KAN NEDİR ?
KAN NEDİR? Vücudumuzu oluşturan dokulardan biridir.Akışkan bir yapıdadır.Kalp damar sistemi aracılığıyla tüm vücudu dolaşır.Organlarımızın ihtiyacı olan tüm maddeleri getirir ve atıklarını götürür. Bu nedenle vücudumuzda oluşan tüm biyokimyasal olaylarla kanda bulunan maddelerin miktarlarında değişim olur.Bu maddelerin değişimlerini ölçtüğümüzde organlarla ilgili bilgi verir.Bu değişimler idrar ve gaitada da oluşabilir. Tıbbi laboratuvarların temel amacı bu numuneleri kullanarak içlerinde bulunan maddeleri ölçüp hekimlerin teşhis koymasına yardımcı olmaktır.
Laboratuvardan doğru sonuçlar alabilmek için numuneleri doğru bir şekilde almalı ve doğru bir şekilde laboratuvara teslim etmeliyiz. Numune sonuçlarında çıkan hataların %65 i numunenin alımı ve transferindeki hatalardan kaynaklıdır. Bu nedenle kanın; Doğru kişiden Doğru zamanda Doğru şekilde alınıp Laboratuvara doğru teslimi sağlanmalıdır.
Numune çeşitleri A)KAN İstenen tetkike uygun 3 çeşit kan alınır. 1)Venöz Kan: kullandığımız temel kan çeşidi olup,bir çok tetkik bu yolla çalışılır. 2)Arteryel Kan: Kan gazları analizinde kullanılır. 3)Kapiller Kan: Kanama zamanı ,pıhtılaşma zamanı,bebek bluribini analizinde kullanılır.
Tahlil yapılırken testin yöntemine göre uygun numuneler alınmalıdır. 1)serum: biyokimyasal tetkikler ,hormonlar , enfeksiyon markerleri,serolojik testler 2)plazma: pıhtılaşma faktörleri 3)tam kan: kan sayımı , kan grubu, kan kroslama, sedimantasyon KAN TÜPÜ ÇEŞİTLERİ Yukarıda sayılan kan elemanlarını elde edebilmek için uygun tüplere kan alınması gerekir. SERUM Kırmızı kapaklı jelli tüp (10 ML) PLAZMA Mavi kapaklı tüp( 2 ML) içinde EDTA bulunur.
KAPİLLER KAN Özel, içi heparin kaplı, ince tüpler SEDİMENTASYON Özel, siyah kapaklı ince, uzun kendi tüpü vardır.İçinde 0,4 ml sitrat bulunur. İDRAR BARDAKLARI Rutin İdrar: Beyaz kapaklı bardak. KÜLTÜR: Kırmızı kapaklı steril bardak GAİTA : Özel gaita kabı.
JELLİ TÜP HEMOGRAM TÜPÜ KOAGÜLASYON TÜPÜ SEDİMANTASYON TÜPÜ KAPİLLER TÜP
B)İDRAR: Beyaz kapaklı idrar kabı Kırmızı kapaklı idrar kabı
C)GAİTA: Özel gaita kabına alınır.
KANIN ALINIŞI VENÖZ KAN ALINMASI Kanı alınacak kişi oturtulur veya yatırılır. kan alınacak kol sağlam bir yere dayandırılır. ayaktaki hastadan veya desteklenmemiş bir koldan kan alınmamalıdır. Kan alınacak kol dirsek bükümünden 10-15 cm yukardan turnike ile sıkılır. Kanın hangi koldan alınacağı önemli değildir. Kol venleri uygun değilse el üstü veya ayak venleri de kullanılabilir. %70lik alkolle silinir. Kuruması beklenir. temizlenen bölgeye dokunulmaz. Hazırlanmış olan kuru ve steril iğne ile damara girilir. enjektör ve kol arasında 15 derecelik bir açı olmalıdır.
Görünen damarlarda damarın 5-6 mm uzağından girildikten sonra damara girilmelidir. enjektörle kol arasında piston çok yavaş olarak çekilmelidir. hızlı olursa kan hemoliz olur. Vakuteynırla alınıyorsa kullanılan tüpler vakumlu olduğundan kanı kendi çeker. İğneyi çıkarmadan önce turnike açılır, sonra iğne çıkarılıp kuru pamukla en az 10 dakika basınç uygulanarak kanamanın durması sağlanır. Kola basınç uygulanması gerektiği hastaya söylenmelidir.
KAN ALINIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR
Açlık kanı gereken durumlarda mutlaka gece açlığı (10- 12 saat) sağlanmalıdır. Mümkünse sabah 10:00 dan sonra kan alınmamalıdır. Gündüz vakti sağlanan açlık gece açlığına eşit değildir. Çünkü gündüz insan aktif olduğundan testlerin sonuçları değişecektir. Kolunda serum takılı olan hastalardan kan alınmamalıdır. Fakat serumla hastaya verilen madde dışında yapılacak testler için diğer koldan kan alınabilir. ( GLİKOZ AKŞ, İZOLAYT, NAC I İYONLAR) Takılan maddenin ölçümü isteniyorsa serum akışı durdurulduktan 3 dakika sonra kan alınır.
Günümüzde kan alma işleminde vakumlu tüpler kullanılmaktadır Günümüzde kan alma işleminde vakumlu tüpler kullanılmaktadır. Bu tüplerin kapak renkleri farklıdır. Her renkteki tüp yapılacak analize uygun kan almak için özel hazırlanır. Hangi renkteki tüpün hangi amaçla kullanılacağı, yani içinde antikuagulan bulunup bulunmadığı,hangi tip antikuagulan bulunduğu üzerinde yazılıdır. Kanı alan kişi bunları iyi bilmeli ve kuralına uygun kan almalıdır.
Vakuteynırlı tüpler, kanın tüpün kenarına yapışmasına ve hemolizi önlemek için silikonla kaplıdırlar. Kapakları da silikonize olabilir. Bundan dolayı son kullanma tarihleri çok önemlidir. Son kullanma tarihi geçen tüpler kullanılmamalıdır. Bazen kan alınırken yanlışlıkla artere girilmiş olabilir. Bu durumda kanın rengi açık kırmızıdır ve kan fışkırarak çıkar, enjektör kendiliğinden dolar. Bu durum başınıza gelirse hekiminize haber veriniz. Hasta kan vermekten korkuyorsa veya fenalaşma ihtimali varsa yatırılarak kan alınır.
Kalın iğnelerle kan alınmamalıdır. Yeşil uçlu iğne kullanılmalıdır Kalın iğnelerle kan alınmamalıdır. Yeşil uçlu iğne kullanılmalıdır. Çocuklarda siyah uçlu iğne kullanmak gerekiyorsa piston çok yavaş çekilmelidir. Bulaşıcı hastalıklardan korunmak için vücudun herhangi bir yerine kanın bulaşmamasına dikkat edilmelidir. Ele kan değmesi durumunda uygun antiseptik ve bol sabunlu su ile yıkanmalıdır. Ayrıca hastada bulaşıcı hastalık varsa ( HIV , TBC, VİRAL HEPATİT, ÇOCUK FELCİ, KIZAMIK Vb.) kan alan kişinin elinde eldiven, başında bere, yüzünde maske, ayaklarında galoş olmalıdır.
Kan alınması sırasında iğnenin girdiği yerin çevresinde şişme oluşmaya başlarsa bu durum ya iğnenin veni delip geçtiğine veya iğne ucunun bir kısmının dışında olup kanın dokuya sızdığına işaret eder. Bu durumda turnikeyi açıp, iğneyi hemen çıkartarak pamuk pet ile delinen yere bastırmak gerekir. Kol ve önkoldan damar bulunamazsa bilek ve el damarları, bu da mümkün olmazsa ayak bileği damarlarından kan alınmalıdır. Ancak çok çaresiz kalındığında bu yollara başvurulmalıdır.
Kan alınırken damarların belirginleşmesi için hastanın yumruğunu sıkması veya avucunu açıp kapaması telkin edilmemeli kola aşağıdan yukarı doğru masaj yapılmamalı veya damarın üzeri tokatlanmamalıdır. Çünkü bu hareketler hemakonsantrasyona sebep olur. Arteryel kan almak işlemi uzman kişiler tarafından yapılmalıdır.
KAPİL KAN ALINMASI
Az miktarda kan örneğinde parmak ucundan, kulak memesinden veya bebeklerde ayak topuğundan kan alınır. Kan alınacak yer alkollü pamukla silindikten sonra lansetle delinir. Topuk kullanılacaksa yakın yakın 3 yer delinir. İlk damla kuru pamukla silindikten sonra kan kullanılır. Parmak uçları enfeksiyon kapması bakımından koldan daha risklidir.
İDRAR ALMA
İdrar kanın böbreklerden çözülmesi sonucu oluşur İdrar kanın böbreklerden çözülmesi sonucu oluşur. İçinde çok sayıda organik ve inorganik maddeyi içerir. Sağlıklı bir kişi ortalama 24 saatte 60 gram kadar maddeyi idrarla dışarı atar. Bunun 35 gr mı organik, 25 gr mı inorganiktir. Ayrıca bazı hastalık durumlarında normalde idrarda bulunmayan maddelerde çıkarlar. Albümin, glukoz, aseton, bilirubin hemoglabin gibi. İdrarın mikroskobik incelemesinde de lökositler , eritrositler, bakteriler, parazitler kristaller görülebilir.
İdrar örneği günün herhangi bir saatinde alınabilir İdrar örneği günün herhangi bir saatinde alınabilir. Rutin analizler için idrar kullanılır. Ancak mümkün olduğu kadar sabah açlık idrarı tercih edilmelidir. Çünkü bu idrar içindeki maddeler ve hücreler bakımından daha konsantredir. Glukoz tayininde yemekten en az 2 saat sonra alınan örnek tercih edilmelidir.
24 SAATLİK İDRAR TOPLAMA Bunun için temiz steril ve renkli şişe kullanılmalıdır. Renkli şişe yoksa şişenin etrafı gazete kağıdı ile sarılarak karanlıkta ve buzdolabında saklanmalıdır. Toplama işlemine başlandığı zaman, sabah ilk idrar dışarı atılır, sonraki tüm idrarlar ve ertesi sabahın ilk idrarı bir kapta toplanır. Bebekler ve küçük çocuklarda istendiği zaman idrar veremedikleri için ticari olarak satılan özel torbalarda idrar toplanır.
GAİTA TOPLAMA
Özel kapaklı kaplara yeterli miktarda konularak ( nohut büyüklüğünde )laboratuvara teslim edilir.
NUMUNE ALMA VE TAŞIMADA HATALAR
Numuneler doğru kişiler tarafından doğru şartlarda alınıp, doğru bir şekilde laboratuvara teslim edilmelidir. Doğru Kişiler: Ne yaptığını ve ne yapacağını bilen kişiler. Doğru Şartlar: Doğru hasta ,doğru tüp , doğru alım.
Doğru Teslim: El ile taşıma, Pnömatik ile taşıma, tüplerin ve bardakların kapakları pnömatiğe konmadan önce kontrol edilip sıkıca kapatıldıktan sonra kapsüle konmalıdır. Güvenlikle Taşıma: Kanda alkol testi için numune güvenlikle gönderilir.
TEŞEKKÜRLER