SOSYAL GÜVENLİK KURUMU KAYITLI İSTİHDAMI TEŞVİK & KAYIT DIŞI İSTİHDAMLA MÜCADELE 2012-mart

TANIM Sosyal Güvenlik Kurumu açısından “Kayıt Dışı İstihdam”; Kendi nam ve hesabına çalışan kişiler ile bir iş yerinde hizmet akdine tabi olarak çalışan kişilerin Kuruma hiç bildirilmemesi, ücretinin veya çalışma gün sayısının eksik bildirilmesi şeklinde tanımlanabilir.

EKSİK BİLDİRİLENLER (4/a) 1- Ücret Olarak Eksik Bildirilenler Ülkemizde sigortalıların % 44 ünün kazancı SGK’ya asgari ücret seviyesinden bildirilmektedir. Üst sınırdan bildirilenlerin oranı sadece % 2,8’dir. 2011 Aralık ayında Kamu sektöründe çalışanların ortalama günlük kazancı 74 TL. iken, özel sektörde ise 43 TL. dir. 2- Gün Sayısı Olarak Eksik Bildirilenler Türkiye’de çalışan sigortalıların 2011 yılı için aylık ortalama Kuruma bildirildiği çalışma gün sayısı 27’dır.

NEDENLERİ 2- İşgücünün eğitim seviyesinin ve verimliliğinin düşüklüğü, 1- İşsizlik oranının yüksekliği, 2- İşgücünün eğitim seviyesinin ve verimliliğinin düşüklüğü, 3- Genç emeklilik, 4- Tarımın geleneksel örgütlenmesi; hala ağırlıkla aile temelli ve küçük ölçekli olarak yapılması, 5- Ortalama işletme ölçeğinin çok küçük olması, 6- Çalışma ilişkilerindeki değişmeler, (taşeronlaşma, fason üretim vb.) 7- Gelir dağılımındaki adaletsizlik ve yoksulluk, 8- Sosyal güvenlik bilgisi ve bilincinin yetersizliği, …şeklinde sıralanabilir.

KAYIT DIŞI İSTİHDAM ORANLARI (%) RAKAMSAL BOYUT KAYIT DIŞI İSTİHDAM ORANLARI (%) YIL/AY Aralık 2004 52 2005 46 2006 45 2007 42 2008 2009 43 2010 41 2011 39 13 Puanlık Düşüş Olmuş

2011 YILI KAYIT DIŞI İSTİHDAM ORANLARI RAKAMSAL BOYUT 2011 YILI KAYIT DIŞI İSTİHDAM ORANLARI   ARALIK TARIM 83,4  TARIM DIŞI 25,5  ORTALAMA 39,2  KAYNAK: www.tuik.gov.tr

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN SONUÇLARI ÇALIŞAN AÇISINDAN Kayıt dışı çalışanlar ve bakmakla yükümlü oldukları kişiler; Sağlık ve analık yardımlarından, İş göremezlik ödeneklerinden, Ölüm, maluliyet ve yaşlılık aylıklarından, İşsizlik sigortası yardımlarından, Kıdem tazminatından, mahrum kalırlar.

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN SONUÇLARI İSVERENLER AÇISINDAN Kayıt dışı çalıştıran işletmeler ile kayıtlı çalıştıran işletmeler arasında haksız rekabet ortaya çıkmakta, İstihdam ve mali yapıları gerçeği yansıtmadığından hibe, kredi ve desteklerden yoksun kalmalarına yol açmakta, Geleceğe güvenle bakamazlar ve her zaman iş kazası riski, denetim fobisi ile karşı karşıya kalırlar.

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN SONUÇLARI DEVLET AÇISINDAN Büyük oranda vergi ve prim kaybı ortaya çıkmakta, bu da sosyal güvenlik ve bütçe açığına neden olmaktadır. Sosyal güvenlik sisteminde aktif/pasif dengesi bozulmakta ve sistem finansal açıdan tıkanmaktadır. Gelir elde etmeyen vatandaşlara yönelik yapılan primsiz ödemeler artmaktadır. SOSYAL AÇIDAN Gelir dağılımında adaletsizlik, yoksulluk ve ahlaki dejenerasyon gibi sosyal sorunlara yol açmaktadır.

KAYIT DIŞI İSTİHDAMLA MÜCADELE STRATEJİMİZ

STRATEJİMİZ Kayıt dışı istihdamla mücadele stratejimiz 5 ana başlık halinde incelenebilir: 1- Sosyal güvenlik hizmetlerinin iyileştirilmesi, 2- Teşvik uygulaması sonucu sigorta prim maliyetinin düşürülmesi, 3- Bilgi (veri) paylaşımına dayalı çapraz denetim, 4- Sosyal Güvenlik Kurumu Denetim Sisteminin Yeniden Yapılandırılması, 5- Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları,

SOSYAL GÜVENLİK HİZMETLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ 2000’li yıllardan önce Sosyal Güvenlik Kurumlarının sunduğu hizmetinin yetersizliği, işlemlerin manuel yürütülmesinden dolayı hizmet birimlerinde oluşan iş yoğunluğu ve uzun kuyruklar, kişilerin kayıtlı çalışmasını teşvik etmiyordu. Nitekim 1996 yılında yapılan bir araştırma; İşverenler, Sigortalı ve Emeklilerin %85’inin, Kurumun sunduğu hizmetlerden hoşnut olmadığını ortaya koymuştu.

SOSYAL GÜVENLİK HİZMETLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ Oysa günümüzde artık; Bildirimlerin ve hizmetlerin elektronik ortamda yürütüldüğü e-SGK (zaman ve mekan kavramı yok), Yaşadığınızı sizden belgelemeyi isteyen SSK ve Bağ-Kur yerine, …. yaşamınızı 7/24 gözetleyen Sosyal Güvenlik Kurumu var. Nitekim TUİK verileri göre; 2004 ile 2010 yıllar karşılaştırıldığında; SSK, Bağ-Kur hizmetlerinden memnun olmayanların oranı %22 %9’a düşmüş, SGK personelinin davranışlarında sorun olduğu düşünülen kişi oranı%35’den %10’a düşmüştür.

TEŞVİK UYGULAMALARI Kayıt dışı istihdamın en önemli nedenlerin başında daha önceleri, istihdamın üzerindeki mali yüklerin çok yüksek olması sayılırken, günümüzde uygulanan teşvik politikalarıyla bu sorun giderilmiştir. Kurumuzda teşvik uygulamasına özellikle 2004 yılında sistemli olarak başlanıp, uygulama alanı genişleyerek devam etmektedir. 2011 Aralık itibariyle 1.129.998 işyeri (İşyerlerinin %80’i), 7.880.767 sigortalı (sigortalıların %68’i) teşvik uygulamasından yararlanmaktadır. 2004 yılından 2011 yılı sonuna kadar uygulanan teşvik tutarı 18,7 milyon TL. olmuş, 2011 yılı için bu rakam 6,7 milyon TL. olarak gerçekleşmiştir.

SOSYAL GÜVENLİK ÇOK UCUZ… Asgari ücret üzerinden çalışan bir sigortalı için ödenen prim; Prim Ödeyen Tutar (TL.) % Sigortalı 133 41 İşveren 146 45 Devlet 44 14 Toplam 323 100 Asgari ücret üzerinden Kuruma ödenen prim tutarı 323 TL iken, emekli olan sigortalıya yaklaşık 750 TL. aylık ödenmektedir. Dolayısıyla ortalama 30 yıl boyunca ödenen primler, 13 yıl içinde aylık olarak sigortalı veya hak sahibine geri ödenmektedir.

MESLEK MENSUPLARIMIZDAN TALEBİMİZ İşverenlerimizin teşvikler konusunda bilgilendirilmesi, devletin bir sosyal ortak olarak işveren ve sigortalıyla ortaklaşa sigorta primi ödediği anlatmanızı istiyoruz. Teşviklerinden mahrum kalmamak için; prim belgelerinin zamanında verilmesi, primlerin düzenli olarak ödenmesi ve kayıt dışı işçi çalıştırılmaması gerektiğinin mükelleflere sürekli olarak hatırlatılması.

BİLGİ & VERİ PAYLAŞIMI Ülkemizde kayıt dışı sadece Sosyal Güvenlik Kurumunca alınacak tedbirler ve bu Kurumun denetim elemanlarınca yapılacak incelemelerle değil, aynı zamanda Devletin tüm birimleri arasında işbirliği ve koordinasyonun olmasını gerekli kılmaktadır. Bu anlayış içerisinde kayıt dışı çalışanların günlük yaşamda tüm sosyal, ekonomik ve kültürel faaliyetlerini; bankalar, kamu idareleri ve diğer kurum ve kuruluşlarda gerçekleştirdikleri düşüncesinden yola çıkarak, bu kişilerin bu gibi yerlerde işlem yaparken, aynı zamanda sosyal güvenliklerinin de sağlanmasında amaçlanmaktadır. Bu çalışma sonucunda; tüm kişilerin “Devletin her adımda kişilerin sosyal güvenliği kontrol ettiği” düşüncesine varmaları ve kişilerin bu bilince ulaşmaları amaçlanmaktadır. Veri paylaşımına ilişkin yasal düzenleme 5510 sayılı Kanunun 8 inci ve 100 üncü maddesi ile yapılmıştır. Bu kapsamda;

BİLGİ & VERİ PAYLAŞIMI Bu çerçevede; Sağlık Bakanlığı ile yapılan çalışmalar sonucunda; gıda sektöründe çalışanlar başta olmak üzere portör muayenesine tabii mesleklerde çalışanlar için, Sağlık İl Müdürlüklerince düzenlenen “portör muayene listeleri”nin 2008 yılı Temmuz ayından itibaren sosyal güvenlik il müdürlüklerine gönderilmesi sağlanarak Kurum tescil kayıtlarından kontroller yapılmaya başlanmıştır. Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı ile yapılan çalışmalar sonucunda; Kimlik Bildirme Kanunun uygulanmasına ilişkin Yönetmelik ekinde bulunan formların (işyeri ve çalışanların bildirimi) sosyal güvenlik il müdürlüklerine gönderilmesi ve bu formların Kurum tescil kayıtlarından kontrol edilmesi sağlanmıştır. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı ile yapılan çalışmalar sonucunda, vergi daireleri yoklama memurlarınca düzenlenen yoklama fişlerinin her ay periyodik olarak Kurumumuz sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine gönderilmesi hususunda mutabakat sağlanmış ve alınan bilgilerden sigortalılık ve işyeri kontrolü yapılmaya başlanmıştır.

BİLGİ & VERİ PAYLAŞIMI 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 8 inci maddesinin yedinci fıkrasına istinaden; tüm bankalar ve kurumlardan işlem yapan kişilerin “T.C kimlik numaraları”, “Adı-Soyadı”, “mesleki bilgileri” ve “işyeri unvanı ve adresi” bilgileri alınarak, elektronik veya manuel olarak bulunulan yerdeki sosyal güvenlik il müdürlükleri/merkezlerine bildirilmesi ve gönderilen bu bilgilerden işyeri ve sigortalılık kontrolü yapılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda; Bankalar, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Valilikler, Belediyeler gibi 27 Kurum nezdinde yapılan 68 işlemin bilgileri manuel veya elektronik ortamda Kurumumuza aktarılmakta ve sigortalılık açısından çapraz denetimler yapılmaktadır. E-SGK, E-Devlet uygulamaları sonucu veri paylaşımının yaygın olması nedeniyle sistem dışına çıkmanın riskli olduğu, sistem dışında kalma ve bu bu şekilde uzun süre faaliyet göstermenin mümkün olmadığının işverenlere anlatılması,

YENİ DENETİM MODELİ Kurumuz Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Müfettişleri tarafından ülke genelinde sahte sigortalılık, sağlık ve sigorta suiistimalleri, asgari işçilik gibi önemli ve risk odaklı denetimler yapılmaktadır. Kurumumuz taşra birimlerinde görev yapmakta olan “Sosyal Güvenlik Kontrol Memurları” görev ve yetkileri artırılarak “Sosyal Güvenlik Denetmeni” kadrosuna atandılar. Şu an 1187 olan denetmen sayısı 2012 yılı sonunda yapılacak alımlarla 1.500’e ulaşacaktır. Kamu kurumlarından temin edilen bilgi ve belgelerin Kurumumuz kayıtlarıyla sorgulanması amacıyla İl Müdürlükleri ve Merkez Müdürlüklerimizde “Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Servisleri” kurulmuştur. Ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarınca işyerlerinde yapılan denetimlerde, aynı zamanda sigortalılık kontrolü de yapılmakta ve sigortasız olarak tespit edilenlerin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmektedir.

VERİ PAYLAŞIMI VE DENETİM SONUÇLARI (2008-2011) SIRA NO GELEN BİLGİ TESCİLSİZ SİGORTALI TESCİLSİZ 5510 SK İŞYERİ 30 MD. 1 PORTÖR MUAYENE LİSTELERİ 77.058 4.267 2.430 2 KİMLİK BİLDİRME FORMLARI 72.642 3.441 3.385 3 BANKALAR, KAMU KURUMLARI, DİĞER KURUMLAR 732.071 28.885 21.523 4 ALO 170 İHBAR HATTI 37.513 3.824   5 YAZILI İHBAR VE ŞİKAYETLER 747 6 KAMU İDARELERİ DENETİM RAPORLARI 13.815 1.258 1.041 7 YOKLAMA FİŞLERİ BİLGİLERİ 17.342 1.984 8 SOSYAL GÜVENLİK KONTROL MEMURLARI 103.326 24.817 TOPLAM 1.063.070 70.889 30.451

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI Kurumuzca işverenler, sigortalılar ve ilgili taraflarla 3.000 civarında bilgilendirme faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Semineri, toplantı ve panel, Yerel gazetelerde yayın, Yerel televizyonlar aracılığıyla bilgilendirme ve televizyon programlarına iştirak etme, Belirli alanlara broşürler asmak, Spor müsabakalarında bilgilendirici pankartlar kullanmak, gibi çalışmalar yapılmıştır.

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI TÜRKSAT Artık tüm bilgilenme işlemlerinin e-Devlet üzerinden yapılacağı düşüncesiyle TÜRKSAT ile irtibata geçilerek, sosyal güvenlik bilinci ve kayıt dışı istihdamın önlenmesi konusunda Kurumumuzca hazırlanan sloganların e-Devlet ekranında yer alması sağlanmıştır.

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI Milli Piyango Biletlerinde sosyal güvenlik bilinci ile ilgili sloganlara yer verilmesi konusunda Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü yapılan çalışmalar sonucunda; 9 Ağustos 2011 tarihli çekilişte piyango biletleri üzerinde “SGK’ya Kayıtlı Ol, Güvende Ol” sloganına yer verilmesi kararlaştırılmıştır.

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI 6111 Kanun çerçevesinde tarımda mevsimlik işçi olarak çalışanların hak ve yükümlülüklerine ilişkin 95.000 adet broşür basılıp ilgili kurum ve kuruluşlara dağıtılmak üzere sosyal güvenlik il müdürlüklerine gönderilmiştir.

BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI Sanatçılara sağlanan sosyal güvenlik hakları hakkında bilgilendirici 50 bin adet kitapçık bastırılarak, tüm SGİM ile ilgili meslek kuruluşlarına gönderilmiş ve dağıtımı sağlanmıştır.

YAPILACAK ÇALIŞMALAR

DÜŞÜK ÜCRET BİLDİRİMLERİ MERCEK ALTINDA Ücret yönünden kayıt dışılığı önlemek amacıyla meslek kodları üzerinde çalışarak, bazı meslek grupları (öğretmen, mühendis,doktor,…) için SPEK tutarı belirleyerek aylık prim hizmet belgesinde ücret kontrolünün sağlanması, Özellikle çeşitli meslek gruplarında ücretlerle ilgili mevzuat düzenlemeleri ve meslek kuruluşlarının belirlediği çalışanların ücret tarifesi dikkate alınmak suretiyle çalışma yapılması planlanmaktadır. Bu kapsamda “Aylık Prim ve Hizmet Belgesi”ne sigortalının “meslek kodu” hanesi konularak düşük bildirilen ücretlerin takibi ve denetimi yapılacaktır.

RİSK ODAKLI DENETİM Coğrafi ve sektörel analizler yapılarak kayıt dışı istihdamın yaygın olduğu düşünülen yerlerde ve sektörlerde denetimler yapılacaktır. Denetim stratejimizi, kayıt altında olan işletmeler değil, kayıt dışı kalmış işletmeler üzerine kuracağız. Avukat, mimar, mühendis, doktor ve meslek mensuplarımız başta olmak üzere “en az bir sekreter” çalıştığı düşünülen büro nitelikli işyerlerinde yaygın-yoğun denetimler yapılacaktır. Bu kapsamdan meslek mensuplarımızdan özverili katkılar bekliyoruz.

AĞAÇ YAŞ İKEN EĞİLİR - Milli Eğitim Bakanlığı ile yapılan çalışmalar sonucunda, 2011-2012 eğitim ve öğretim yılında ders müfredatında “iş ve sosyal güvenlik bilinci” konusuna yer verilmesi hususunda mutabakata varılarak konu ile ilgili müfredatta yer alacak metin taslağı hazırlanmış olup anılan Bakanlığa gönderilmesi aşamasına gelinmiştir.

SOSYAL GÜVENLİK & ULUSAL GÜVENLİK - Milli Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı ile yapılan çalışmalar sonucunda, terhislerinden sonra çalışma hayatına atılacak askerlerimize eğitim ve etütlerde sosyal güvenlikle ile ilgili bilgilerin de verilmesi konusunda protokol ile bilgilendirme metin taslağı hazırlanmış, Bakanlığımız aracılığıyla anılan Bakanlığa gönderilmesi aşamasına gelinmiştir.

ULAŞTIRMA BAKANLIĞ İLE ÇAPRAZ DENETİM Ulaştırma Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen yol denetimlerinde denetime tabi tutulan ticari araç bilgilerinin elektronik ortamda Kurumuzla çapraz denetime tabi tutulacaktır.

TİCARİ ARAÇ TAKİBİ Emniyet Genel Müdürlüğünce yapılan kontrol ve denetimlerde, adlarına trafik cezası kesilen ticari araç sahip ve şoför bilgilerinin veya ceza tutanaklarının Kurumumuza gönderilmesinin sağlanması, Özellikle şehir içi taksi, dolmuş gibi ticari araçlarda çalışanların sürekli olarak trafikte seyretmeleri nedeniyle, trafik kuralarını ihlal etmeleri durumunda haklarında kesilen ceza tutanaklarının Kuruma elektronik veya manuel olarak intikal ettirilmesi suretiyle, kayıt dışı çalışanların kayıt altına alınması sağlanacaktır.

İHALEYE KATILMA YASAĞI 2012 yılı Programında yer alan; Kamu İhale Kanununda kayıt dışı istihdamla mücadele amacıyla; kayıt dışı işçi çalıştırdığı saptanan işverenin, tüzel kişi olması halinde tüzel kişiliğin yanı sıra ortakları ve onların ortak olduğu diğer şirketler de kamu ihalelerine belli bir süre giremeyeceklerine dair değişiklik yapılacaktır.

KAYITLI İSTİHDAMI TEŞVİK PROJESİ Yenilikçi Önlemler ile Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Projesi, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı (İKG OP) kapsamında Kurumumuz tarafından 2010 yılı Eylül ayında uygulamaya konmuştur. Bütçesi 15 Milyon Avro olan ve bu bütçenin %85’i Avrupa Birliği’nin hibesi olarak sağlanan bu operasyon, kayıtlı istihdamın engellenmesi amacı doğrultusunda teftiş mekanizmasının rehberlik hizmetleri desteklemesi stratejisi doğrultusunda uygulanmaktadır. Bu yıl Haziran ayında sonuçlanacak projenin yine 15 milyon Avro bütçeli Kit-Up 2, 2013 yılında uygulamaya konulacaktır. Proje kapsamında özellikle denetim elemanları teknik altyapıları güçlendirilecek, basın ve medya organlarında sosyal güvenlik bilincinin artırılması, sigortasız çalışmanın olumsuz sonuçları konularına öncelik veren yayınların yapılması sağlanacak, farkındalık oluşturacak eğitim faaliyetleri ve hibe programlarına öncelik verilecektir.

SAHTE SİGORTALILIKLA BİRLİKTE MÜCADELE Son dönemlerde artış gösteren sahte işyerleri ve sigortalılar Kurumuzu ciddi anlamda zarara uğratmaktadır. Prim ödenmeden sağlık ve sigortalılık hizmetlerinden faydalanılmaktadır. İnşaat işyerlerinde gerçekten çalışan kişilerin değil, işverenler ve bazı kişilerin yakınlarının sigortalı yapılması da sahte sigortalılık olarak değerlendirilmektedir. Sahte sigortalılıkta işverenler, sigortalılar, Kuruma sahte belge düzenleyerek verenler hakkında Cumhuriyet Savcılıklarına suç duyurusunda bulunulmaktadır. Özellikle işverenler ve diğer kişilerden gelen sahte sigortalılık teklif ve telkinleri konusunda birlikte mücadele edelim. Müşavirliğini yaptığımız işyerlerini bu açıdan da sorgulayalım.

REHBERLİK FAALİYETLERİ İÇİN İŞBİRLİĞİ Meslek mensuplarımızdan özellikle, sosyal güvenlik bilincinin artırılması, kayıt dışı istihdamın önlenmesi, gibi konularda Kurumumuzla ortak çalışma yapılması, panel, seminer, eğitimler düzenlenmesi, işveren ve sigortalılara yönelik rehberlik faaliyetleri yapılması, için aktif katkı ve katılımını bekliyoruz.

SAYGILARIMLA...