What is a ‘Relevant’ Translation? Jacques DERRIDA Hazırlayan: Rabia ARIKAN

Jacques Derrida (1930–2004) Fransız düşünür, edebiyat eleştirmeni ve yapısökümcülük olarak bilinen eleştirel düşünce yönteminin kurucusudur. Başlıktaki “relevant” kelimesi “pertinent,” “adequate” ya da “appropriate” anlamlarına gelmektedir.

“What is a ‘Relevant’ Translation?” başlıklı yazı Derrida’nın 1998’de edebî çeviriyi teşvik eden ve edebiyat çevirmenlerini korumayı amaçlayan ‘Assises de la Traduction Litteraire en Arles’ (ATLAS) isimli kuruluşun on beşinci yıl seminerinde yaptığı konuşmanın Lawrence Venuti tarafından yapılmış İngilizce çevirisidir.

İlk olarak Eugene Nida’nın ‘Toward a Science of Translating’ isimli kitabında geçmektedir. Nida kelimeyi kendisine ait olan “dinamik eşdeğerlik” kavramının tanımı ile ilişkilendirmektedir: ‘A translation of dynamic equivalence aims at complete naturalness of expression, and tries to relate the receptor to modes of behaviour relevant within the context of his own culture.’

Kelime daha sonra Ernst-August Gutt’un 1991’de çıkan ‘Translation and Relevance’ isimli eserinde geçmektedir. Gutt “relevance” kelimesini çeviride “faithfulness/sadakat”in ne anlama geldiğinin tanımını yaptığı makalesinde kullanmaktadır. Bu makalesinde kullandığı ifadeler Nida’nın ifadelerine çok benzemektedir: ‘The translation should resemble the original […] in those respects that can be expected to make it adequately relevant to the receptor language audience. [These conditions that determine a translation’s faithfulness to the original] determine also that the translation should be clear and natural in expression in the sense that it should not be unnecessarily difficult to understand.’

What is a relevant translation? Kısacası “relevant”; düzgün, uygun, yerinde, yeterli veya iyi bir çeviri mümkün olan en tabii çeviriyi ve ifade açıklığını amaçlayan bir çeviridir. What is a relevant translation? iyi bir çeviri, Beklentileri karşılayan bir çeviri, Amaca tam olarak ulaştıran, Asıl metne sadık, Hedef dil ile kaynak metne en uygun eşdeğeri bulan bir çeviridir.

“Relevant” bir çevirinin ne olabileceğini bilmek için çeviri özünün, görevinin, asıl hedefinin bilinmesi gereklidir. “What is a relevant translation?” sorusu “What is translation?” ya da “What should a translation be?” sorusunu akla getirir. “What should a translation be?” sorusu da “What should the best possible translation be?” sorusuna göndermedir.

Derrida’ya göre “relevant” çevirinin dengesi iki temel aşamaya dayanmaktadır; “property” ve “quantity”. “property” aşamasında; Bir çeviri metindeki bütün temel ve yan anlamları ve bir kelimenin ima ettiği bütün anlamları aktarmayı amaçlamaktadır. “quantity” aşamasında ise; Kelime sayısı açısından kaynak metinle aynı sayısal eşdeğerliği sağlamaya çalışır.

Şüphesiz çok anlamlı bir kelimenin başka bir dilde karşılığını tam olarak bulmak hemen hemen imkansızdır. Aynı şekilde bir metni başka bir dile kelime sayısını eşit tutarak çevirmek de imkansızdır. Bu iki aşamanın tek başlarına bir işlevleri yoktur. Ancak bir araya geldiklerinde bir anlam ifade ederler.

Derrida, Shakespeare’in ‘Venedik Taciri’ isimli oyunundan aldığı ‘when mercy seasons justice’ cümlesindeki ‘seasons’ kelimesini neden ‘releve’ diye çevirdiğinin açıklamaya çalışır. Derrida’ya Göre Asıl Anlatılmak İstenene en yakın çeviri’de; Ne kadar doğru olursa olsun, ne kadar geçerli, onaylanmış, adil, uygun, istenilen ya da uyumlu görünürse görünsün şu an aklımıza gelen ya da konuyla en ilgili ve gerekli olduğunu düşündüğümüz şey uygun düşer. En iyisi ya da en kötüsü olsun verilen herhangi bir çeviri gerçekten “Herşey çevrilebilir” ile “Hiçbirşey çevrilemez” arasında belirli bir yerde bulunur.