPT) Kamu Kurumlarından Yatırım Programı Teklifleri Yıllık Programda saptanmış kalkınma politikaları ile tutarlı kamu yatırım politikaları ve önceliklerinin saptanması Sektörel ve Kurumsal Yatırım Tavanlarının YPK tarafından kabul edilmesi Yatırım teklifleri ile birlikte Bütçe Taslağının Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ne sunulması Bütçe Kanunu’nun TBMM’de kabul edilerek yasalaşması Kamu Yatırım Programının sektörel ve kurumsal tavanlarla tutarlı şekilde, proje bazında hazırlanması

Kamu Yatırım Programı “Sabit Sermaye Yatırım Projelerinden” oluşmakta olup, bu projelerin nitelikleri şunlardır; Yeni projeler Tevsi projeleri Bakım ve İşletme projeleri Tamamlama projeleri Darboğaz Giderme Projeleri Modernizasyon ve İyileştirme Projeleri Bu projeler, aşağıda sayılan sektörlere yöneliktir.

Kamu yatırım sektörleri Tarım Sulama Tarımsal Üretim Hayvancılık Su ürünleri Ormancılık Madencilik İmalat Enerji Ulaştırma Karayolları Havacılık Denizcilik Demiryolları Boru hatları Haberleşme Turizm Konut Eğitim İlk ve Orta Öğrenim Mesleki ve Teknik Eğitim Yüksek Öğrenim, Kültür, Spor I.  Sağlık K. Diğer Kamu Hizmetleri Genel İdare Emniyet Hizmetleri Kadastro ve Harita Hazırlama İçme Suyu Kanalizasyon Kırsal Alan Planlaması Belediye Hizmetleri Yeniden İskan ve Kentleşme Çevre Esnaf ve KOBİ ler Teknolojik Araştırma Sosyal Hizmetler ve Yardım Afet Yönetimi

Sabit Sermaye Oluşumuna Yönelik Temel Yatırımlar Tarım Barajlar, Sulama Kanalları, Sel ve Taşkın Kontrol Yapıları, Su ürünleri Limanları, Orman Yapıları vb. Enerji Enerji Santralleri, İletim ve Dağıtım Şebekeleri Ulaştırma Karayolları: Duble Yollar, Otoyollar, Köprüler, Viyadükler vb. Demiryolları: Alt ve Üst Yapılar, Tren Takımları vb. Denizcilik: Limanlar, Dalgakıranlar, Tersaneler vb. Havacılık: Havaalanları, Terminal Binaları, Uçak Filoları vb. Kentsel Ulaşım: Metro ve Hafif Raylı Sistemler vb. Boru Hatları : İsale ve Dağıtım Hatları, Doğal Gaz depolama Tesisleri, Kompresör İstasyonları vb. Turizm Turistik Bölgelerde Alt Yapı Yatırımları Eğitim Okullar, Üniversite Kampüsleri, Fakülteler, Kültür Merkezleri, Kütüphaneler, Spor Tesisleri, Makine-Donanım vb. Sağlık Hastaneler ve diğer Sağlık Tesisleri vb. Kentsel Altyapı İçme Suyu, Kanalizasyon, Atık Su Toplama Sistemleri ve Katı Atık Depolama Tesisleri vb. Diğer Kamu Hizmetleri Emniyet ve Yargı Binaları, Tutukevleri, Kamu Hizmet Binaları vb.

Kamu Yatırım Kurumları Yatırım Programına Dahil Olmayan Yatırımlar Genel ve Özel Bütçeli Kuruluşlar (Bakanlıklar, Üniversiteler, Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü vb.,) Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT ler) (Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü vb.) Özelleştirme kapsamındaki Devlet İktisadi Teşekkülleri (TEDAŞ, TEKEL vb.)  Döner Sermayeli Kurumlar ve Sosyal Güvenlik Kurumları (TRT, Sosyal Sigortalar Kurumu vb.) İller Bankası Yerel idareler (sadece yabancı kredi ile finanse edilen projeleri) Bağımsız Düzenleyici Kurumlar (izleme maksatlı olarak) Yatırım Programına Dahil Olmayan Yatırımlar Milli Savunma Bakanlığı ve Silahlı Kuvvetlerin Savunma Projeleri Yerel İdarelerin kendi kaynaklarını kullanarak yürüttükleri projeler Kamu Bankalarına ait Projeler Özel kanunla kurulan diğer kurumlar (Türk Telekom vb.) Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu.

Kamu Yatırım Programının Temel Nitelikleri Toplam yatırım düzeyi kararının alınmasında Yukarında Aşağıya ve Aşağıdan Yukarıya yaklaşımlar benimsenmiştir Temel ekonomik ve sosyal altyapıya odaklanmaktadır Yatırım kararları, genellikle, sektörel politikalar ile tutarlı biçimde, bölgesel kalkınma kaygıları oldukça sınırlı şekilde, proje bazında alınmaktadır Bütçe kaynakları her zaman sınırlıdır ve her zaman ek finansman ihtiyacı doğmaktadır Proje sayısı bütçenin mevcut mali kaynaklarına kıyasla, yüksektir Yatırım stoğunun 2001 senesinden itibaren rasyonelleştirilmesinden sonra, her sene hayata geçirilen yeni proje sayısı sınırlıdır Mevcut proje stoğunun ortalama tamamlanma süresi yaklaşık 6 yıldır Yıllık yatırım tahsisatının yaklaşık yüzde 20’lik bölümü, yabancı kaynaklı kredilerle finanse edilmektedir

Kamu Sabit Sermaye Yatırım Stoğu (2000-2008) (Cari Fiyatlarla, Milyar US$) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Proje Sayısı 5.321 5.047 4.414 3.581 3.555 2.627 2.525 2.710 2.759 Toplam proje maliyeti 150,4 147,3 92,6 105,7 122,3 128,2 141,3 135,9 158,9 Geçmiş Yıl itibariyle toplam harcama miktarı 104,9 100,0 56,0 60,3 68,1 76,1 80,3 75,2 84,6 Stok Bakiyesi 45,5 47,3 36,6 45,4 54,1 52,1 61,0 60,7 74,3 Program tahsisatı 10,3 9,7 5,9 7,1 7,5 10,0 12,5 11,1 12,4 Ortalama tamamlanma süresi (yıl) (2) 9,2 9,4 8,5 7,6 8,1 6,6 5,5 5,8 (1) Yerel idarelerin yatırımları, istimlak bedelleri ve işten çıkartılan işçilere ödenen tutarlar dahil değildir. (2) Ortalama tamamlanma süresi stok bakiyesinin bütünüyle tamamlanması için gerekli olan süre olarak hesaplanır. Bu hesap yapılırken, ileriki yıllarda yatırım programına başka projeler dahil edilmeyeceği cari dönem düzeyinde tahsisat ve harcama yapılacağı varsayımında bulunulur.

9. Kalkınma Planı Dönemi Kapsamındaki Kamu Yatırımları (2007-2013)

Yatırımların GSYİH içindeki Payı (%)

Türkiye’de Uygulanan Proje Çevrimi Yönetimi

İZLEME VE DEĞERLENDİRME PROJE TANIMLAMA VE HAZIRLIK Proje Çevrimi GÖSTERGE PROGRAMLAMA İZLEME VE DEĞERLENDİRME PROJE TANIMLAMA VE HAZIRLIK PROJE UYGULAMA PROJE DEĞERLENDİRME Türkiye’de 1960 yılından bu yana iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma, plana bağlanmıştır. Ülkemizde ilk plan çalışmaları sadece sanayi sektörünü kapsamak üzere, 1930’lu yıllarda yapılmıştır. 1930’larda hazırlanan Sanayi Planları, tüm ekonomiyi kapsamıyor, sadece Devletin kendi yatırımlarını rasyonel ve programlı bir şekilde disiplin altına almayı amaçlıyordu. PROJE FİNANSMANI

Gösterge Programlama Aşağıda sayılan resmi politika belgelerinde farklı düzeyde belirtilmiş Yatırım Politikaları ile Stratejileri ve Öncelikleri; Ulusal Kalkınma Planı Orta Vadeli Program Yıllık Program Kamu Yatırım Programı Hazırlıklarına Yönelik Yıllık Yatırım Genelgesi ve Rehberi

Proje Tanımlama Proje fikirleri farklı kaynaklardan sunulur; (Ulusal Kalkınma Planı, Yıllık Programlar, Sektör ve Tematik Strateji Belgeleri, Ana Planlar, Olanak Etütleri, Bölgesel Kalkınma Planları, Yerel İdareler, Siyasiler, İcracı Bakanlıklar, AB Tam Üyelik Süreci, Uluslar arası kalkınma Kuruluşları vb.) Yerel siyasetçileri ihtiyari talepleri ve tazyikleri Proje fikirlerinin ön seçimden geçirilmesi mümkün olamamaktadır; arkalarında kamuoyunun desteğini taşırlar, durdurulmaları kolay değildir Proje geliştirme metodolojisi sistematik değildir Proje fikirlerinin geliştirilme sürecinde kullanılan hazırlık mekanizmaları ve teknikleri yetersizdir

Proje Hazırlama : Yapılabilirlik Etüdü Yapılabilirlik etütleri yatırımcı kuruluşlar tarafından ya da dışarıdan hizmet alınmak suretiyle hazırlanmaktadır Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu ile Yatırım Genelgelerine göre, kamu maliyesi açısından mali, ekonomik ve çevresel analizler içeren sağlıklı yapılabilirlik etütlerinin hazırlanması şarttır Yapılabilirlik etütlerinin standart formatı DPT tarafından hazırlanan Yatırım Programları Hazırlama Esasları içerisinde mevcuttur Dışarıdan danışman kullanılma eğilimi, düşüktür Yapılabilirlik etütlerinde veri ve analiz kalitesi düşüktür; Uluslararası standartlar ekseriyetle göz ardı edilmektedir Maliyet ve tamamlanma süresi tahminleri gerçekçi değildir Yatırımcı kuruluşların hazırlık sürecinde kullanacakları olanaklar ve kapasiteler oldukça yetersizdir Hazırlık süreci, zaman kaybına neden olan bürokratik bir usul olarak görülmektedir ÇED raporuna dayalı çevresel analiz genellikle göz ardı edilmekte ya da gereken önem verilmemektedir Hazırlık sürecinde bütçe kısıtları sıklıkla ihmal edilmektedir

Proje Değerlendirme Proje değerlendirme çalışmaları iki düzeyde yürütülür : Kurumsal düzey ve DPT düzeyi İcracı bakanlık ve kamu kurumlarının proje değerlendirme kapasiteleri sınırlıdır DPT’nın kapasitesi görece yeterli olmasına karşın, sağlıklı veri ve analizden yoksun niteliksiz yapılabilirlik etütleri nedeniyle bu kapasitesini kullanamamaktadır DPT bünyesinde yapılabilirlik etütlerinin değerlendirilmesinden sorumlu birimler bulunmaktadır Ekonomik analiz konusunda ulusal parametre ve veriler eksiktir ÇED raporuna dayalı çevresel analiz genellikle göz ardı edilmekte ya da gereken önem verilmemektedir Standart değerlendirme usulleri uygulanmamaktadır Olanak maliyet kaygıları genellikle dikkate alınmamaktadır

Proje Finansmanı Ulusal Bütçe Yabancı Kaynaklı Kredi Hibe Programları Kamu-Özel Sektör İşbirliği Modelleri İlave yatırım finansman ihtiyacı Hızlı Uygulama İşletim ve yapım maliyetlerinin azaltılması Yönetim becerilerinin transferi Halen havaalanı terminallerinin, limanların, barajların, HES vb. projelerin yapımında uygulanmaktadır Türkiye’de halen uygulanmakta olan Kamu-Özel Sektör İşbirliği Modelleri sınırlıdır (YİD, Yİ, YKD, İşletme Hakkı Devri) Sektörlere özgü çeşitli özel kanunlar arasında uyum mevcut değildir Kamu-Özel Sektör İşbirliği Projeleri için Merkezi İdari Yapı mevcut değildir Yeni Kamu-Özel Sektör İşbirliği Kanun Taslağı Kamu-özel Sektör Ortaklığına ilişkin mevzuatı tek elde toplamaktadır İlave Kamu-Özel Sektör İşbirliği modelleri için yasal temel oluşturmaktadır Sektörel kapsamı genişletmek için yasal temel oluşturmaktadır Rasyonel ve nesnel proje seçim usulü getirmektedir DPT bünyesinde Kamu-Özel Sektör İşbirliğinden sorumlu merkezi bir birim kurmaktadır Kamu-Özel Sektör İşbirliği Projeleri için risk yönetim esaslarını belirlemektedir

Proje Uygulama İcracı Bakanlık ve Kamu Kurumlarının sorumluluğundadır Modern proje uygulama yaklaşımları ve mekanizması mevcut değildir Uygulama kapasitesi yetersizdir (ihale belgeleri, İş Taslağı (TOR), denetim hizmetleri vb.) (Uluslararası Finansal Kuruluşları tarafından uygulanan) Uluslararası İhale Usulleri konusunda tecrübe eksikliği bulunmaktadır Kalifiye personel bakımından yeterli kurumsal kapasite mevcut değildir Yasal Sözleşme Yönetimi konusunda kapasite problemleri mevcuttur Müzakere becerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir

Proje İzleme ve Değerlendirme Kamu Kurumlarının ve DPT’nın sorumluluğundadır Kamu kurumları bu alanda oldukça sınırlı kapasiteye sahiptir DPT bünyesinde projelerin izlenmesi ve değerlendirilmesinden sorumlu birim bulunmaktadır Devam eden projelerde izleme ve değerlendirme çalışmaları fiziksel şartlar değil harcamalar esas alınarak yürütülmektedir Proje sonrası değerlendirme tecrübesi alanındaki eksiklikler yeni projelerin hayata geçirilmesinde problemlere neden olmaktadır İzleme ve Değerlendirme faaliyetleri sistematik değildir Hem DPT hem de kamu kurumlarının devam eden projelerde izleme ve değerlendirme kapasitesinin daha da arttırılması gerekmektedir Proje sonu değerlendirme açısından kapasite geliştirilmesi çok önemlidir