Türkiye ve Dünyada SEKTÖREL YAYINLAR İsmail Şen

TARİH - DÜNYA Sanayileşmiş Ülkelerde Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayınlar İlk Yayınlar Ekonomi içerikli ilk yayınların “elle yazılı haber mektupları” olduğunu söyleyebiliriz. Hem politik hem de ekonomik bilgileri içeren bu mektupların ilk örnekleri, Akdeniz’in en önemli ticaret ve kültür merkezlerinden olan Venedik’te görülmüştür. XII ve XIII. yüzyıllarda ilk örnekleri görülen elle yazılı haber mektupları, büyük ticari kuruluşların her biriminde çalışanlar arasında elden ele dolaşırdı. Bu mektuplar, İngiltere, İspanya, İtalya, Almanya’da büyük rağbet görür, asiller ve zenginler tarafından yüksek bedellere alınırlardı. Matbaanın icat edildiği XV. yüzyıldan sonra bu haber mektupları basılı olarak yayınlanmaya başlanmıştır. Özellikle Venedik’te haber mektupları ticareti gelişmiş ve “Avvisi” adı verilen bu mektuplar yoğun bir biçimde yayınlanmaya başlanmıştır. Avvisi’ler, o dönemde “Gazetta” denilen bakırdan, küçük Venedik paraları karşılığı satılırdı. Bu para birimi sonraları haber kağıtlarının adı olmuş ve uzun bir evrim sonucu süreli hale gelerek günümüz anlamında gazetelere dönüşmüştür.

“Leibziger Zeitung”

TARİH - DÜNYA Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayıncılığın Gelişme Evreleri 1 Tamamen ekonomik içerikli ilk süreli yayın 1597 yılında Floransa’da görülmüştür. O dönemde Avrupa şehirlerine posta arabalarının haftada bir kez uğraması nedeniyle haftalık yayınlanan bu yayınlar ticari konularda haberler veriyordu. Almanya’da yayınlanan ilk günlük gazete de bir ticari bültendir. 1650 yılında Leibzig’de yayınlanmaya başlayan “Leibziger Zeitung” adlı gazetede uzun ömürlü olamamıştır. Bu tip ticari yayınların zamanla ihtisaslaşması ve sektörlere özel yayınlanmaya başlaması ise XVII. Yüzyılın sonlarını bulacaktı.

TARİH - DÜNYA Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayıncılığın Gelişme Evreleri 2 1691 yılında İngiltere’de yayınlanmaya başlayan, denizcilik sektörüne yönelik “Lloyd’s News” adlı yayın ilk sektörel süreli yayın sayılabilir. Haftada üç kez yayınlanan bu süreli yayın bir sayfalık bir “haber mektubu”dur. Lloyd’s News’in yayıncısı Erward Lloyd, 1697’de Lordlar Kamarası’ndaki tartışmaları sert biçimde eleştirdiği için yayınına ara vermek zorunda kalmıştır. Bu dönemde el yazması olarak dağıtılan Lloyd’s News, 1726 yılında tekrar yayınlanmaya başlamış ve 1734 yılında “Lloyd’s List And Shipping Gazete” adını almıştır. Bu ilk sektörel gazete Londra’da yayınını hala sürdürmektedir.

TARİH - DÜNYA Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayıncılığın Gelişme Evreleri 3 Günümüz anlamında süreli yayıncılığın İngiltere’de gelişmesi ve şekillenmesi tesadüf değildir. Sanayi Devriminin başladığı bu ülkede, gazetelerin sayfalarında yoğun biçimde reklamların yer alması da, üretilen sanayi ürünlerinin halka tanıtılması için başlamıştır. Önce 1730’da sadece ürün tanıtımına yönelik reklamlara yer veren “Daily Advertiser” adlı gazete yayınlanmaya başlamış, daha sonra haber gazeteleri de sayfalarına reklam koymaya başlamıştır. Gazetelerde reklamların yer almaya başlamasıyla, ucuzlamaları ve daha geniş kitlelere yayılmaları mümkün olmuştur. XIX. Yüzyıl boyunca gazetelerde reklamın önemi artmıştır. Fransa’da rekabet dolayısıyla sürekli ucuzlayan, İngiltere’de de vergiler dolayısıyla sürekli pahalılaşan gazetelerin yaşaması reklamlar sayesinde mümkün olmuştur.

Leopold Sonnemann

TARİH - DÜNYA Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayıncılığın Gelişme Evreleri 4 1850’lerden sonra ekonomik kalkınma ihtiyacı belirdiğinden, çeşitli konularda yatırım yapmak isteyen girişimcilere bilgi vermek amacıyla, gazetelerde ekonomik haberler daha fazla yer almaya başlamıştır. Daha az politik haber, daha çok ekonomi haberi sürecinin sonunda ekonomi basını ortaya çıkmıştır. Frankfurt’ta bankacı Leopold Sonnemann’ın çıkardığı ekonomik haberler içeren bülten 1859’dan sonra günde iki baskı yapan bir gazete haline gelmiştir

Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayıncılığın Gelişme Evreleri 5 XIX. yüzyılın son çeyreğinde ABD’de büyük bir rekabet içinde olan iki gazeteciden biri olan William Randolph Hearst, rakibi Joseph Pulitzer’den farlı bir yol izlemiş ve çeşitli konularda dergiler yayınlamaya başlamıştır. Hearst, 1903 yılında Motor adlı dergiyi yayınlamaya başlamış, daha sonra 1905 yılında dünyaca ünlü Cosmopolitan’ı yayınlamaya başlamıştır. Hearst çeşitli konularda değişik yayınlar yapan ve modern anlamda sektörel yayıncılığı ilk başlatan yayıncılardandır. William Randolph Hearst

TARİH - DÜNYA Sektörel yayıncılığın dünyadaki öncülerinden biri de günümüzde de faaliyetlerini sürdüren Thomas Industrial Media’dır. 1902 yılında yayınlamaya başladığı ve bir tür sanayi Kataloğunu 1933 yılından sonra dergi olarak yayınlamaya başlayan şirket, ürün katalogları, tedarikçi rehberleri, satınalma rehberleri, B2B yayıncılık, konularında birçok yeniliğin öncüsü olmuştur.

TARİH - DÜNYA Ekonomi Yayınları ve Sektörel Yayıncılığın Gelişme Evreleri 6 Bugün sanayileşmiş ülkelerde sektörel yayıncılığın ulaştığı son nokta, sektörün önemli tüm aktörlerine ulaşan dergi ve gazetelerin yanında, küresel bir sanayi bilgi ağı haline getirdikleri web siteleridir. Thomas Industrial Media’nın internet yayınlarından olan bir sitede 28 ülkeden 700 binin üzerinde üreticinin bilgileri yer almaktadır.

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Osmanlı İmparatorluğu’nda yayınlanan ilk gazete İstanbul’da Fransız elçiliği basımevinde basılan Bulletin des Nouvelles adlı yayındır. 1795 yılında Fransızca olarak yayınlanan bu gazete, Fransız Devrimi’nin amaçlarını anlatmak için yayınlanmıştır.Yayınlanan ilk Türkçe gazete ise 1831 yılında yayınlanmaya başlayan, aynı zamanda resmi gazete olan Takvimi Vekayi gazetesidir. 1831-1920 yılları arasında 4608 sayı yayınlanan Takvimi Vekayi’nin ilk sayısının tirajı 5000 adetti.

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Basın tarihimizdeki ilk reklamlara, ilk bağımsız gazete sayılan ve 1860 yılında yayınlanmaya başlayan Tercüman-ı Ahval’da rastlanıyor. Tercüman-ı Ahval’ın 1864 yılı koleksiyonunda rastlanan ilk reklamlardan biri Yenicami avlusunda tabak çanak satan bir mağazanın Ramazan dolayısıyla yeni ürünler ithal ettiğini duyuran reklamlar. İlk resimli ilanlar da Loton Ciznel adlı şirketin zirai alet reklamlarıdır

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Basın tarihimizin ilk reklam gazetesi ise 1874 yılında yayınlanmaya başlamış “İlan” adlı gazetedir. İlan gazetesinin sloganı; “Türkçe, Ermenice, Fransızca, Rumca lisanlarla her nevi ilanata mahsus gazetedir” idi. Bilinen nüshaları (12, 14 ve 15. sayılar) sadece Erzurum Atatürk Üniversitesi Seyfeddin Özege Kütüphanesi’nde bulunan İlan gazetesinin yayıncısı Yusuf adlı bir yayıncıdır

Vakayı Tıbbiye

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Osmanlı İmparatorluğu’nda yayınlanan ilk dergi aynı zamanda bir meslek yayınıdır. Tıp öğrencileri ve doktorlara yönelik yayınlanan Vakayi Tıbbiye dergisi Mektebi Tıbbiye tarafından yayınlanmıştır. 1849-1850 yıllarında 15 sayı yayınlanmış, daha sonra 1880-1890 tarihleri arasında 266 sayı yayınlanmıştır. Yayıncılık tarihimizin bu ilk dergisi mesleki ve bilimsel içerikli bir yayındır

Vasıta-i Servet

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Günümüzdeki anlamıyla ilk sektörel yayın sayılabilecek dergi ise Vasıta-i Servet adlı dergidir. İsminin altında “Fen, ziraat ve baytarlığa hadim şimdilik onbeş günde bir neşrolunur ilmi gazetedir” ibaresi bulunan derginin Mehmed Ali tarafından yayınlandığı anlaşılmaktadır. Derginin yazı kadrosu da Mehmed Ali ve Vahid İbrahim isimlerinden oluşmaktadır. 1880-1881 yılları arasında yayınlanan ilk 21 sayısı Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ndedir.

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi İlk sektörel yayınlardan sayılabilecek Ziraat gazetesi ise ilk kez 1881 yılında yayınlanmaya başlamıştır. İmtiyaz sahibi Salim adlı yayıncı olan gazete 1881 ile 1884 yılları arasında her yıl 23-24 sayı yayınlanmıştır. 1885 yılından ise sadece 1. sayısı bilinmektedir. Ziraat gazetesinin 100 sayı kadar yayınlandığı anlaşılmaktadır ve bugün için bile önemli sayılabilecek bir sayıda yayınlandığı anlaşılmaktadır. Bu durum da derginin satış ya da reklam yoluyla gelir sağlayabildiğini göstermektedir. Herhangi bir kurum tarafından desteklendiğine dair bir bilgi olmadığından gazetenin, bir işletme olarak karlılığı sağlayarak önemli bir yaşam süresine ulaştığı söylenebilir

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Dönemin önemli sektörel yayınlarından biri de “Orman ve Maadin Mecmuası”dır. Salih Münir ve Sarkis Orpliyan tarafından yayınlanan bu dergi de uzun soluklu dergilerden biridir. İsminin altında; “Orman ve madenlerin ahval ve bunlara müteferri mevadd-i simya ve fenniyyeden bahseder” ibaresi bulunan dergi 1884 yılında yayınlanmaya başlamıştır. Orman ve Maadin dergisi 1907 yılına kadar aralıksız olarak her ay yayınlanmıştır. Dergi bu istikrarlı yayını ile 19. yüzyılda yayınlanmış en önemli dergilerden biri olarak gösterilebilir

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi 19. yüzyılda yayınlanan diğer önemli mesleki ve sektörel yayınları şöyle sıralayabiliriz: Vergi ve Arazi Mecmuası: Dergi, İstanbul’da, 1885-1886 yıllarında 22 sayı yayınlanabilmiştir. Telgraf ve Posta Mecmuası: Elimizdeki sayılardan 1884 yılında İstanbul’da yayınlanmaya başladığı anlaşılan dergi, Telgraf ve Posta Nezareti tarafından, Fransızca ve Türkçe olarak yayınlanmıştır. Orman ve Maadin ve Ziraat Mecmuası: İstanbul’da aylık olarak yayınlanan derginin, 1894 ile 1905 yılları arasına ait bazı sayıları çeşitli kütüphanelerde bulunmaktadır. Elimizde bulunan sayılara bakarak periyoduna uygun olarak her ay bir sayı yayınlandığını söyleyebiliriz. Osmanlı Terakki-i Ziraati: 1894 yılında İzmir’de yayınlanmaya başlayan derginin elimizde 1. ve 24. sayıları arasındaki bazı nüshalar mevcuttur. Coşkunoğlu Yusufaki isimli bir yayıncının yayınladığı dergide “Türkçe ve Rumca olarak neşronulur” ibaresi vardır. Ceride-i Baytariyye ve Ziraiyye: 1 Kasım 1899 tarihinde yayınlanmaya başlayan derginin bilinen son sayısı 11 Mart 1904 tarihlidir. Onbeş günde bir yayınlanan derginin bazı dönemlerde haftalık yayınlandığı anlaşılmaktadır.

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Ekonomi ve sektörel dergiciliğimizin başladığı yüzyıl olan 19. yüzyıl boyunca yayınlanan bu dergilerden sonra 20. yüzyılın ilk çeyreğinde de onlarca dergi yayın hayatına başlar. Bu dergilerin yaşam süreleri, eğer herhangi bir resmi kurum tarafından yayınlanmıyorlarsa, genellikle pek uzun olmaz.

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi 1928 yılında gerçekleşen Harf Devrimi’nden sonra ise bir süre bocalayan dergi yayıncılığı özellikle 1950’li ve 1960’lı yıllarda canlanmaya başlamıştır. Bu dönemde de bazı mesleki ve sektörel dergi ve gazeteler yayınlanmıştır. Bu yayınlardan önemlileri şunlardır: Arkitekt; (1934-), 3 aylık mimari dergi, İstanbul, Zeki Sayar ve Abidin Mortaş. Çiftçi; (1945-1956), aylık tarım dergisi, Ankara, Dr. Celal Tarıman. Funda; (1947-1949), haftalık ormancılık gazetesi, Ankara, Mehmet Eşref Oral. İşte Turizm; (1981-1982), aylık turizm dergisi, İstanbul, Sabahattin Akkaya. Sağlık Alemi; (1965-1980), aylık sağlık dergisi, İstanbul, Samim Akay. Tavukçuluk; (1931-1935), aylık ziraat dergisi, Ankara, Dr. Kadri Bilgerme. Aynı isimle bir başka dergi 1948 ile 1950 yılları arasında da yayınlanmıştır. Turizm Dergisi; (1956-1984), aylık turizm dergisi, Ankara, Hayri Benli. Aynı isimde bir dergi de 1936 yılında yayınlanmıştır. Yelken Dünyası; (1984-1989), haftalık denizcilik dergisi, İstanbul, Kemal Baran.

TARİH - TÜRKİYE Türkiye’de Sektörel Yayıncılık Tarihi Ancak sektörel yayıncılığın gerçek anlamda gelişmesi ve bizzat kendisinin de bir sektör haline gelmesi 1980 sonrasında başlamıştır. Dışa açık büyüme modelinin tercih edildiği 24 Ocak 1980’den sonra gelişmeye başlayan sektörlerde birçok dergi yayınlanmaya başlamıştır. 1980’li yılların ortalarından itibaren, özellikle tekstil, inşaat ve turizm sektörlerine yönelik yayınlanmaya başlayan birçok dergi bugün de yayınını sürdürmektedir. 1980’li yıllarda yayın hayatına başlayan bu dergilerden bazıları; İnşaat Dünyası, Turizm Dünyası, Tekstil Araştırma Dergisi’dir. Bir sektörel yayıncılık geleneğinin oluştuğunun en önemli göstergesi olan ve bugün de yayınını sürdüren bu dergiler 2000 yılında kurulan sektörün tek derneği SEYAD (Sektörel Yayıncılar Derneği) çatısı altında toplanmışlardır.

Teşekkürler İsmail Şen