ÇİFTÇİLERİN ÖRGÜTLENMELERİ ve TARIMSAL ÜRETİME KATKILARI Dr. İhsan CANAN TÜMSİAD Mersin Şubesi

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ SUNU İÇERİĞİ Örgütlenme, Tarımda Örgütlenme, Tarımsal Kalkınmada Üretici Örgütlerinin Önemi Türkiye’de Tarımsal Örgütlenme, Türkiye’de Örgütlenme Modeli: TARİŞ Üzüm Türkiye’de Örgütlenme Modeli: PANKOBİRLİK Türkiye’de Örgütlenme Modeli: KONYA ŞEKER

ÖRGÜTLENME

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ İşbirliği, disiplin ve sorunları birlikte göğüsleme amacıyla oluşturulan kurumsal bir sistemdir Birlikte hareket etme, işbirliği yapma ve kurumsallaşma olarak tanımlanabilir Bir ülkede, toplumda örgütlenmenin yaygın ve güçlü olması gelişmişliğin bir göstergesidir Kamu örgütlenmesi ve sivil örgütlenme Günümüzde kamu örgütlenmesinin ağırlığı azalmakta, sivil örgütlenme daha etkin hale gelmektedir Dünyada tarımsal faaliyetlerde yaygın bir örgütlü yapı mevcuttur Sivil örgütlenme ana hatlarıyla mesleki örgütler ve ekonomik amaçlı örgütler şeklindedir.

TARIMDA ÖRGÜTLENME

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARIMDA ÖRGÜTLENME Tarım, zenginlik üreten bir sektör olarak ülkelerin sanayileşmesinde büyük rol oynamıştır. Tarım sektörünün oynadığı bu roldeki en büyük pay ise üretici örgütlerinindir.Tarımsal örgütlenmede hedefler: Üretim ve verimlilik arttırarak ülkemizin gıda güvenliğini sağlamak, Çiftçilerin gelirlerini ve refah seviyelerini yükseltmek, Tarım ürünlerinde iç ve dış piyasada rekabet imkanı yaratmak, Piyasaları istikrara kavuşturmak, Sürdürülebilir bir tarım sektörü sağlamak, Gıda emniyeti ve kalitesini sağlamak, Doğal çevrenin bozulmasını önlemek.

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARIMSAL ÖRGÜTLER; AR-GE faaliyetlerinde bulunan, Çiftçilere hem teknik hem de pazarlama açısından yön gösteren, Üyelerinin menfaatleri doğrultusunda lobi faaliyetleri yapan, Üyelere yönelik “Yayım Hizmeti", laboratuar gibi verim artırıcı ve kaliteli mal üretmeyi destekleyen tamamlayıcı unsurları yerine getirmeyi amaçlar.

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARIMSAL ÖRGÜTLENME Mesleki Örgütler Ziraat Odaları, Çiftçi Dernekleri, Diğer Çiftçi Organizasyonları Ekonomik Amaçlı Örgütler Kooperatifler, Üretici Birlikleri

TARIMSAL KALKINMADA ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİNİN ÖNEMİ

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ ÖRGÜTLENME VE KALKINMA (I) Tarım sektörünün oynadığı rolde en büyük pay üreticilerindir. Üretimden pazarlamaya kadar üreticileri örgütlü hareket edebilen ülkelerde hem üreticiler kendilerine önemli faydalar sağlamışlar, hem de tarım-sanayi bütünleşmesini hızlandırmışlardır. Her ülkede üretici örgütlenmesi farklılıklara arz etmekte ve değişik yasalar bulunmaktadır. Ancak tüm ülkelerde Üretici Örgütlerinin ortak amacı; üyelerini eğitim ve yayım yolu ile bilinçlendirmek, pazara göre üretim yapılmasını sağlamak, tarım politikalarının belirlenmesinde ve üreticilerin çıkarlarını korumada etkin rol almak şeklinde özetlenebilir. Her ne ad altında olursa olsun üretici örgütlerinin özünde birlikte çalışma, yardımlaşma ve paylaşma ilkeleri vardır. Gönüllülük esas olmakla birlikte üyelerin ya da ortakların birbirlerine ekonomik bağımlılığı söz konusudur.  

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ ÖRGÜTLENME VE KALKINMA (II) Dünyada her alanda olduğu gibi, kırsal alanda ve tarımsal faaliyetlerde de yaygın bir örgütlü yapı söz konusudur. Tarım alanında da kamu örgütlenmesi ve sivil örgütlenme ayrımı yapılabilir. Sivil örgütlenme ana hatlarıyla mesleki örgütler ve ekonomik amaçlı örgütler şeklindedir. Tarımsal Örgütlenme önemlidir çünkü tarım sektörlerinin istihdam sayısı fazla fakat gayri safi milli hasılayla katkı düşüktür. Dolayısıyla kooperatifler ulusal ve uluslararası pazarda rekabet koşullarından tutun da siyasi anlamda hükümetlerin tarım, hayvancılık ve orman sektöründeki alacakları politik kararlardaki etkinliklerine kadar kooperatifler çok önemli işler ifa etmektedirler.

TÜRKİYE’DE TARIMSAL ÖRGÜTLENME

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ BİRİM KOOPERATİFLER BİRİM KOOPERATİFLER TÜRÜ SAYISI ORTAK SAYISI TARIMSAL KALKINMA 8.315 870.893 SULAMA 2.500 298.761 SU ÜRÜNLERİ 574 30.893 PANCAR EKİCİLERİ 31 1.641.426 ARA TOPLAM 11.420 2.841.973 Tarım Kredi 1.679 1.080.821 13.099 3.922.794 Tarım Satış(*) 332 670.493 GENEL TOPLAM 13.431 4.593.287 Kaynak: www.tarimreformu.gov.tr, Erişim tarihi: 21.05.2013

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ ÜRETİCİ BİRLİKLERİ ÜRÜN /ÜRÜN GRUPLARI BİRLİK SAYISI ÜYE SAYISI HAYVANSAL ÜRETİM 471 194.344 MEYVE 147 11.164 SEBZE VE SÜS BİTKİ. 63 6.310 TARLA BİTKİLERİ 69 6.267 SU ÜRÜNLERİ 31 1.148 ORGANİK ÜRÜNLER 20 2.213 TOPLAM 801 221.446 ÜRETİCİ MERKEZ BİRLİKLERİ ÜRÜN /ÜRÜN GRUPLARI ÜYE BİRLİK SAYISI ÜYE SAYISI SÜT 159 87.371 KIRMIZI ET 64 11.222 YUMURTA 12 376 BAL 59 2.219 MEYVE 31 2.566 SEBZE VE SÜS BİTK. 8 1.503 TARLA BİTKİLERİ 10 406 YAĞLI TOHUMLU BİTK. 9 240 SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLERİ 490 DENİZ ÜRÜNLERİ AVCILARI 166 TOPLAM 372 106.559 Kaynak: www.tarimreformu.gov.tr, Erişim tarihi: 21.05.2013

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ ISLAH AMAÇLI YETİŞTİRİCİ BİRLİKLERİ TÜRÜ BİRLİK S. ÜYE SAYISI DAMIZLIK SIĞIR 81 123.248 DAM. KOYUN-KEÇİ 80 191.675 ARI 79 52.275 DAMIZLIK MANDA 19 2.115 DAMIZLIK TAVUK 6 877 T O P L A M 265 370.190 ZİRAAT ODALARI ODA SAYISI 747 5.527.480 SULAMA BİRLİKLERİ 368 611.000 ÇİFTÇİ DERNEKLERİ 525 227.500 TARIMSAL VAKIFLAR 14 2.500 ISLAH A. YETİŞTİRİCİ MERKEZ BİRLİKLERİ TÜRÜ ÜYE B. S. ÜYE SAYISI DAMIZLIK SIĞIR 81 123.248 DAMIZLIK MANDA 13 1.550 DAM. KOYUN-KEÇİ 80 191.846 ARI 79 52.315 T O P L A M 253 368.959 TÜRKİYE ZİRAAT ODALARI BİRLİĞİ ÜYE ODA S. 747 5.527.480 Kaynak: www.tarimreformu.gov.tr, Erişim tarihi: 21.05.2013

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARIMSAL ÖRGÜTLENMEDE KOOPERATİFÇİLİK Uluslar arası Kooperatif Alyansı (ICA) 1951’den beri kooperatiflerin toplumsal ve ekonomik katkılarını ortaya koymak amacıyla birçok ülkeden bilgi toplamakta ve değerlendirmektedir. Bir ülkede kooperatiflerin yeri ve önemini belirlemenin iki yolu vardır. Bunlardan ilki Demografik (nüfusla ilgili) Katılım Oranı, diğeri ise Ekonomik Katılım Oranıdır.

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ Demografik Katılım Oranı (DKO); ülkedeki kooperatiflerin toplam ortak sayılarının, ortalama aile sayısı olan 4 ya da 5 ile çarpılarak toplam nüfusa oranlanması seklinde hesap edilir. Bu oranın % ifadesi ülkede kooperatifçiliğin yeri ve önemi hakkında fikir verir. DKO > %30 ise, kooperatifçilik açısından yüksek düzeyde gelişmiş ülkeler, DKO %20 - %30 arasında ise kooperatifçilik açısından gelişmiş ülkeler, DKO %10 - %20 arasında ise kooperatifçiliğin orta düzeyde geliştiği ülkeler, DKO %10’nun altında ise kooperatifçiliğin az geliştiği ülkeler, Ekonomik Katılım Oranı (DKO) – Katma Değer Yöntemi; ülkede kooperatifler aracılığı ile elde edilen toplam katma değerin, ülkenin toplam Milli Gelirine oranlanması ile bulunur. Bu yöntemde de kooperatiflerin ülke ekonomisindeki yeri ve önemi belirlenmeye çalışılır.

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ KOOPERATİFÇİLİĞİN TEMEL İLKELERİ Gönüllü ve açık üyelik, Üyeler tarafından gerçekleştirilen demokratik denetim, Üyelerin ekonomik katılımı, Özerklik ve bağımsızlık, Eğitim, öğrenim ve bilgilendirme, Kooperatifler arasında işbirliği, Topluma karşı sorumluluk.

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ KOOPERATİFLER Tarımsal Kooperatifler İşleme ve Pazarlama Kooperatifleri - Tarım satış kooperatifleri - Köy kalkınma kooperatifleri - Su ürünleri kooperatifleri - Çiçekçilik kooperatifleri - Hayvan ve hayvansal üretim kooperatifleri Hizmet Kooperatifleri - Toprak ve tarım reformu kooperatifleri - Tarımsal sigorta kooperatifleri - Toprak su kooperatifleri Kredi Kooperatifleri - Tarım Kredi Kooperatifleri Alım (Tedarik) Kooperatifleri - Pancar ekicileri istihsal (üretim) kooperatifleri - Çay ekicileri ishitsal (üretim) kooperatifleri Tarım Dışı Kooperatifler Yapı Kooperatifleri Tüketim Kooperatifleri Esnaf Kooperatifleri Diğer (Sigorta, turizm vb.)

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TÜRKİYE’DE KOOPERATİFLERİN PAZAR PAYLARI Tarım Satış Kooperatifleri Pamuk Kuru Üzüm Ayçiçeği Zeytinyağı Zeytin Soya İncir Fındık %14-22 %20-30 %31 %12-20 %10-20 %40 %28 %36 Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Sütçülük Zeytinyağ Hayvan yemi %2.9 %6.8 %9.5

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TÜRKİYE’DE EN BÜYÜK 500 FİRMA İÇİNDE TSK’lar BİRLİKLER 2005 2006 2007 2008 2009 TRAKYABİRLİK 126 118 109 101 65 TARİŞ-PAMUK 111 141 132 301 459 MARMARABİRLİK 475 364 353 401 345 TARİŞ-ÜZÜM … 439 427 Kaynak http://arsiv.sabah.com.tr, Erişim tarihi: 21.05.2013

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARIMSAL ÖRGÜTLENMEDE BİRLİKLER (I) Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Bu birliklerin yönetimi tamamen mülki idare amirlerinin kontrolünde olduğundan özerk ve bağımsız değildirler. Yönetim kurulu görevini yapan Birlik Encümeni tip tüzüğe göre 7 kişiden oluşmakta ve bunların üçü (başkan, genel sekreter ve sayman) daimi üye olup, geri kalan 4 üye meclis tarafından 1 yıl süre ile seçilmektedir. Sulama Birlikleri Kamu kurulusu niteliğindeki bu birliklerin yönetimi tamamen devletin kontrolündedir. Sulama birlikleri de hizmet birlikleri gibi İçisleri Bakanlığının tip tüzüğüne göre beldelerde kurulmaktadır. Bir beldede sulama birliğinin kurulması için sulama tesisinin birden çok beldeye hizmet vermesi gerekmektedir.

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARIMSAL ÖRGÜTLENMEDE BİRLİKLER (II) Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Gerek yurt dışından ithal edilen, gerek yurt içinde yetiştirilen ve gerekse yerli ırk hayvanların genetik potansiyellerinin geliştirilmesi, verimlerinin artırılması, bunların soy kütüğü, ön soy kütüğü kayıtlarının tutulması ve bu kayıtlara esas teşkil edecek verim kontrollerinin yapılması, hayvanlarla ilgili sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ve sigorta işlemlerinin yapılması, üyelerin eğitimlerinin sağlanması, üyeler arasında yarışmalar düzenlenmesi, üye ihtiyaçlarının temin ve tedariki ile her türlü üretimin yurt içi ve yurt dışında pazarlanması, ürünlerin değerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması, kiralanması çalışmalarının yapılması amacıyla kurulacak birliklerin kuruluş ve hizmetleri ile ilgili esas ve usuller belirlenmektedir. Tarımsal Amaçlı Üretici Birlikleri, Üretici birlikleri bitkisel üretimle ilgili ürünler ve ürün grupları, hayvansal üretimle ilgili ürünler ve ürün grupları, su ürünleri üretimi ve organik ürün yetiştiriciliği alanlarında kurulabilmektedir. Kurulacak üretici birliği ürün ve ürün grubu için belirlenen asgari üretim kapasitesine sahip gerçek ve tüzel kişiliği haiz on altı tarımsal üreticinin imzaladıkları tüzük ve kuruluş belgeleri ile Tarım ve Köy İsleri Bakanlığı’na müracaatları sonucunda tüzel kişilik kazanır. Aynı ürün veya ürün grubu için ilçe düzeyinde en fazla bir birlik kurulabilir.

TÜRKİYE’DE ÖRGÜTLENME MODELİ: TARİŞ ÜZÜM

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ TARİŞ Üzüm Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (15.000 Üye) İnsan Kaynakları Ar-Ge Birimi Bitki Yetiştirme /Koruma Birimi Verimlilik Birimi Tohum Sertifikasyon Birimi Kalite Kontrol Birimi Kooperatifler (14 Adet) İşletmeler Entegre Üzüm İşletmesi Sirke-Pekmez İşletmesi Yönetim Kurulu TARİŞ (100.000 Üye) TARİŞ İncir Tarım Satış Kooperatifleri Birliği TARİŞ Pamuk ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği

TÜRKİYE’DE ÖRGÜTLENME MODELİ: PANKOBİRLİK

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ PANKOBİRLİK KOOPERATİFLERİ

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ ŞEKER FABRİKALARI İŞTİRAKLERİ Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. Amasya Şeker Fabrikası A.Ş. Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. Konya Şeker Fabrikası A.Ş. Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. Beta Ziraat ve Ticaret A.Ş. Pancar Motor Tic. ve San. A.Ş. PANEK A.Ş. Kömür İşletmeleri A.Ş

TÜRKİYE’DE ÖRGÜTLENME MODELİ: KONYA ŞEKER

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ KONYA ŞEKER SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Çumra Şeker Entegre Tesisleri Şeker Fabrikası Sıvı Şeker Üretim Tesisi Sert Şeker Üretim Tesisleri Çikolata Üretim Tesisleri Şekerli Mamul Üretim Tesisleri Biyoetanol Üretim Tesisleri Yem Fabrikası Arı Yemi Üretim Tesisi Buharlı Küspe Kurutma Tesisi Fidan Üretim Merkezi Seralar Çikolata, Bisküvi, Gofret, Kek Üretim Tesisi Seydibey Tarım Ürünleri İşleme Entegre Tesisleri Şeker-Süt Çiftliği Damızlık ve Süt Yetiştiriciliği Taşağıl Besi Çiftliği Çumpaş Dana Kreşi / Danabank Seydibey Tarım Ürünleri İşleme Entegre Tesisi / Dondurulmuş Kaplamalı Parmak Patates Hattı Pvc - Koruge - Çuval - İplik Fabrikaları Altınekin Ham Yağ Fabrikası Rehabilitasyon Yatırımı

TARIMDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ KONYA ŞEKER SANAYİ VE TİCARET A.Ş. (IV) Konya Şeker Sanayi ve Ticaret A.Ş.'nin; bankacılık, gübre, tohum, motor sanayi, gıda gibi birçok farklı sektörlerde faaliyet gösteren 20 şirkette ortaklık payı bulunmaktadır.

TEŞEKKÜRLER TÜMSİAD Mersin www.gsb.gov.tr