RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ FİRMA ADI

RISK YÖNETİM PROSESI AŞAMALARI; 1) Risklerin Belirlenmesi: Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için kuruluşta; ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet verebilecek tüm istenmeyen olaylar tanımlanır. Risklerin belirlenmesi için tipik girdiler belirlenir; İş Sağlığı ve Güvenliği’ne ilişkin hukuki ve diğer şartlar, Ön gözden geçirme sonuçları, Çalışanlar ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler, Çalışanlardan elde edilen İSG bilgileri, işyerindeki gözden geçirme ve iyileştirme faaliyetleri (bu faaliyetler özelliği itibariyle reaktif yada proaktif olabilir), İSG politikası , Kaza ve olay kayıtları,

Uygunsuzluklar, Denetim sonuçları, İletişim belgeleri, En iyi uygulamalar hk.bilgiler, Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri, benzer kuruluşlarda olmuş olan kaza ve olaylar, Elektrik kullanımı, Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkında bilgiler, Saha planları, Radyasyon kaynakları, Yangın, Proses akış şemaları, Makine, ekipman v.b. bilgiler, Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atıklar, ürünler ve alt ürünler), Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş güvenliği verileri, Verilerin izlenmesi,

Kimyasal ve biyolojik maddeler, Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS), Yöntemler, görevler, İnceleme Raporları, Profesyonel destek, uzmanlık Tıbbi/ilk yardım raporları, Sağlık Riskleri taraması. Girdiler tehlikelerin belirlenmesi amacıyla değerlendirilir. Bu değerlendirme sonucunda yaralanma, kayma, düşme, ölüm, malzeme düşmesi, hastalık, makine-ekipman zararları, kimyasal maddelerle temaslar, yangın, patlama v.b. tehlikeler tanımlanır.

2) Risklerin Analizi: Olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar belirlenir. 3) Risk Değerlendirmesi: Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiş kriterler ile kıyaslaması yapılır. Kalan riskin katlanılabilirliğinin değerlendirmesi, ihtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önleminin belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riski katlanılabilir bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin değerlendirilmesi yapılır. 4) Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi: Değerlendirilen risklerle ilgili alınacak önlemler tartışılır. Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin azaltılması yada tehlikenin transfer edilmesinin maliyet analizi yapılır.

Kontrol Önlemlerinin Hiyerarşisi · Riskin ortadan kaldırılması (eliminasyon) etmenin- zararlı kimyasalın –riskin ortadan kaldırılması ilk seçim, · Yerine koyma (substitusyon) daha düşük bir risk- etmen-makine-sistem seçimi ikinci seçim, · Yeniden tasarım (yalıtım vb) donanım ya da süreç üçüncü seçim, · Yönetsel önlemler kurallar-politikalar (süre kısıtlaması-eşik değerler vb) dördüncü seçim, · Kişisel koruma risk engellenemiyor-birey/topluma yönelim beşinci seçim.

Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan Temel Yöntemler risk çalışan risk çalışan 1 Riskin yok edilmesi 2 Risk yalıtımı 3 Çalışanın ortamdan uzaklaştırılması 4 Çalışanın korunması (kişisel korunma)

5)Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi: Belirlenen kontrol önlemleri uygulamaya konur, ancak tanımlanan her gerekli risk azaltma ve kontrol önlemleri ile ilgili değişiklikler uygulamaya konulmadan önce denenmelidir. Kontrol önlemleri; öncelikle tehlikelerin bertaraf edilmesi ve riskin ortadan kaldırılması prensibini yansıtmalıdır, risk ortadan kaldırılamıyorsa azaltılma yoluna gidilir, riskin azaltılması için personel koruyucu teçhizatın kullanılması ise son çare olarak düşünülmelidir. Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin azaltılması sırası ile amaçlanır. 6) İzleme ve Gözden Geçirme: Riskin belirlenmesi, risk değerlendirme ve kontrol önlemlerinin ardından; riski ortadan kaldırmaya/azaltmaya yönelik gerekli faaliyetin zamanında tanımlanmasının izlenmesi ve gözden geçirilmesi gerekir. Alınan önlemler sonucunda risk kontrol proseslerinde de değişiklikler olabileceğinden geriye kalan risklerin yeni durumlarını belirlemek amacıyla risk değerlendirmeler yeniden yapılabilir.

7) İletişim ve Danışma: Sonuçlar, düzeltici/önleyici faaliyetlerin tanımlanması, konu ile ilgili gelişmeler, değişiklik yapılan veya yeni İş Sağlığı ve Güvenliği amaçlarının oluşturulması için girdi sağlanması amacıyla yönetime bilgi verilmeli, ayrıca bilgi toplama aşamasında alt işverenlerde dahil olmak üzere tüm gruplarla iletişim ve danışma kurulmalıdır.

MESLEK HASTALIĞI RİSK YÖNETİM PROSESİ Tehlikenin Tanımlanması Kişisel Özellikler Sınır Değerler Risklerin Analizi Riskin Değerlendirilmesi (Doz-Yanıt Etkisi) Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi Bilgi (Sağlık Muayeneleri, Testeler, Tahliller) Epidemiyoloji Toksikoloji Micro Ayrıştırmaya Göre Sağlık Kodları MSDS Kartları(Sağlık Etkileri Kısmı) İşyeri Hekimi SAĞLIK TEHLİKESİ KOD SEÇİLMESİ KİMYASALLARIN SAĞLIK SINIFLAMASI MSDS’LERİ OLUŞTURULMASI FİZİKSEL ŞARTLARIN ,ÇALIŞMA ORTAMININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ İLETİŞİM VE DANIŞMA İZLEME VE GÖZDEN GEÇİRME

RİSK ANALİZİ YÖNTEMLERİ Kontrol Listeleri (Check- List) Ön Tehlike Analizi(ÖTA) Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA) Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP) Hata Ağacı Analizi (FTA) Kaza Sonuç Analizi (ETA) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP) “Böyle Olsa” Metodu (What-İf Method) 07.04.2017

İKI TEMEL RISK ANALIZ YÖNTEMI MEVCUTTUR. Kantitatif Risk Analizi Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel teoremler kullanılarak risk değeri bulunur. Kalitatif Risk Analizi Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ; Başlangıç Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis – PHA) İş Güvenlik Analizi – JSA (Job Safety Analysis) What İf..? Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) Risk Değerlendirme Karar Matris Metodolojisi (Risk Assessment Decision Matrix) L Tipi Matris Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) Hata Ağacı Analizi Metodolojisi – HAA (Fault Tree Analysis-FTA) Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi – HTEA/OHTEA (Failure Mode and Effects Analysis- Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMEA/FMECA) Güvenlik Denetimi (Safety Audit) Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA) Neden – Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis)

Risk; bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bu tehlikenin ortaya çıktığı anda sebep olacağı etkinin ciddiyeti olarak ele alındığında aşağıdaki bağlantı elde edilir; Risk = Tehditin Olma İhtimali (likelihood) * Tehditin Etkisi (impact) formülü nicel risk analizinin temel formülüdür.

What if…? PHA JSA Check List Kriterler What if…? PHA JSA Check List Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Orta Çok Fazla Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim Liderinin Tecrübesi Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Özel Bir Branşa Yönelik Her Sektöre Uyar Uygulama Başarı Oranı Risklerin Belirlenmesi Aşamasında Yeterlidir. Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. Birincil Risk Değerlendirme Yöntemidir. Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. Özellikle kişilerin Görev Tanımları İyi Yapılmışsa Başarı Sağlanabilir. Basit Prosedürlü İşlerde Uygulanabilir, Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir.

HAZOP FMEA/ FMECA Güvenlik Denetimi FTA Kriterler HAZOP FMEA/ FMECA Güvenlik Denetimi FTA Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Fazla Çok Az Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim Liderinin Tecrübesi Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Özel Bir Branşa Yönelik Kimya Endüstrisi Elektrik / Makine Her Sektöre Uyar Uygulama Başarı Oranı Oldukça Zor Bir Yöntemdir, Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Analiz Öncesinde, FTA Yapılması Başarı Oranını Artırır. Tüm Sektörlerde Rahatlıkla Uygulanır, Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir.

ETA L TİPİ MATRİS NEDEN SONUÇ ANALİZİ Kriterler ETA L TİPİ MATRİS NEDEN SONUÇ ANALİZİ Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Fazla Çok Az Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim Liderinin Tecrübesi Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Özel Bir Branşa Yönelik Her sektöre Uyar Basit Prosedürlü İşler Her Sektöre Uyar Uygulama Başarı Oranı Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Basit Prosedürlü İşlerde Uygulanabilir. Tim Liderinin Tecrübesine Göre Başarı Oranı değişir. Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır. Tim Liderinin Tecrübesine Göre Başarı Oranı değişir.

RİSK DEĞERLENDİRME FORMLARINDAKİ ORTAK BİLGİLER 1) Proses/Sistem Adı Analizi yapılacak olan proses/sistemin referans numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; kaynakhane, galvanizhane, montaj bölümü, boyahane vb.), 2) Alt Sistem Eğer proses veya sistemin bir alt sistemi için analiz yapılıyor ise bu alt sistemin kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb.), 2) Takım Üyeleri Takımı oluşturan bütün kişilerin isimleri ve bölümleri, 3) Takım Lideri Sorumlu olan İş Güvenliği Uzmanının adı, 4) Tarih Risk Değerlendirmesi’nin yapıldığı tarih, 5) Revizyon Tarihi Risk Değerlendirmesi’nin son revizyon tarihi, 8) Risk Değerlendirmesi Numarası Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk Değerlendirmesi numarası yazılır.

CHECK LİSTELERİ CHECK LİSTELERİ Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir. Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır. Bir önlemler katalogu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir. En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek:uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)

OLASI HATA TÜRLERI VE ETKILERİ ANALIZI FMEA En yaygın bir biçimde kullanılan metotlardan biridir. Metotun temeli; herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.

1) Sistem FMEA 2) Tasarım FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA FMEA ÇEŞİTLERİ 1) Sistem FMEA 2) Tasarım FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA

FMEA ÇİZELGESİ Sistem /Parça Potansiyel Hata Türleri Hatanın Sonuçları S Hataların Nedenleri P Kontrol Önlemleri D RÖS Tavsiye Edilen İyileştirmeler/ Eylemler Sorumlu & Tamamlama Tarihi Hareket Tarihi Yeni (S) Yeni (P) Yeni (D) Yeni RÖS P: Her bir zarar modunun oluşma olasılık değeri; S: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet, ciddiyet, D: Zarar meydana getirecek durumun keşfedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RÖS: Risk öncelik sayısı.

TEHLIKE VE İŞLETİLEBİLME ÇALIŞMASI METODOLOJISI HAZOP Kimya endüstrisi tarafından,bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Multi disipliner bir tim tarafından,kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara,belli bir yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.

(ANAHTAR KELİMELER + KLAVUZ KELİMELER) HAZOP FİZİKSEL PARAMETRELER KİMYASAL PARAMETRELER HAZOP SAPMA MATRİKSİ (ANAHTAR KELİMELER + KLAVUZ KELİMELER) TEHLİKELİ SAPMA PROSESİN VEYA OPERASYONUN BİR BÖLÜMÜNÜ NEDEN ARAŞTIRMASI SONUÇ ARAŞTIRMASI

HAZOP METODOLOJİSİ ANAHTAR KELİMELER ANLAMI FAZLA (MORE) Kantitatif Çoğalma AZ (LESS) Kantitatif Azalma HİÇ (NONE) Mevcut Değil Ters (Reverce) Öngörülen Yönün Aksine PARÇASI (PART OF) Sistemin Bir Bölümü Olması Gerekenden Farklı ...Kadar İyi (As Well As) Aynı Derecede ...DAN BAŞKA (OTHER THAN) Tamamen Farklı

HAZOP METODOLOJİSİ KILAVUZ KELİMELER Akış Basınç Sıcaklık Viskozite Seviye, Kompozisyon veya Durum Reaksiyon Zaman Sıra HAZOP ÇİZELGESİ Anahtar Kelime Kılavuz Kelime Tehlikeli Sapma Olası Nedenler Ciddiyet Azaltma Ölçümü Dikkat Edilecek Hususlar Kimin Tarafından Tespit Edildiği

HATA AĞACI ANALİZİ METODOLOJISI FTA 1962 Yılında Bell Telefon Laboratuvarları.nda Amerikan Hava Kuvvetleri (U.S. Air Force) için geliştirilmiştir. Bir tepe olayın (top event) gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi için alınması gereken önlemler ayrıntılı bir şekilde analiz edilir. Olmaması istenen tepe olay saptanıp,bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz edilir.

FTA Tümdengelimli Mantığı kullanır. 1.Anlaşılabilir Zirve Olayı teşhis et 3. Zirve olaya katkıda bulunan olaylara mantık kapısı ile bağlantı kur 2. Birinci-seviye katkısı bulunan olayı teşhis et 5. Zirve olaya katkısı bulunan ikinci-seviye olaya mantık kapısı ile bağlantı kur 4. ikinci-seviye katkısı bulunan olayı teşhis et 6. Tekrarla/devam Esas olay (“yaprak”, “başlatan” veya “temel”) analitik çözümün limitini gösterir. Tümdengelimli Mantığı kullanır.

FTA KANTİTATİF ANALİZ VE KAPISI PT = П (1 – Pi ) VEYA KAPISI PT = 1 - П (1 – Pi ) i=1

BOOLEAN MATEMATİĞİ Boolean matamatiği Hata Ağacı Analizinde, bu analizi yapan analiste iyi bir analiz yapabilmesinde yardımcı olur. Boolen matematiği ile hata ağacının indirgenmesi sağlanır.

BOOLEAN KURALLARI BOOLEAN TEOREMİ A . B   A + B 1 Tablo- : Lojik VE (AND) işlemi Tablo- : Lojik VEYA (OR) işlemi   Kural 1. A = 0 veya à = 1 2. 0.0 = 0 3. 1 + 1 = 1 4. 0 + 0 = 0 5. 1.1 = 1 6. 1.0 = 0.1 = 0 7. 1 + 0 = 0 + 1 = 1 BOOLEAN TEOREMİ Minimal Paht Set (Meydana Gelmediği Takdirde Zirve Olay Garanti Olarak Meydana Gelmez ) Minimal Cut Set (Asgari Hata Ağacı)

OLAY AĞACI ANALIZI ETA Her hangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği çeşitli senaryolar analiz edilir. İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak belirlenebilir.

ETA KANTİTATİF ANALİZ Tümevarım mantığı kullanır. P(P2) Q(P2) P(P1) Q(P1) P(D) Q(D) P(EP) Q(EP) Başlatma 1-S 2-P 3-P 4-F 6-F 5-F P(.) – Parçanın Başarı Olasılığı Q(.) – Parçanın Hata Olasılığı S – Tüm Sistemin Başarısı P – Sistemin Kısmi Başarısı F – Sistem Hatası

NEDEN- SONUÇ ANALİZİ Bu teknik nükleer enerji santrallerinin risk analizinde kullanılmak üzere Danimarka RISO labaratuvarlarında yaratılmıştır. Diğer endüstrilerin sistemlerinin güvenlik düzeyinin belirlenmesi için de adapte edilebilir. Neden - Sonuç analizi, Hata Ağacı Analizi ile Olay Ağacı Analizinin bir harmanıdır. Neden - Sonuç analizinin amacı, olaylar arasındaki zinciri tanımlarken istenilmeyen sonuçların nelerden meydana geldiğini belirlemektir.

NEDEN- SONUÇ ANALİZİ KANTİTATİF ANALİZ Evet Hayır Olay Sonuç Tanımlanması Olay Başlangıcı Hata Ağacı Analizi P0 P1 P0(1 –P1)(1-P2) P2 P0(1 –P1) P1 P0

TEŞEKKÜRLER