MODÜL 5.2 arabuluculuk AŞAMALARI ve amaçları Prof. Dr. Yasemin Işıktaç

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Hazırlık Hazırlık aşaması, arabuluculuk sürecinin ilk aşaması olarak değerlendirilmektedir; ancak arabuluculuk faaliyetinin fiilen başlamasından önceki süreyi de kapsayabilir. Diğer taraftan bu aşama, hem arabulucu hem de tarafların önem vermesi gereken bir aşamadır. Bu aşamada başlıca amaç, arabuluculuk faaliyeti için gereken hazırlıkları yapmaktır.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Arabulucu, bu aşamada taraflarla ayrı ayrı veya birlikte bilgilendirme oturumu düzenleyebilir. Bilgilendirme oturumu, tarafların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, engellilik durumu vb. özellikleri dikkate alınarak gerçekleştirilmeli ve tarafların sunulan bilgileri kavrayabildiğinden emin olunmalıdır. Bazı çalışmalarda, arabuluculuk sözleşmesi uygulanmadan önce taraflara görüş veren arabulucunun ilgili uyuşmazlıkta arabuluculuk yapmaması gerektiği, çünkü bu durumun arabulucunun bağımsızlığı ve tarafsızlığına zarar verebileceği belirtilmektedir. Arabulucu ve taraflar arasında belirli kurallara göre arabuluculuk sürecinin nasıl yürütüleceğine ilişkin yükümlülükleri gösteren arabuluculuk sözleşmesi (agreement to mediate) mutlaka yapılmalıdır. Sözleşme, arabulucunun yetkisi dâhilindeki tüm faaliyetleri kapsayacak şekilde hazırlanmalıdır.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Henüz arabuluculuk sözleşmesi düzenlenmemiş ve imzalanmamışsa, hazırlık aşaması, bir değerlendirme süreci olarak kullanılabilir. Örneğin: “Uyuşmazlık arabuluculuğa elverişli midir?” “Uyuşmazlıkta, arabuluculuğa elverişli olmayan zorlama, istismar veya şiddet olduğuna dair delil var mıdır?” ”Arabulucu taraflara buna göre öneride bulunmalı mıdır?” gibi.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Benzer şekilde, arabulucu, geçmişte şiddete başvurulup başvurulmadığına veya gelecekte başvurulup başvurulamayacağına ve bunun, tarafların müzakere sürecindeki pozisyonlarını etkileyebileceğini göz önünde bulundurarak sürecin sürdürülüp sürdürülemeyeceğine karar vermelidir (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Aile Arabuluculuğu Hakkındaki R (98) 1 Sayılı Tavsiye Kararı, madde 3.9). Uygun hâllerde, taraflara bir avukata veya ilgili diğer bir uzmana danışma imkânı hakkında bilgi verilmelidir (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Aile Arabuluculuğu Hakkındaki R (98) 1 Sayılı Tavsiye Kararı, madde 3.10).

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Arabulucunun değerlendirmesi gereken diğer bir husus ise eş arabulucu veya yeni (deneyimsiz) arabulucunun görevlendirilmesi konusunda taraflarla mutabakat sağlanmasıdır.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Hazırlık aşaması, arabuluculuğun ilk oturumu için de hazırlık yapılmasına imkân tanır. Arabulucunun hazırlığı, bir uyuşmazlıktan diğerine göre değişebilir. Bazı durumlarda, özellikle de ticari arabuluculukta, taraflar arabulucuya sözleşme, mektup, e-posta veya bilirkişi görüşü gibi belgeler sunabilir. Bazı arabulucular bu belgeler üzerinde çalışmayı tercih ederken, bazıları da arabuluculuk oturumunda yapılan incelemenin daha verimli olduğunu düşünerek farklı hareket ederler. Herhangi bir belge incelemeyen, uyuşmazlık konusunda hiç bir bilgi sahibi olmayan arabulucu, oturum sırasında daha araştırmacı davranabilir. Sonuç olarak, tarafların gerekli bilgileri paylaşması ve altında yatan menfaatlerin ortaya çıkarılması teşvik edilebilir.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Diğer taraftan, arabulucu uyuşmazlık hakkında çok az bilgi sahibi olsa veya hiç bilgi sahibi olmasa da, hazırlık yapılması gereken hususlar vardır. Arabuluculuk dikkat, hızlı muhakeme, farklılaşan ihtiyaçları analiz etme, uygun teknik ve araçları kullanma gibi özellikler gerektirdiğinden çok emek isteyen bir faaliyettir.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Arabuluculuk faaliyetinin gerçekleşeceği en uygun yer ve zamanın belirlenmesi gerekir. Bu yapılırken tarafların farklı cinsiyet, yaş veya yetkinlik düzeylerinde olabilecekleri dikkate alınmalıdır. Örneğin, yaşlı veya engelli bir kişiyle gerçekleştirilecek bir arabuluculuk faaliyeti için düşünülen yer bu kişilerin ulaşabileceği bir yer olmalıdır ve gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Benzer şekilde, okul çağında çocuğu olan bir kadınla gerçekleştirilecek arabuluculuk faaliyetinde, görüşme saatinin çocuğun okula gidiş ve çıkış saatlerine yakın olmamasına özen gösterilmesi veya kadının çocukla birlikte gelmek zorunda kalabileceği dikkate alınarak; çocukların ihtiyaçları da göz önünde bulundurularak düzenlenme yapılması gerekir.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Bunun yanında, mekânın taraflara yeterli gizliliği sağlayacak özellikte olması; kâğıt, kalem, yazıcı gibi gerekli ekipmanların ve içeceklerin temin edilmesi müzakerelerin daha verimli bir ortamda yapılmasına yardımcı olacaktır. Faaliyetin gerçekleşeceği yer yetersiz ise; taraflar kendilerini rahat hissetmeyebilir ve bu da arabuluculuk görüşmelerini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle arabulucunun tarafların farklı özelliklerini dikkate alarak hazırlık yapması, sonraki süreçte güven ilişkisinin gelişmesi ve müzakereleri kolaylaştırma açısından önemlidir.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Arabuluculuk faaliyetinde tarafların, bunun yanında varsa avukat veya danışmanların da hazırlıklı olması önemlidir. Zira olası sonuçların değerlendirilmesi için iyi bir hazırlık gerekir.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Başlangıç Arabulucu etkili bir giriş konuşması ile arabuluculuk oturumunu başlatır, karşılıklı güven ile sürecin anlaşılması sağlanır. Bu aşamada ayrıca, temel kurallar ortaya konulur ve doğrulanır.

kendilerini ifade etmeleri için süre verileceği teminatı verilir. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI İlk olarak, arabulucu tarafları selamlar ve oturacakları yerleri gösterir. Daha sonra kendisini tanıtır, gerekirse tarafları birbiriyle tanıştırır ve anlaşma yapma konusunda yetkili olup olmadıklarını kontrol eder. Sonrasında arabulucu, taraflara hangi isimle hitap edilmek istedikleri, oturum için ne kadar süre ayırdıkları gibi sorular sorar. Taraflara arabuluculuk ilkeleri, özellikleri ve faydaları açıklanır; kendilerine eşit olarak davranılacağı ve kendilerini ifade etmeleri için süre verileceği teminatı verilir.

düzenleyerek çalışacaklarını açıklar. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Taraflar karşılıklı saygı ve olumlu bir tutum göstermeleri konusunda teşvik edilir. Gizlilik kuralının ve arabuluculuğun hak aramaya engel olmadığı ayrıntılı bir şekilde açıklanır. Taraflara süreçle ilgili soruları olup olmadığı sorulur. Arabulucu, gerektiğinde hem ortak hem de özel oturumlar düzenleyerek çalışacaklarını açıklar.

standart sözleşme formlarının kullanılması tavsiye edilmektedir. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Daha önce imzalanmamışsa, hazırlık veya başlangıç aşamasında bir arabuluculuk sözleşmesinin imzalanması gerekir. Dolayısıyla bu sözleşme, hazırlık aşamasında yapılmadıysa, başlangıç aşamasında yapılmalıdır. Bu aşamada temel kurallar belirlenir; arabulucu, varsa eş arabulucu, taraflar ve avukatları dâhil bütün katılımcılar, arabuluculuk sözleşmesini tarih atarak imzalar. Formalitelerin hızlı bir şekilde tamamlanması için standart sözleşme formlarının kullanılması tavsiye edilmektedir.

sonraki aşamanın gündemini hazırlamaktır. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI İnceleme/Araştırma Arabuluculuğun bu aşamasında amaç, mevcut uyuşmazlıkla ilgili olayları, duyguları ve diğer önemli hususları ortaya çıkarmak, anlaşmaya yönelik başlıkları tespit etmek ve bir sonraki aşamanın gündemini hazırlamaktır.

veya soru sormaz, yorum yapmaz. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Taraflar sırasıyla söz alır ve kendi anlatımlarıyla uyuşmazlık hakkında bilgi verir. Bu arada arabulucu ve diğer katılımcılar tarafların sözünü kesmez, herhangi bir müdahalede bulunmaz veya soru sormaz, yorum yapmaz.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Daha sonra arabulucu, bazı hususların açıklığa kavuşması ve bilgi boşluklarının tamamlanması için sorular sorar; elde ettiği bilgileri ve gözlemlediği duyguları yansıtır ve taraflarla bir güven ilişkisi kurar. Böylelikle taraflar birbirleriyle görüşlerini paylaşabilir ve birbirlerinin kaygı ve korkularını anlayabilirler. Bu noktada, pozisyonların altında yatan menfaatler ve ihtiyaçlar da tespit edilebilir. Tarafların birbirlerine olan yaklaşımları, çekişmeli bir yaklaşımdan işbirlikçi bir yaklaşıma doğru yönlendirilir. Ortak bir anlayışa varılması ve bir sonraki aşamaya geçmek için hazır olunması hâlinde, arabulucu bir anlaşma sağlanması amacıyla ele alınması gereken konuları içeren bir liste oluşturmaları yönünde tarafları teşvik eder. Kâğıt, kâğıtlı tahta veya diğer gösterim araçları bu amaçla kullanılabilir.

eder ve anlaşmaya varmaya çalışır. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Müzakere Müzakere aşamasında taraflar, arabulucunun yardımı ile uyuşmazlık konularını müzakere eder ve anlaşmaya varmaya çalışır.

uygun ve uygulanabilir çözüm seçenekleri bulmak için yapılır. MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Gündem hazır olduğunda arabulucu, taraflardan olası seçenekler hakkında konuşmalarını ister. Bazı arabulucular, tarafları, beyin fırtınası tekniğini kullanarak anlık fikir yürütmeleri ve bir veya birden fazla çözüm bulmaya çalışmaları, son olarak da bunlardan başarı olasılığı en yüksek olanları belirlemeleri yönünde teşvik eder. Bu noktada tarafların fikirlerini beyan etmesi, onlar için hiç bir şekilde bağlayıcı olmaz; bu çalışma menfaatlere uygun ve uygulanabilir çözüm seçenekleri bulmak için yapılır.

için bir gerçeğe uygunluk testi yaparlar MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Arabulucu, taraflardan çözüm seçeneklerini sıralamalarını, her bir seçeneğin nasıl uygulanabilir olduğunu ortaya koymalarını ve alternatifler üzerinden sorunu çözmeye çalışmalarını teşvik eder. Son olarak, katılımcılar kararlarını gözden geçirir, ayrıntıları tartışır ve ilgili seçeneklerin işe yarayıp yaramayacağı ve menfaatlerini karşılayıp karşılamayacağını değerlendirmek için bir gerçeğe uygunluk testi yaparlar

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Sonuç/Anlaşma Bu aşamada amaç, arabuluculuk faaliyeti ve sonuçlarını etkili bir şekilde değerlendirmektir.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Taraflar arasında bir anlaşma sağlandığında arabulucu, anlaşmanın herkesçe anlaşılıp anlaşılmadığını teyit eder. Kural olarak anlaşma belgesi, taraflar veya onların avukatları tarafından hazırlanır. Ancak anlaşma taraflara ait olsa da, arabulucu bunun yazıya dökülmesi konusunda yardımcı olabilir. Bununla birlikte, anlaşma belgesinin yazılmasında arabulucunun rol alması hususu tartışmalıdır. Uygulamada arabulucu, genelde belgenin yazıya dökülmesinde rol alır ve gerektiğinde anlaşmanın geliştirilmesine yardımcı olur. Ayrıca, teşvik edilen taraflara anlaşmaya uyulması konusunda ise icra edilebilirlik şerhini hatırlatır.

MODÜL 5.2: ARABULUCULUK AŞAMALARI VE AMAÇLARI Aile arabuluculuğu açısından anlaşma belgesinin adil olması ve hukuka uygun bir şekilde hazırlanması gerektiği belirtilmelidir [(Bakınız: Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin (AKPM) Aile Arabuluculuğu ve Cinsiyetler Arası Eşitlik üzerine hazırladığı 2003 tarih ve 1639 sayılı Tavsiye Kararı (madde 8.5)]. Yine aile arabuluculuğu açısından belge düzenlendikten sonra ve imzalanmadan önce, taraflara kendi üzerinde anlaştıkları konular üzerinde düşünmeleri için zaman tanınmalıdır [(Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin (AKPM) Aile Arabuluculuğu ve Cinsiyetler Arası Eşitlik üzerine 1639 sayılı Tavsiye Kararı, madde 6)].