Kamu Yönetimi ve Yönetim Kuramları EKONOMİ,SİYASET VE YÖNETİMİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI MEHMET NECATİ CİZRELİOĞULLARI

İÇİNDEKİLER Fordizm-Postfordizm Yeni Sağ ve kamu yönetimi Yeni Sağın Kamu Yönetime Yansıması Thatcherizm-Reaganizm Yeni Sağ ve Kamu sektörü Reformları Serbestleştirme Özeleştirme Yeni Kamu Hizmet Anlayışı Post Modernizm ve Kamu Sektörü Reformaları Genel değerlendirme : Türkiye’ye Yansımaları

Fordizm-Postfordizm Ekonomik üretimde post-fordist model olarak bilinen kitlesel toplu üretimden çok sipariş modeline dayalı ve yaratıcılık ile prosedürlerin bireysel yargılanmasına dayalı yeni bir sistem. Kalkınmacı refah devletinin özel kesimdeki temel dayanağı olan fordist üretim ve örgütlenme modeli; Kapitalizm yapısal kriz dönemine girmesiyle nedeniyle zayıflaması, Ekonomik alanda Keynezci politikalardan Friedmancı politikalara geçilmesi sonucu; İş gücünün kompozisyonu Emeğin örgütlenmesi İstihdam hacmi Üretim süreci Ürün niteliği Teknolojik düzenlemeler Fordist model, üretim-tüketim sürecinin bir bütün olarak toplumsallaşması sorununa çözüm olarak algılanmıştır.

Fordizm bir üretim yöntemi olarak ortaya çıkmış olsa da, çok daha derin ve kapsamlı bir kavram olarak görülmektedir. Fordizm üretim tarzı; eğitimden aile yapısına , kültürel yapıdan siyasal alana kadar her alana girmiştir. Piyasaların artık eskisi kadar istikrarlı olmaması ve bunun sonucunda rekabetin artması, esnekliğe sahip olmayan büyük stoklarla çalışan geleneksel üretim yapısal kuruluşların değişken taleplere yol açmıştır. Bu durumda fordizm karşısında ortaya çıkan postfordist gelişmeler; bir yandan küçük ve istikrarsız pazarlara ve değişen tüketici tercihlere uyum sağlayabilecek, diğer yandan girişimin verimliliğini düşüren aşırı stok, aşırı makineleşme ve hatalı ürün gibi kısıtlamaları aşabilecek verimlilik ve karlılık artırma arayışlarının bir ifadesi olarak görülmektedir Fordizmden postfordist modele geçiş sürecinde; yoğun ve kitlesel endüstrileşme modeli hakim temel düzenleyici kurum devlette Postfordism üretim sürecinde otomasyon temelinde yeniden yapılandırma etkindir. Kitle üretimi yerine, ürünlerde farklılaşma ve farklı ürünlerin küçük üretim birimlerinde talebe bağlı üretimi şeklinde tanımlanan esnek birikim tarzını ortaya çıkarmaktadır.

Esnek birikim tarzının temel özellikleri; Hizmet sektörünün gelişmesi Bilginin üretimin hızlanması ve fonksiyonelliğinin artması Yatırım ve karlılık kararlarının geliştirilmiş stratejik planlama ile alınması Para politikalarının neoliberal girişimi destekleyen devlet politikalarıyla korunması. Sonuç olarak, Son yıllarda yaşanan gelişmelere baktığımızda yerinden yönetim ağırlıklı yönetim ve örgütlenme modellerinin, genel olarak özel sektörde görülmeye başlayan ve hizmet sektörünün gelişmesine paralel olarak güncelleşen post fordist yapılanmalardan doğruya etkilendiği görülmektedir. Bu şekilde, tüketicilerin kamu yönetimine daha yakın örgütlenebilmelerinin bir sonucu olarak tercihlerinin daha gerçekçi olarak tespit edilebilmesi ve böylece de gereksiz üretim ihtimalinin geniş ölçüde kontrol altına alına bilmesi mümkün olmaktadır.

Yeni Sağ ve Kamu Yönetimi Yeni sağ düşünce; 19. yüzyıl liberalizmin çağdaş yorumu olarak değerlendirilmektedir. Bu düşüncenin ortaya çıkışı, 20. yüzyılda devletin aşırı büyümesinden ve hem bireysel hem toplumsal özgürlüklerin kısıtlayıcı haline gelmesinden kaynaklandığıdır. Bu süreçte devlet bürokratikleşmiş hantal yapısı ile var olan kaynakların büyük bölümünün israf olmasına neden olmuştur. Böylece, refah sağlama adına zenginleşmenin yolunu tıkamıştır. Ekonomik ,sosyal,siyasal ve yönetsel boyutları olan bir dönüşümü ifade etmektedir. Kamusal faaliyet alanın küçültülmesini ve küçültülen alanın da özel kesim yönetim anlayışı doğrultusunda yeniden yapılandırılmasını öngörmektedir. Bu süreç , ideolojik ,teorik ve küresel meydan okumalar şeklinde hükümetlerin kamu hizmetlerinde büyük dönüşümler yapmalarına neden olmuştur.

Burada Temel amaç, İki değişim; Kamu sektöründe özel sektörleşme eğilimi Örgütlemede temel ilke olan bürokrasiden uzaklaşma eğilimi olarak belirtilmektedir. Yeni sağ teorislerine göre; en iyi yönetim özel sektör disiplini altında gerçekleşecektir. Siyasal kontrol artırılmakta Bütçe harcamalarına tasarrufa gidilmekte Profesyonel özerklik ve kamu hizmeti birlikleri zayıflatılmakta Bürokrasinin doğal yetersizlikleri giderilmeye çalışılmaktadır. Burada Temel amaç, kamu yönetiminde etkinlik arayışı; küreselleşmeden ve ekonomilerin gerilemesinden, bu gerilemenin ve refah devleti gereklerinden doğan taleplerin kamu kaynakları üzerinde yarattığı baskıda kamu hizmetlerinin kalitesinden gelen hoşnutsuzluktan ve kamu sektöründe piyasa yönelimli yaklaşımları savunan yeni sağ görüşlerin artmasından kaynaklanmaktadır.

Yeni sağ düşünceyi savunanlar; Devletin küçültülmesini Kamu sektörünün faaliyet alanının daraltılmasını böylece piyasa ekonomisinin kendi koşul ve kurallarına göre çalışma imkanlarını genişletilebileceğini öne sürerler. Bu yönüyle yeni sağ en önemli kaynağını ekonomik liberalizmde bulmaktadır. Ayrıca yeni muhafazakar geleneksel değerlere ve kurumlara da çağrıda bulunurlar. Kişinin kendine yeterli olması Ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını kendi karşılaması Yetersizliği halinde de ailenin ya da içinde bulunduğu toplumsal birimin diğer sosyal ve dini kuruşların gönüllü oluşumların bu fonksiyonları yerine getirmesi yeni muhafazakar söylem içinde yer alan tartışmalardır. Sonuç olarak, YKY anlayışının öngördüğü devletin küçültülmesi, piyasa yönelik olma, yönetimde açıklık ve müşteriye dönük olma gibi yaklaşımların oluşmasında, yeni sağ düşünce büyük katkı sağlamıştır.

Yeni Sağın Kamu yönetimine Yansıması Yeni sağ görüş, güçlü refah devletinin zayıflatılması ve rekabet gücüne sahip çoğulcu sektörlerle yer değiştirilmesi gerektiğini savunmuştur. Ayrıca, belirli hizmetlerin kamu sektörü tarafından finansmanı sürdürülürken, bunların üretimi ve arzının piyasalara ve rekabete açılması öngörülmüştür. Bu anlayış piyasalar üzerinde yoğunlaşılmasını ve beraberinde özelleştirme programının uygulamaya konulmasını gerektirmiştir.

Yeniden yapılandırma süreci; Bu aşamada yapılanlar şu şekilde özetlenir. Kamu ve idare hukukunun geriye itilmesiyle özel hukukun güçlenmesi sağlanmaktadır. Kamu kuruluşları özerkleştirilerek, her kurumun görev alanı açısından piyasa unsurları ve kuralları ile bütünleştirilmesine çalışılmaktadır. Planlama ve sosyo-ekonomik yapı, bütün olarak değil,projecilik ilkesi gereği parçası olarak algılanmakta,kamu personeli sisteminde memurluk,daimi işçilik yerine sözleşme sistemi yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Bakanlık tipi örgütlenme yerine kurul tipi örgütlenmeye geçilerek yasama organının etkinliğinin azaltılmasına ve piyasa mekanizmasına öncelik verilmektedir. Devletin, kamu yönetiminin ,kamu faaliyet alanının özellikle ekonomik içerikli olanlarından başlayarak küçültülmesi,daraltılması ve daraltılan bu alanda kamu faaliyetlerin ve örgütlerinin özel işletmecilik anlayışı çerçevesinde yeniden yapılandırılması.

Yeni sağ politikalarda, temel vurgu, piyasanın koşulsuz egemenliği, devletin küçültülmesi, özelleştirme ve yeniden düzenlemedir. Daha az devlet, daha çok piyasa anlayışının hâkim olduğu bu dönemde piyasaya olan güven tamdır. Bu anlayışa göre, piyasa, ekonomik ve siyasal özgürlüklerin temelidir. Etkinlik ve verimlilik ancak piyasada sağlanabilir.

Thatcherizm-Reaganizm Özelleştirme, özel sektörleştirme ve yerelleştirme uygulamaları , bu modelin oluşum sürecinde kullanılan temel araçlardır. Bu uygulamalar , ABD’ de Reaganism ve Avrupa’da Thatcherism ile olmuştur. Thatcherizmin ve Reaganizmin yükselişi, 1970’lerin ortalarından itibaren sosyal demokrasinin serbest Pazar felsefesiyle başlaması kabul edilir. Dünya genelinde uygulanan bu politikaların üç temel özelliği: Toplumsal bölüşüm düzeninin köklü bir biçimde değişmesi Devletin ekonomiye müdahalesinin radikal bir biçimde değişmesi Ekonomik süreçlerin ve küreselleşmesinin hız kazanması

Reaganizm-Thatcherizm gösterdikleri büyük etkinliği önemli ölçüde teknolojik devrime borçludurlar. Özellikle bilişim ve iletişim alanlarında odaklaşan teknolojik devrim, emeğin meslek ve siyasal örgütlerinde güç erozyonuna neden olmuştur. Bu durum ise devletin küçültülmesini zorunlu kılmıştır. İlk olarak devletin düzenleyici yetkilerinin daraltılması yoluna gidilmiş, bu şekilde piyasa üzerindeki baskının azalmasıyla ekonomik verimsizliğin engelleneceği öngörülmüştür. Daha sonra bazı hizmet alanları özelleştirilmiş, böylece piyasa ekonomisi güçlendirilerek ekonomide verimlilik ve etkinlik düzeyinin artırılması amaçlanmıştır.

Yeni Sağ ve Kamu Sektörü Reformları Serbestleştirme (Deregulasyon) Özelleştirme Yeni kamu hizmet anlayışı

Serbestleştirme Genel olarak devletin sektörler üzerindeki hukuki düzenleme ve kısıtlama, dolayısıyla kontrol etme yetkisinin kısıtlanmasını, bazı alanlarda da kaldırılmasını içermektedir. Kamu tekellerin tekel olma niteliğinin kaldırılarak, alana devlet yanında,özel sektörün de serbestçe girebilmesine imkan verilmesini ve böylece rekabet ortamının oluşmasına katkıda bulunmasını da kapsamaktadır. Fiyat ve ücret kontrolleri, faiz oranının ve döviz kurunun kontrolü, kira kontrolleri, piyasa girişlerin engellenmesi ve sınırlandırılması, devlet monopolleri, imtiyaz hakkı,kotalar,tarifeler,çeşitli teşvikler ve destekler görüldüğü diğer alanlardır. Serbestleştirme, kur fazlalığından kaynaklanan bozukluklara bir çözüm olarak da görülmektedir. (Enflasyonun paranın fonksiyonlarını yerine getirmesini engellemesi gibi)

Serbestleştirme sonucunda kamu yönetimindeki gelişmeler: Ademi merkeziyetçilik ve yetki devri ile görev ve yetkilerin kurumsal otonomi ve yönetimsel bağımlılık şeklinde dağıtılması. Performans aracılığıyla etkinliğin ve verimliliğin değerlendirilmesi Yönetim sürecinde kullanıcıların da yer almasıyla,karar verme mekanizmalarında kullanıcıların etkinliklerinin artırılması Üreticilerde hizmet sağlayıcılar arasında ayrımın yapılması ve bunun sonucunda hizmetlerin sözleşme aracılığıyla ile gördürülebilmesi Kamu kuruluşlarında şirketleşme sürecinin başlatılması Özel ve kamu kuruluşları arasında rekabet sağlanması,kamu özel işbirliğine gidilmesi ve geleneksel kamu-özel sınırlarının kaldırılması. Ayrıca, serbestleştirme de, yönetim gücünün merkezileşmesi yerine rekabetin artırılmasını da gerektirmektedir.

Özelleştirme Genel olarak özelleştirme, sosyal faaliyetlerde hükümetin etkinliğinin azalmasını, özelde ise mal ve hizmetlerinin mülkiyetinin kamu sektöründen özel sektöre transferini ifade etmektedir. Daha geniş anlamda, özellikle ekonomik etkinlikleri bakımından küçültülmüş bir devletin;serbest piyasa ekonomisi uygulamasının önündeki tüm engellerin kaldırıldığı bir ekonomik ve toplumsal düzen yaratmaya yönelik karar,eylem ve işlemlerin tümünüdür. Dar anlamda, sermayesinin kısmen ya da tamamen özel kişi veya kurallara satılması anlamına gelmektedir. Bu anlamlarıyla özelleştirme, herhangi bir faaliyetin üretimde ve finansmanında özel sektörün oransal olarak arttığı bir süreç olarak görülebilir. Özelleştirme felsefi kaynağını, bireycilik, özgürlük, kendiliğinden düzen ve serbest piyasa ekonomisi ile sınırlandırılmış devlet ilkelerinden hareket eden yeni sağ akım oluşturmuştur. Özelleştirme yeniden yapılanmanın ana eksenlerinden biridir. Amacı, politik müdahalelerle zarar eden ve bu yüzden topluma haksız ve akılcı olmayan bir yük haline gelen kuruluşlarından kurtulmaktır.

Başka bir nokta ise, özelleştirme uygulamaları; kamu harcamalarının daraltılması, kamu açıkların giderilmesi, sermaye mülkiyetinin tabana yayılması, kamu hizmetlerinde verimliliğin sağlanması, serbest piyasa ekonomisinin geliştirilmesi gibi amaçlara dayandırılmaktadır. Bu süreçte özelleştirme uygulamalarının arkasında dört temel baskı vardır.: Bunlardan birincisi, daha iyi yönetim ve daha az maliyet talep eden pragmatik baskılar İkincisi, devletin büyümesini bir tehlike olarak gören ve daha az yönetim talep eden ideolojik baskılar Son olarak kamu sistemini çok bürokratikleşmiş, profesyonelleşmiş ve koruyucu bulan ve halkın daha çok seçme hakkına sahip olmasını savunan popülist baskılardır. Özelleştirme yöntemler; özel sektörün önündeki kamusal engelleri kaldıran yasal ve kurumsal serbestleştirme, blok satış, halka arz, kiralama, yönetim devri, imtiyaz gibi uygulamalar.

Özelleştirme türleri Açık özelleştirme (denasyonalizasyon) Hizmet finansmanının özelleştirilmesi Hizmet üretimin özelleştirilmesi Serbestleştirme Maddesel özelleştirme İmtiyazcılık Sözleşmecilik Dolaylı özelleştirme Mali resmi özeleştirme Hukuki resmi özelleştirme

Yeni kamu hizmeti anlayışı Kamu hizmetinin siyasal ve idari boyutları açısından üç temel hedefi vardır. Kamu kesiminin küçültülmesi Devlet rolünün yeniden tanımlanması Kamu kesiminin etkin hale getirilmesidir. Bu süreçte kamu hizmeti ile ilgili öngörüler belirlenmiştir. Kamu giderlerini ve kamu personeli sayısını azaltmak, mali reforma yapmak Hukuki düzenlemeleri azaltmak, refah devletini kurumsallaşmaktan çıkarmak Bütçe reformları yapmak, özel sektörün işletmecilik yöntemlerini kabul etmek ve özelleştirme stratejilerini belirlemek.

Yeni kamu yönetimin anlayışı ilkeleri: Yeni anlayışta kamu görevlisinin temel görevinin vatandaşa yardım etmekten,toplumu yeni gelişmeler doğrultusunda yönlendirmekten ve denetlemekten çok onların çıkarlarına cevap vermek olmalıdır. Kamu yöneticisi paylaşılmış kamu çıkarı olgusunu ortaya çıkarabilmelidir. Politikalar ve programlar kamu ihtiyaçlarını karşılamalı ve bu toplu çaba ve süreçler aracılığıyla gerçekleştirmelidir. Kamu çıkarı paylaşılmış değerlerle ilgili bireysel çıkarların bir araya getirilmesinden çok,diyalogun bir sonucu olmalıdır. Kamu görevlileri özel sektör yöneticilerine göre çok daha dikkatli olmalıdırlar. Kamu kuruluşları bağlı oldukları birimler uzun dönemde başarılı olabilirler. Kamu çıkarı, kamu görevlileri ve vatandaşlar, topluma, ‘’halkın parasını kendisininki gibi kullanan’’ girişimci yöneticilerin yaptığından daha fazla anlamlı katkı sağlarlarsa daha iyi gelişir.

Yeni kamu hizmeti anlayışı bilgi çağında bu anlayışın felsefi özünü oluşturan müşteri odaklılığın gelişmesi paralelinde yaygınlaşmıştır. Küreselleşme ile birlikte görülen bireycilik, girişimcilik, rekabetçilik gibi piyasa eksenli değerler çevresindeki yeniden yapılanma arayışları, giderek büyüyen kamu kesiminin savurganlığının ve kaynak kullanımındaki verimsizliğin ekonomi için bir yük haline gelmesi, ülkelerin rekabet gücünü olumsuz yönde etkilenmeleri nedeniyle yönetimin yeniden düzenlenmesinde ve kamu hizmetlerinin sunulmasında özel sektör kuruluşlarındaki gibi esnek ve yalın örgütlenmenin gerekliliği, karlılık ve verimlilik gibi piyasa temelli ve insan kaynaklı ilke ve uygulamaların popülaritesi bu anlayışın günümüzdeki konumuna ulaşmasına yol açmıştır. Bu durum kamu sektörün yapı ve pratiklerinde görülen örgütsel değişimin etkilerinin çok kapsamlı olduğunun da delilidir.

Post Modernizm ve kamu sektörü Reformları Post modern yaklaşımlara bakarsak; Kamu mülkiyetinin özelleştirilmesi yoluna gidilmesi Müşteri tercihlerin ön plana çıkarılması Kamu kuruluşları ve bu kuruluşlara bağlı birimler arasında rekabetin teşvik edilmesi Sözleşmeci devlet anlayışının benimsenmesi Kamu kesimin alanının daraltılmasına karşılık bireyin ve özel kesim alanının genişletilmesi Temsilli demokrasi yerine bireysel tercihlere daha ağırlık veren piyasa demokrasisinin geliştirilmesi

Post modernizm akılcılığı ve bilimsel doğruyu reddetmektedir. Post modernizm toplumun örgütlenme temelini değiştirmektedir. Post modern toplum,sanayi sonrası toplumla ilişkili olup,bilgisayar ileri teknoloji bilimsel bilgi,enformasyon ve teknolojideki gelişmeler sonucu hızlı değişim toplumu olmuştur. Teknoloji ve bilgi toplumsal örgütlenmenin temelini oluşturmaktadır. Üretim açısından bakıldığında: Modernden post moderne dönüşüm; endüstri toplumdan post endüstri toplumuna, Ürünlerin üretimini öncelikli gören anlayıştan Hizmetlerde,pazarlarda ve tüketimde bilgi teknolojilerini öncelikle gören anlayışa dönüşümü göstermektedir. Post modernizm akılcılığı ve bilimsel doğruyu reddetmektedir. Post modernizm devlette,ekonomide,siyasette ve kültürel yapıda bir yeniden yapılanmanın şart olduğunu belirtmektedir. Dünyada post modern kamu yönetimin ilgi gördüğü ülkelerde, devletin rolünü azaltan özelleştirmeye ve serbestleştirmeye önem veren ekonomik politikaların güç kazandığı görülmektedir

Modern/post modern örgüt farklılaşması 1.Amaçlar,stratejiler ve YAYILMA,ÖRGÜT İÇİ-DIŞI Temel fonksiyonlar açısın UZMANLAŞMA YETENEK GELİŞTİRME dan; 2.Fonksiyonel düzen açısından; BÜROKRASİ VE HİYERARŞİ DEMOKRASİ, PAZAR 3.Eşgüdüm ve denetim konuları YETKİNİN ALINMASI , LAISSEZ FAIRE İLKESİ YETKİNİN VERİLMESİ, SANAYİ KURALLARI 4.Rol ilişkileri açısından; ÖRGÜT DIŞI KAYNAKLI, ESNEK OLMAYAN ÖRGÜT İÇİ KAYNAKLI,ESNEK 5.Planlama ve iletişim açısından; KISA DÖNEMLİ TEKNİKLER UZUN DÖNEMLİ TEKNİKLER 6. Önderlik açısından; GÜVENSİZLİK İLKESİNE DAYALI GÜVEN İLKESİNE DAYALI 7. İş-ödüllendirme ilişkisi BİREYSELLŞMİŞ KOLLEKTİFLEŞMİŞ açısından;

Türkiye’ye Yansımaları Ekonomik alanda serbest piyasa ekonomisine geçiş, siyasal ve yönetsel alanda devlet yapısının liberalleşmesi. Yeni kamu yönetim anlayışının ve yeni sağın en önemli ilkelerinden biri olan devletim minimize edilmesi (özelleştirme) Kamuda yasal-yapısal serbestleşme yani yani kamu mal ve hizmetlerdeki sübvasyiyonların kaldırılması ve tasarruf önlemleri ya da politikalarıdır. 1990’dan itibaren kamu hizmetlerinde kalite, vatandaş odaklık, yönetişim,katılım,hesap verebilirlik,saydamlık,esnek örgüt yapıları ve performansa dayalı yönetim (idari reform ) Bürokrasi odaklı bir yönetim anlayışından vazgeçilerek ,kamu yönetimi karşısında vatandaş ve sivil toplum yeniden keşfedilmiş;karşılıklı roller ve sorumluluklar yeniden tanımlanması Ömür boyu istihdam yerine sözleşmeli personel uygulaması AK Parti iktidarıyla, 2004 yılında TBMM’nin gündemine giren 5227 Sayılı Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun Tasarısı ile Türkiye’deki merkeziyetçi yapının büyük oranda yerelleşmesi sağlanacaktı. 2004 yılında TBMM’den geçen bu yasa ile Türkiye’deki iki yüz yıldır varolan merkeziyetçi idari yapı, yarı merkeziyetçi yarı idari yerinden bir yönetime doğru radikal bir değişime uğrayacaktı (Çevik, 2004:120). Fakat Cumhurbaşkanının yasayı veto etmesi nedeniyle yönetimdeki merkeziyetçi yapı kırılamayarak daha etkin, etkili, verimli bir yapı olan yerelleşme sağlanamamıştır. Özelleştirme politikası ile, devletin rolünün savunma, güvenlik, adalet, eğitim, sağlık ve altyapı gibi kamusal ya da yarı kamusal hizmetlerle sınırlandırılması ve ekonominin, genel olarak piyasa mekanizması kuralları içinde yönetilmesi amaçlanmaktadır. Böylece devletin asli görevlerinde daha etkin olacağı düşünülmektedir

TEŞEKKÜRLER