İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİLMESİ Yrd.Doç.Dr. Ü.Zeynep Avşar Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi Anabilim Dalı /25 1

SUNUM PLANI ◦ İletişim becerilerinin bir doktorun rolleri arasındaki yeri ◦ İletişimin sağlık üzerine etkisi ◦ İletişim becerileri eğitiminde geleneksel yöntemler ◦ İletişim becerileri eğitiminin temel ilkeleri ◦ Etkili iletişim becerileri eğitimi için özgül stratejiler /25 2

İletişim Becerilerinin Yeri /25 3

İletişim Becerilerinin Yeri /25 4

Günümüzde Tıp Eğitiminde Daha Fazla Öncelik Verilmesi Gereken 6 Anahtar Nokta ◦ Hasta ve meslektaşlarla iletişim ◦ Ulusal sağlık hizmetlerinin organizasyonu ve yönetimi ◦ Ekip çalışması ◦ Mesleki sınırların ötesinde paylaşılan öğrenme (Shared learning across professional boundaries) ◦ Klinik denetim ve refleksiyon uygulamaları ◦ Liderlik From Kennedy I: The report of the public enquiry into children’s heart surgery at the Bristol Royal Infirmary 1984–1995 (‘The Kennedy report’), paragraph 57,London, 2001, HSMO, ( final_report/rpt_print.htm), with permission. /25 5

Hasta-Hekim İletişimi ◦ Hasta-doktor görüşmelerinin %69’unda doktorun, hastasının konuşmasını başlangıçtan itibaren ortalama 18. saniyede kestiği ve bu hastaların %2’sinden azının konuşmayı sürdürdüğü belirtilmektedir /25 6

Kötü İletişimin Etkileri ◦ İletişim becerisi iyi hekimlik özelliklerindendir ve meslektaşlar arasında fark oluşturur. ◦ Kötü iletişim hastanın sağlığı ile ilgili çıktıları etkiler, tedaviye uyumsuzluk ile sonuçlanır. ◦ Bu durum gereksiz hastane başvuruları, laboratuar testleri, hatta erken ve önlenebilir morbidite ve mortaliteye neden olabilmektedir. ◦ Malpraktis davaları üzerinde yapılan bir çalışma davaların %70’inin iletişim problemlerinden kaynaklandığını göstermiştir. (Beckman ve ark..1994) /25 7

Kötü İletişimin Etkileri ◦ Meslektaş değerlendirmelerine göre haklarında sık dava açılan doktorların tercih ettiği tedavi yöntemleri ile hiç dava açılmamış olanların seçtiği tedavi yöntemleri arasında bir fark yoktur. /25 8 (Entman, 1994)

İyi İletişimin Etkileri ◦ İyi iletişimin de hasta çıktılarını olumlu olarak etkilediği ampirik çıktılarla gösterilmiştir. ◦ İyi iletişim kan basıncı profili, ağrı kontrolü, bulguların gerilemesi gibi fiziksel parametreler ile genel sağlık durumu ve işlevlerin iyileşmesini doğrudan etkiler.Bunların yanında, anksiyetenin giderilmesi ve duygusal düzelmeyi içeren psikolojik yararları vardır. (Stewart 1995) /25 9

İletişimin Geleneksel Yollarla Öğretilmesi ◦ Tıp öğrencileri ve doktorların çoğu iletişimi anlık ve yapılandırılmamış informal etkinliklerden öğrenirler. ◦ Genel olarak kullanılan yöntemlerden biri eğitici ve meslektaşların hasta başındaki tavırlarının edilgen olarak gözlemlenmesidir. ◦ Bu kanıta dayalı bir durum değildir ve titizlikle yapılan çalışmalarda bu eğitimlerin istenilen becerilerin elde edilmesinde fark edilebilir bir başarı kazanmada etkili olmadığı görülmüştür. /25 10

Geleneksel Yöntemler Neden Etkisiz? ◦ Plansız ve informaldir. ◦ Bilgi faktörü göz ardı edilmektedir. ◦ Eğitici ve öğrencilerin gündelik karşılaşmaları, rol model oluşturmaya katkıda bulunsa bile bu tarz bir öğrenmenin yavaş ve etkisiz olduğu çalışmalarla gösterilmiştir. ◦ Ayrıca burada yanlış tutum ve becerilerin model alınması tehlikesi vardır. ◦ Pasif izlemede öğrenenin becerileri uygulama ve eğiticiden geribildirim alma şansı yoktur. /25 11

Geleneksel Yöntemler Neden Etkisiz? ◦ Son olarak yönlendirme ve yansıtma olmadan deneyim, iyi veya kötü olduğuna bakmaksızın herhangi bir iletişim stilini ve alışkanlığını güçlendirmek eğilimindedir. ◦ İletişim becerileri çok yönlü eğitim stratejileri ile desteklenmiş, planlı ve yapılandırılmış eğitim etkinlikleri ile desteklenmelidir. /25 12

Öğrenilebilen Bir Beceri Olarak İletişim ◦ İletişim becerileri, diğer modüller gibi çekirdek müfredatın bir parçası olmalı, temel tıp ve klinik bilimlerle entegre edilmelidir. ◦ Aksi takdirde öğrenciler ve öğretim üyeleri bu eğitimleri daha az çaba gerektiren «müfredat dışı» bir etkinlik olarak görürler. ◦ İletişim öğrenebilir ve öğretilebilir bir etkinliktir. Kanıtlar bunu göstermiştir ve eskiden gelen iyi iletişim doğuştan kazanılır, öğretilemez paradigmasında değişim olmuştur. /25 13

İçerik ve Süreç ◦ İletişimin içerik ve süreci birbirinden ayrılamaz. İletişim süreci içeriğe, içerik de sürece bağımlıdır. ◦ Müfredatın erken dönemlerinde sürece(nasıl iletişim kurulduğu) daha fazla odaklanmak yararlı olabilir. ◦ Öğrenciler geliştikçe ve daha fazla klinik beceriler kazandıkça iletişimin içeriği(ne söyleneceği) eklenmelidir. ◦ İçerik ve süreç arasındaki göreceli denge, değerlendirme planlanırken de hesaba katılmalıdır. /25 14

Eğitim Stratejileri ◦ Başarılı iletişim becerilerinin öğretilmesi ve öğrenilmesi, birçok eğitim stratejilerinin eş zamanlı uygulanmasını gerektirir. (Kurtz ve ark) /25 15

/25 16 STRATEJİLEREĞİTİMSEL TEMELLER VE GEREKÇELEREĞİTİM ÖRNEKLERİ Bilgi verme  Kuramsal ve kavramsal çerçeve sağlar  Kötü iletişimin etkilerini belirler  İyi iletişimin yararlı etkilerini tanıtır.  Didaktik dersler  Grup çalışması  Yazılı olgu İletişim becerilerinin demonstrasyonu  İletişimin iyi ve kötü biçimlerini belirler  Alternatif geliştirir.  Geniş bir beceri alanı oluşturur Canlı veya videoya kaydedilmiş görüşmeler Hastaların geribildirimleri Sözlü ve beden dili örnekleri Becerinin pratiği  Destekleyici bir ortamda pratik olanağı sağlar  Becerilerin kademeli transferine olanak sağlar  Rol oynama Simüle hasta görüşmesi Geribildirim  Doğru davranışı kuvvetlendirir  Hatalı davranışı düzeltir  Düzeltici tedbirler önerir  Öz değerlendirme  Eğiticiler, simüle hastalar ve akranları tarafından geribildirim Yansıtma ve öz önerme  Öneri ve motivasyon sağlar  Değişime direnç oluşumunu azaltır  Yapılandırılmış yansıtma oturumu  Yansıtma notları  Öz önerme için yüreklendirme ve destek İletişim becerilerinin değerlendirilmesi  Gelişimi gösterir  Programın içeriğini değerlendirir  Eğitimli akranlar, öğretim üyeleri ve hastalar tarafından gözlem  Standardize hasta

Bilgi ◦ İletişim becerileri eğitiminin bilgi bileşeni öğrencilere temel kuramsal ve kavramsal çerçeveyi sunar. ◦ Öğrenenlere kötü iletişimden kaynaklanan problemlerin boyutunu saptamak için yardım eder ve iyi iletişimin yararlarını gösterir. /25 17

Demonstrasyon ◦ Demonstrasyon öğrencilere doğru iletişim, tutum ve davranışlarını vurgulamak açısından önemlidir. ◦ Öğrenciler aynı zamanda istenmeyen davranışları da gözlemlerler. /25 18

Demonstrasyon ◦ Belirli becerilerin güvenli bir ortamda canlandırılması ve uygulanması bu becerilerin edinilmesi ve transferi açısından büyük önem taşır. ◦ Öğrencilerin bir gözlemin ardından hemen doğru becerileri geliştirmelerini beklemek gerçekçi değildir. /25 19

Becerinin Pratiği ◦ Öğrenciler önce güvenli ortamda tekrarlayan pratiklerden fayda görürler. ◦ Uygun öğretim stratejileri, rol oynama ve simüle hastaları içerir. ◦ Öz değerlendirme ve yansıtma güçlü öğrenme ve öğretme yöntemleridir. ◦ Yansıtma öğrenenlerin özgül bir görüşme hakkında eleştirel düşünerek yapılan hataları saptadığı ve gelecekteki düzeltmeler için kendi kendilerine öneriler yaptığı etkin bir süreçtir. /25 20

Yansıtma ve öz önerme ◦ İletişim becerileri eğitimi kişinin mizacında, tutum ve davranışlarında değişiklikler ve yeni alışkanlıkların edinilmesini içerdiğinden, eğitici için görece güç ve genellikle hassas bir konudur. ◦ Yansıtma ve öz önerme, öğrenen kişide sıkıntı duygusunu ve isteksizliği en aza indirerek başarı şansını artırır. ◦ Destekleyici rol modellerin varlığı, oturumların ötesinde de istenen iletişim becerilerinin sürekli geliştirilmesini ve yapılandırılmasını sağlar. /25 21

Değerlendirme ◦ Tıp fakülteleri ve hastaneler moral topluluklar olarak görev yapmalı ve öğrenciler üzerinde önemli bir etki oluşturmalıdırlar. ◦ Böylece kültürel ve ahlaki değerler öğrencilere aktarılır. ◦ Değerlendirme eğitimin temel bileşenidir. İletişim becerilerinin düzenli bir biçimde sınanması, tıp fakültelerinin müfredatında önemli bir yer edinmesini sağlar. /25 22

Değerlendirme ◦ İyi değerlendirme sonuçları, bu tür eğitim modüllerinin müfredata eklenmesinin haklılığını gösterir. Bu çabalara katkı sağlayan öğretim üyelerini ödüllendirir ve motive eder ve bu becerilerin öğretilmesinin önemini kanıtlar. /25 23

Öğretim Üyesi Gelişimi ◦ İletişim becerileri eğitimi ve öğretimi öğretim üyelerini iletişim becerileri özellikleri üzerinde eğitmek ve yetiştirmek için kapsamlı bir öğretim üyesi gelişimi planı gerektirir. ◦ Amaç iletişim becerileri eğitimine ve profesyonel davranışın diğer yönlerine açık olarak öncülük eden çekirdek bir eğitici grubu, bir eğitim topluluğu oluşturmaktır. (Reynolds 1994) /25 24

ÖZET ◦ İletişim becerisi önemli hekimlik rollerindendir. ◦ İyi bir hasta hekim iletişimi sağlığı olumlu etkiler. ◦ İletişim öğrenilebilir ve öğretilebilir bir beceridir. ◦ Hasta başında gözlem iletişim becerileri için yetersiz bir yoldur. ◦ İletişim becerileri eğitimi müfredatın bir parçası olmalıdır. ◦ Başarılı eğitim girişimleri; bilgi kazanma, demonstrasyon, geribildirim, yansıtma, öz değerlendirme ve güvenli ve simüle ortamda tekrarlama gibi çok yönlü eğitim stratejilerini gerektirir. /25 25