Başlangıç Hükümleri- 7. Hafta

HAKLARIN KAZANILMA BİÇİMLERİ 1- Aslen Kazanma: Bir hakkın, başkasının iradesine dayanmaksızın, doğrudan, ilk sahibi olarak kazanılmasıdır. Bir hukukî olay (örn. işleme, kazandırıcı zamanaşımı) veya kazananın kendi fiili (örn. sahiplenme, işgal) gerçekleşir.

2- Devren Kazanma: Bir hakkın mevcut hak sahibinden, onun iradesine dayanılarak kazanılmasıdır. Kural: O hak için kanunda öngörülen devir işlemi ile (hukukî işlem ile) devir gerçekleşir. (Cüz’î İntikal) İstisna: Kanunun öngördüğü bazı hallerde bir kişinin malvarlığı bir bütün halinde diğer bir kişiye geçer (Küllî İntikal)

3- Tesisen Kazanma: Bir kimsenin, sahip olduğu hakkı devretmeksizin, bu hakka dayanarak bir başka kimseye yeni bir hak sağlaması ile gerçekleşen kazanımdır. Örn. malikten eşya üzerinde sınırlı aynî hak kazanımı

HAKLARIN KAYBEDİLİŞ BİÇİMLERİ 1- Nispî Kayıp: Bir hakkın bir kişiden diğerine geçmesi suretiyle eski hak sahibinin hakkı kaybetmesidir. Örn. mülkiyet hakkının devri 2- Mutlak Kayıp: Hakkın tamamen ortadan kalkması suretiyle hak sahibinin hakkı kaybetmesidir. Örn. borcun sona ermesi, bir haktan feragat

HAKLARIN KAZANILMASINDA İYİNİYET (TMK. m HAKLARIN KAZANILMASINDA İYİNİYET (TMK. m. 3) İyiniyet: Kişinin, /bir hakkın kazanılmasına veya \başka bir hukukî sonucun gerçekleşmesine ilişkin bir engelin varlığını bilmemesi ve durumun gerektirdiği tüm özeni göstermiş olsa dahi bilebilecek durumda olmamasıdır.

İYİNİYETİN İŞLEVİ (ROLÜ): TMK. m. 3 f İYİNİYETİN İŞLEVİ (ROLÜ): TMK. m. 3 f. 1 “Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda ….” İyiniyet, sadece kanunun öngördüğü durumlarda ve öngördüğü ölçüde korunur. Kanunun iyiniyete hukukî sonuç bağladığı bir durum yoksa, kişinin iyiniyetli olmasının bir etkisi olmaz.

İyiniyetin Rol Oynadığı Başlıca Durumlar: 1. Bir Hakkın Kazanılmasını Sağlamada: Hakkın kazanılması için gerekli unsurlardan birinin eksikliği kazanıma engel olduğu halde, iyiniyet bazen kişiye hakkı kazandırabilir.

a. İyiniyetin TAM Koruma Sağladığı Haller: i. TMK. 988 “Bir taşınırın emin sıfatıyla zilyedinden o şey üzerinde iyiniyetle mülkiyet veya sınırlı ayni hak edinen kimsenin edinimi, zilyedin bu tür tasarruflarda bulunma yetkisi olmasa bile korunur.” Emin Sıfatıyla Zilyet: Malikin malı geçici olarak elinde bulundurmak üzere (saklanmak,kullanılmak, başkasına iletilmek, tamir edilmek vb. nedenlerle) güvene dayalı olarak teslim ettiği kişidir.

ii. TMK. m. 1023 “Tapu kütüğündeki tescile iyiniyetle dayanarak mülkiyet veya bir başka ayni hak kazanan üçüncü kişinin bu kazanımı korunur.” iii. TMK. m. 990 “Zilyet, iradesi dışında elinden çıkmış olsa bile, para ve hamile yazılı senetleri iyiniyetle edinmiş olan kimseye karşı taşınır davası açamaz.”

b. İyiniyetin SINIRLI Koruma Sağladığı Durumlar TMK. m. 989 “Taşınırı çalınan, kaybolan ya da iradesi dışında başka herhangi bir şekilde elinden çıkan zilyet, o şeyi elinde bulunduran herkese karşı beş yıl içinde taşınır davası açabilir. Bu taşınır, açık artırmadan veya pazardan ya da benzeri eşya satanlardan iyiniyetle edinilmiş ise; iyiniyetli birinci ve sonraki edinenlere karşı taşınır davası, ancak ödenen bedelin geri verilmesi koşuluyla açılabilir.”

c. İyiniyetin Derhal Değil, BELİRLİ BİR SÜRENİN SONUNDA Hakkı Kazandırdığı Durumlar: Örn. (Para veya hamile yazılı senet dışındaki) bir taşınır malikin iradesi dışında elinden çıkarsa: bu taşınırı iyiniyetle devralan kişi, ancak taşınırı 5 yıl süreyle, iyiniyetle, davasız, aralıksız elinde tutarsa, zamanaşımı ile taşınırın mülkiyetini kazanır (TMK. m. 777)

2. Geçersizliğin İleri Sürülmesini Engellemede: Örn. TMK. m. 147 f 2. Geçersizliğin İleri Sürülmesini Engellemede: Örn. TMK. m. 147 f. 3 “Evliyken yeniden evlenen bir kimsenin önceki evliliği mutlak butlan kararı verilmeden önce sona ermişse ve ikinci evlenmede diğer eş iyiniyetli ise, bu evlenmenin butlanına karar verilemez”.

3. Borçtan Kurtarıcı Rolü: Örn 3. Borçtan Kurtarıcı Rolü: Örn. Bir alacağın temlik edildiğini bilmeyen ve bilebilecek durumda da olmayan (iyiniyetli) borçlu, eski alacaklıya borcu ifa etse de borcundan kurtulur (TBK. m. 186) 4. İade Sorumluluğunun Belirlenmesindeki Rolü: Bazı durumlarda iade borçlusunun iade borcunun kapsamı iyiniyetli veya kötüniyetli olmasına göre değişir. Örn. haksız zilyedin iade borcu, sebepsiz zenginleşenin iade borcu

Hukuk Düzeni İyiniyete Neden Sonuç Bağlar? Günlük hayatta işlem güvenliğini sağlamak için. Kişinin kendi yarattığı belirli bir görünüşün sonuçlarına kendisinin katlanması gerektiği düşüncesi ile.

İyiniyetin Aranacağı Kişi: İyiniyet, kanunun, iyiniyetli olması halinde korumayı amaçladığı kişide aranır. Temsil Halinde: Hem temsil edilenin, hem temsilcinin iyiniyetli olması aranır. Tüzel Kişilerde: İyiniyet, o hukukî ilişkide,tüzel kişiyi temsil eden kişilerin tamamında aranır.

İyiniyetin Aranacağı An: İyiniyetin /bazen belirli bir anda \bazen de belirli bir süre boyunca mevcut olması aranır. İyiniyet gerekli zamanda mevcut olup da hukukî sonuç gerçekleştikten sonra artık iyiniyetin devamı aranmaz.

İyiniyetin İspatı: TMK. m. 3 f. 1 “Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır.” Kişinin iyiniyetli olmadığını ispat yükü bunu iddia eden taraftadır. İspatla yüklü kişi, iyiniyetin koruyucu etkisinden yararlanması söz konusu olan kişinin, ENGELİ /Bildiğini veya \Bilmesi Gerektiğini (Gerekli özeni göstermesi halinde öğrenebilecek durumda olduğunu) ispatlamalıdır.