slayt kodu: 01 DERS KAPAĞI Üretim Yönetimi Tam Zamanında Üretim/Yalın Üretim 2009-2010 Bahar Yarıyılı Hafta 12 Hazırlayan: Dr. Aslı Tuncay Çelikel

slayt kodu: 02 GİRİŞ Giriş Bu hafta tam zamanında üretim & yalın üretim konusundan bahsedeceğiz. İşleyeceğimiz ana başlıkları madde madde sayabiliriz: 1. Tam Zamanında Üretim & Yalın Üretim nedir? 2. Sürekli Gelişme “Kaizen” 3. Yeniden Dizayn 4. Entegre Mühendislik 5. Tam Zamanında Üretim Uygulamak Firmalara Ne Kazandırır? 6. Tam Zamanında Üretim Sisteminin Yarattığı Sorunlar 7. Servis Sektöründen Yalın Üretim Uygulama Örneği

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim nedir? Yalın Üretim nedir? Tam zamanında üretim sistemi (Just in time production) Sıfır envanter, entegre fabrika, stoksuz üretim, sıfır stokla üretim, Japon üretim sistemi, Japon modeli, Toyota üretim sistemi, Toyotizm, kanban sistemi ve yalın üretim gibi nitelemelerle adlandırılmaktadır. Yalın üretim sistemini oluşturan üretim teknikleri, ilk kez Harward Üniversitesi araştırmacılarından John Krafcick tarafından “yalın üretim” olarak adlandırılmıştır. Krafcick, Toyota Motor Fabrikasında geliştirilen bu yeni üretim sisteminin özünü belirtmek amacıyla bu kavramı geliştirmiştir. Krafcick’in “yalın üretim” kavramını kullanmasının nedeni, yeni sistemin Fordist kitlesel üretime göre her şeyi daha az talep etmesinden kaynaklanmaktadır. Bir başka ifade ile yalın üretim sistemi, işletmelerde daha az işgücü, daha az üretim alanı ve yeni ürün geliştirmede daha az mühendislik süresi gerektirmektedir. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 3

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim nedir? Yalın Üretim nedir? (devam) Dünyayı Değiştiren Makina kitabının yazarları J.P.Womack, D.T. Jones ve D. Roos’a göre; “Yalın Üretim” yalındır, çünkü seri üretim ile kıyaslandığında herşeyin daha azını kullanır. Fabrikadaki insan gücünün yarısını, imalat alanının yarısını, araç gereç yatırımının yarısını, yeni bir ürünün yarı zamanda geliştirilmesi için gereken mühendislik saatlerinin yarısını gibi. Ayrıca yerinde ihtiyaç duyulan stokların yarısından çok daha azının bulundurulmasını gerektirir, çok daha az bozuk mal çıkar ve daha fazla ve gittikçe artan çeşitlilikte ürünler üretilir. Yalın üretim; Taiichi Ohno’nun, Toyota Motor Company’nin kurucusu Kiichiro Toyoda’nın kuzeni, Eiji Toyoda’yı da kattığı çalışmaları sonucu bulguladığı “tam zamanında üretim sistemi”nden başka birşey değildir. Taiichi Ohno önce 1932 yılında, Sakichi Toyoda’nın tekstil fabrikasına girdi. Daha sonra Ohno 1943’de Toyota Motor Company’e tayin oldu. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 4

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim nedir? Yalın Üretim nedir? (devam) Tam zamanında üretimin uygulayıcısı Ohno, “fabrika içindeki malzeme akışını azaltarak örgütsel aksaklıkları gözle görülür hale getirmiştir. Sıfır stok, fabrika sistemini şeffaf kılmada son derece başarılı bir yöntemdir. Sıfır stokla, depolama sorunu ortadan kalkarken israf ve işlevsizlikler gün ışığına çıkacak, bu da yalın üretim gerekli koşulları yaratacaktır. Entegre fabrika ise, teknik boyutlarıyla 6 sıfırdan oluşan bir üretim modelidir. Entegre fabrika ile sıfır mal fazlası ve sıfır depodan oluşan sıfır stok, sıfır hata, sıfır çelişki, üretimde sıfır ölü zaman, müşteri için sıfır bekleme süresi ve en sonunda sıfır bürokrasi ve sıfır gereksiz iletişim hedeflenmektedir. Taiichi Ohno entegre fabrikayı; Toyota Sisteminin iki temel taşı olarak tanımladığı “Just-in-time/tam zamanında ve otonomasyon/kendi kendine çalışan gibi son derece basit iki prensip üzerine oturumaktadır. “Tam zamanında” ifadesi bu yeni üretim sistemini adlandırmada kullanılan en yaygın terimdir. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 5

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretimde Maliyet Pek çok firmada yapılan maliyet azaltma çalışmalarında varılan sonuç daha hızlı üretim elde etmek olmaktadır. Örneğin daha önce günde 1000 parça üretilen bir hatta 1200 parça üretmek temel olarak daha az maliyetli üretim olarak algılanmaktadır. Burada maliyetin düşün olması, çalışan sayısının temel olarak aynı kalmasına dayandırılmaktadır. Temelde maliyet unsurları aynı zamanda diğer giderleri de içermektedir. Bunların arasında en önemli unsur ise demirbaş yatırımlarıdır. Bu yatırımları iyi irdelemek ve maliyeti temel olarak giderlerin tümüne dayadırmak değerlendirme için daha doğru olacaktır. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 6

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Sürekli Gelişme Bir firmanın güçlü rakiplerin bulunduğu global ekonomide yaşayabilmesi, ürünlerini ve üretim teknolojisini sürekli olarak yenileyip geliştirmesine bağlıdır. Kalitenin yükseltilmesi ve maliyetin düşürülmesi sonu asla gelmeyen sürekli bir mücadele olarak tanımlanabilir. Son yıllarda birçok firmanın benimsediği “sürekli gelişme politikası” bu görüşe dayanmaktadır. Sürekli gelişmenin hareket noktası kuşkusuz üst yönetimin konuya inanması ve personele tam desteğini sağlamasıdır. Geçmişte kalite problemlerinden işçiyi sorumlu tutan görüş günümüzde tamamen terk edilmek üzeredir. Juran’a göre; kalite problemlerinin % 20’si işçilik, %’80 i ise yönetim hatalarından doğmaktadır. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 7

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Yeniden Dizayn Yeniden dizayn (Re-engineering), bir ürünün veya işlemin radikal bir biçimde değiştirilerek yeniden dizayn edilmesi şeklinde tanımlanabilir. Yeniden dizaynın temeli “bir işi yapmak için daima daha iyi bir yol mevcuttur” prensibine dayanır. 8

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Entegre Mühendislik (EM) Bir işletmede uzmanlaşan departmanlar arasında haberleşme ve işbirliğine engel olan duvarları ortadan kaldırma ihtiyacı “entegre mühendislik= concurrent engineering” kavramının doğmasına yol açmıştır. EM yaklaşımında ilgili departmanların uzmanlarından oluşan bir ekip belirli bir problem veya proje ele alır, baştan sona kadar üzerinde çalışır ve çözüme ulaştırır. 9

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim Uygulamak Firmalara Ne Kazandırır? Stoklarda en az % 30 oranında azalma Kullanılan alanda en az % 20 oranında kazanç Endirekt işçiliklerde en az % 20 oranında azalma Üretim verimliliğinde en az % 20 oranında artış Malzeme aramasının son bulması İyileştirilmiş malzeme akışı Daha az israf ve tamir   **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 10

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim Sisteminin Yarattığı Sorunlar 1) Tam zamanında üretim sisteminin temel öğelerinden birisi olan sistemdeki makinaya, herhangi bir anormallik halinde devreye girerek, makinayı otomatik olarak durduran bir cihaz takılması; makina normal çalışırken hiçbir işçiye gerek duyulmamasını, insan müdahalesinin yanlızca anormallik durumlarında gerekmesini, birçok makinaya gözcülük etmesini, dolayısıyla da işçi sayısının azaltılmasını gerektirmektedir. Bu nokta, üretim sistemi işsizliğe neden oluyor diye eleştirilmektedir. 2) İşçilerin çok fonksiyonlu olup, birden fazla makinada çalışmaları da “işsizlik yaratıyor” diye yine eleştiriliyor. 3) Just-in-time zincirinde yöntem tersine işleyip, her istasyon kendinden bir öncekine en çok gereksindiği parçaları, miktarını ve elinde olması gereken anı sorduğu ve her halka bir önceki ve sonrakine sıkı sıkıya bağlı ve eş zamanlı olduğu nedeniyle, orta ve üst düzey yönetici sayısı büyük ölçüde azaldığı oranda işsizliğine neden olduğu ileri sürülüyor. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 11

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim Sisteminin Yarattığı Sorunlar (devam) 4) Tam zamanında üretimde tedarikçiden gelen parçaların kalite kontrolü tedarikçi firma tarafından yapıldığı, ürünlerin kalite kontrolü ise tam üretim esnasında yapıldığı nedeniyle, üretim sonrası kalite kontrole gereksinim duyulmadığından, her iki noktada da yine işsizliğe neden oluyor. 5) Bahsedilen işsizlik “teknolojik işsizliktir” (Teknolojik İşsizlik: Bir ekonomide, gelişen yeni teknolojilerin, üretimde giderleri azaltırken, daha az emek kullanımı gerektirerek, işgücünün aleyhine gelişme göstermesi sonucu ortaya çıkan işsizliktir.) 6) İşçilerin üretim esnasında tüm dikkatlerini üretime vermelerine, hatalı ürün üretmemelerine, hiç israfta bulunmamalarına, sürekli tetikte olmalarına ve birçok makinaya gözcülük etmelerine ya da birden fazla makinayı kullanmalarına bakılarak son derece fazla sömürüldükleri, baskı ve stres altında oldukları ileri sürülüyor. Buna karşılık özellikle Toyota yöneticileri; “Fodizm’de olduğu işçilerin parçalanmış işlerin yanlız birinde uzmanlaştırmadıklarını, tüm üretimi öğrenerek ve üretimin her aşamasında çalıştırarak işçileri onurlandırdıklarını ileri sürüyor. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 12

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim Sisteminin Yarattığı Sorunlar (devam) 7) Tam zamanında üretim bazılarına göre, Fordist ilkelere dayalı seri üretimin bir kısım öğelerinin değiştirilmiş halidir. Aynı zamanda, yönetim yetkilerinin genişletildiği, bilimsel yönetim etkisinin Fordist ilkelere uygulandığı bir sistemdir. 8) Büyük partili standartlaştırılmış üretim ve ürün yerine, küçük parti üretim ve çeşitlendirilmiş ürün, bu sistemin temeli olmasına karşın; tam zamanında üretim ile hala büyük parti üretim yapılmaktadır. 9) Bu üretim sisteminin yalnız otomobil üretiminde uygulandığını, petro-kimya ve kağıt gibi kapital yoğun, ilaç sanayisi gibi araştırma yoğun sektörlerde uygulanamayacağını ileri süren yazarlar da vardır. 10) Çalışanların; yapılan işin hızlı ve kusursuz olması yönünde baskı altında olmaları; çaışma ortamını sürekli kontrol etmeleri ve işlerini sürekli nitelikli yapmaları; işçilere kendilerini devamlı yenileme olanağı sağlanmasına karşın; iş tatmini Japon işçilerde Amerikalı işçilere göre daha düşük çıkmıştır. 11) Bu durumda, tam zamanında üretim için, “...yalın üretimin gerçeklik değil, bir efsane olduğunu belirterek karşı çıkanlarda bulunmaktadır.” **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 13

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Tam Zamanında Üretim Sisteminin Yarattığı Sorunlar (devam) 12) Bir başka eleştiri ise; “Japonya’daki ekonomik kriz Japon üretim sisteminin değiştirilmesi yönünde baskı yapmaktadır. O halde yalın üretim, kendisi için çizilen orjinal çerçevesi itibariyle bundan sonra da süreklilik gösterecek, kalıcı bir üretim sistemi olarak görülemez, diye Japon üretim sistemini eleştirenlerden gelmektedir (İbrahim Sevindirici, Üretim Sistemleri, 2009). **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 14

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Servis Sektöründe Yalın Üretim Uygulaması Yalın Üretim Uygulaması Hastanelerde Nasıl Yapılır? Servis Sektöründen Hastane Örneği **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 15

slayt kodu: 17 DERS SONU Sonuç Bu hafta, tam zamanında üretim/yalın üretim üretimden bahsettik. Bir sonraki dersimizde, final sınavına hazırlık yapacağız. Tavsiye Ettiğim Kaynaklar: 1) James P. Womack, Daniel T. Jones, Çeviri: Oygur Yamak, Yalın Düşünce /Lean Thinking, Optimist Yayım Dağıtım, 2007. 2) Jeffrey K. Liker, Michael Hoseus, Çeviri: Kıvanç Tanrıyar, Toyota Kültürü: Toyota Tarzının Ruhu, Optimist Yayım Dağıtım, 2008. 3) İbrahim Sevindirici, Üretim Teknikleri, Kum Saati Yayınları, 2009. 4) Yrd. Doç. Dr. Murat Ayanoğlu, Üretim Yönetimi, Sakarya Yayıncılık, 2006. 5) William J. Stevenson, Operations Management, International Edition, McGraw-Hill, 2008.