DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI Öğr.Gör.Neşe Cenkçi

DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI Ülkeler arasında başlangıcından günümüze kadar çok çeşitli ilişkiler süre gelmiş olup, bu ilişkiler arasında en canlı ve kalıcı olanlarından birisi kendisini mal alım ve satımı şeklinde gösteren ticari ilişkilerdir. Uluslararası taşımacılık, haberleşme, vb. alanlardaki önemli gelişmeler dış ticareti, politik ve ekonomik gelişmelerin aracılığı ile ekonomik ilişkiler haline dönüştürmüştür.

DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI Günümüzde ülkeler arasında iş gücü ve sermayenin akışı, teknolojik transferler, bölgesel ekonomik anlaşmalar ve topluluklar, uluslararası ekonomik münasebetlerin birer sonucu olarak ortaya çıkmış bulunmaktadır.

DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI Dış ticaret ve ekonomik ilişkiler çoğu kez birbirine karıştırılmakta veya eş anlamda kullanılmaktadır. Ekonomik ilişkiler içinde yer alan dış ticaretin boyutunun büyüklüğü nedeniyle genellikle dış ticaret denildiğinde bu deyim; ekonomik ilişkileri çağrıştırmaktadır. Halbuki, uluslararası ekonomik münasebetler çok boyutlu ilişkileri içermektedir. Ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişememesi ticari ilişkilerin devamlılık arz etmemesi veya aksaması halinde dahi, ülkeler arasında ticari ilişkilerin canlı tutulabilmesi her zaman mümkündür.

DIŞ TİCARET NEDİR?

Dış ticaret, iki veya daha fazla ülke arasında yapılan bir alış veriş olup, bu işlem özellikle mal alanında gerçekleştirilmektedir. Ancak, ülkeler arasında hizmet alım ve satımları ( taşımacılık , sigortacılık ,vb.) da olabilir. Tüm bu ilişkiler ülke sınırları ötesinde yapıldığında dış ticaretten söz edilebilir. Gerek mal gerekse hizmetlerin ülke sınırları dışına satılması (ihracat) veya diğer ülkelerden satın alınması (ithalat) dış ticaretin konusudur. Uluslararası ticari ilişkiler sadece mal ve hizmet alım ve satımı ile sınırlı olmayıp, ülkeler arasında iş gücü ve sermaye hareketleri de dış ticarette önemli bir yere sahiptir.

DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ

TEMEL NEDENLERİ Ülkelerin Kaynak Donanımlarının Farklılığı Ülkelerin Bazı Malların Üretiminde Uzmanlaşması İç ve Dış Fiyatlar Arasındaki Farklılık

DİĞER NEDENLER İhtiyaç Fazlası Ürünlerin Değerlendirilmesi Yatırım Mallarının Temininde Kolaylık Sermaye Birikiminin Sağlanması Farklılaştırılmış Mallar Yeni İş Sahalarının Açılması

DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ Günümüzde dünya yüzündeki ülkelerin sayısı iyi yüze ulaşmış olup, bu ülkelerin birçoğu birbiriyle siyasi ve ekonomik alanda ilişkilerini yoğunlaştırmış, ekonomik entegrasyonlara girişmiş bulunmaktadırlar. Uluslararası ticari ilişkilerin çok eskilere kadar indiği, ilk insan topluluklarında ihtiyaçların sınırlı olduğu, insanların buldukları ile yetindikleri, eski cemiyetlerde iş bölümü ve farklılaşmanın bugünkü anlamda gelişmediği bilinmektedir. Topluluklar büyüyüp gelişmeye başladıkça ihtiyaçlarda da artışların oluşu sonucu topluluklar yavaş yavaş dışarıya açılmaya başlamışlardır. Dünyanın farklı iklim, toprak ve insan yapısına sahip oluşu dünyanın farklı bölgelerinde farklı ürünlerin ortaya çıkışına neden olmuş, ülkeler çeşitli faaliyet alanlarında uzmanlaşmışlar ve dünyanın farklı yerlerinde değişik ekonomik yapıya sahip topluluklar yaşamaya başlamış ve mal alış-verişi yanı sıra ülkeler arası teknoloji ve kültür alış-verişi de yapılmış, böylece ülkelerin zenginlikleri dış ticaret yoluyla tüm insanların istifadesine sunulmuştur.

DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ Dış ticaret teorileri; temelde ülkelerin tükettikleri veya girdi olarak kullandıkları malların tamamının kendileri tarafından üretilemeyeceği varsayımından hareket ederler. Ülkelerin, faktör donanımları açısından farklılıklar göstermeleri nedeniyle, ihtiyaç duydukları malların tamamını üretmeleri söz konusu değildir. Bu durumda, iki çıkış yolu mevcuttur. Bunlardan ilki, bu kabil malların tüketimini engellemek, ikincisi ise bu kabil malları diğer ülkelerden satın almaktır. Bir ülkenin ihtiyaç duyması ve tüm olanaklarını kullanması halinde ihtiyaç duyduğu bir malı üretebilmesinin mümkün olmasına rağmen, bu girişimin ekonomik olmayacağı aşikârdır. Dolayısıyla, bu kabil bir malın kaynak donanımları ve uzmanlaşma nedeniyle daha kaliteli ve en önemlisi daha ucuza üretilebilen bir ülkeden temin edilmesi, her iki ülkenin de yararına olacaktır. Ülkelerin birbiriyle ticaret yapmalarının başlıca nedenleri ülkelerin üretimlerinin kendilerine yeterli olmaması ve bazı malların sadece ülkelerde üretilmesi yanı sıra iç ve dış fiyatlardaki farklılıktır.

DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ 1- TEMEL NEDENLER 2- DİĞER NEDENLER

1- TEMEL NEDENLER

a) Ülkelerin Kaynak Donanımlarının Farklılığı Uluslararası ticaretin birinci nedeni ülkelerin kaynak donanımı ile ilgilidir. Ülkelerin kendilerine yeterli üretimi yapamamasının başlıca nedeni coğrafî koşullar itibariyle doğal kaynakların dağılımındaki dengesizliktir. Bazı ürünler iklim şartları nedeniyle bazı ülkelerde yetiştirebildiği gibi, bazı maden rezervleri de bazı ülkelerde mevcuttur. Doğal kaynakların dengesiz dağılımı ülkeler arasındaki ticaretin geleneksel nedenini oluşturur. Örneğin: devamlı soğuk iklim koşulları süregelen bir ülkenin narenciye üretimi konusunda ısrarlı olması anlamsız olduğu kadar, böyle bir ülkede narenciye üretimi için çok fazla kaynak ayrılması, bir anlamda çok daha verimli alanlarda kullanılabilecek kaynakların israfı anlamındadır. Dış ticaret yapmayıp her malı kendi üretmek gibi bir anlayışın savunulması mümkün değildir. Herhangi bir malın üretiminde mukayeseli avantajın olmaması halinde o malda avantaja sahip olanlarla ticaret yapmak ve ülkede üretimi avantajlı olan mallarla bu malları değiştirmek her iki taraf içinde kârlı olacaktır.

b)Ülkelerin Bazı Malların Üretiminde Uzmanlaşması Bazı ülkelerin kendilerine yetecek düzeyde üretim gerçekleştirememelerinin nedeni gelişmişlik seviyesine erişememeleri ve üretim teknolojilerinin farklılığıdır. Nitekim, bir çok ülke (bilhassa gelişmekte olan ülkeler) mal üretimi konusunda yeterli teknolojik bilgiye ve sermaye birikimine sahip olmamaları nedeniyle üretemedikleri malları ithal etmek zorundadırlar. Öte yandan, gelişmiş teknolojik bilgi ve sermaye birikimine sahip ülkeler ise, ihtiyaç duydukları ham maddeleri, özellikle gelişmekte olan ülkelerden satın almak durumundadırlar. Ülkelerin belli malların üretiminde uzmanlaşması bu malların kalitelerinin iyi, aynı zamanda fiyatlarının avantajlı olması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Örneğin: bazı ülkelerin ürettiği saatler diğer ülkelerinkinden daha kaliteli ve ucuzdur. Bir yandan farklı kalite, model ve nitelikli mal ihtiyacı, diğer yandan bazı malları üretmektense, daha ucuza satın almanın rasyonel bir davranış olması, uluslararası ticaretin diğer önemli bir nedenini oluşturmaktadır.

c) İç ve Dış Fiyatlar Arasındaki Farklılık Dış ticareti lüzumlu kılan bir diğer neden ise malların iç ve dış fiyatları arasındaki farklılıktır. Eğer, nakliye giderlerini eklediğimizde (A) ülkesindeki bir malın fiyatı, (B) ülkesinde üretilen bir malın fiyatından düşükse, bu durumda dış ticaret (B) ülkesi için gerekli hale gelecektir. Söz konusu malın ithalatının yapılması halinde, (B) ülkesindeki tüketiciler bu malı düşük fiyatla satın alabileceklerdir. İlk bakışta, bu durum (B) ülkesindeki üreticilerin zararına görünse de üreticilerin kaynak donanımları paralelindeki faaliyetlerini, fiyat ve maliyet açısından daha elverişli bir malın üretimine yöneltmeleri ve fiyat ve maliyet açısından daha elverişli bir malın üretimine yöneltmeleri ve ihracat yapabilmeleri mümkün olabilecektir. Zira, uzmanlaşılan bir malın bu kez, (A) ülkesindeki tüketiciler için avantajlı hale gelmesi temin edilecektir. Özetle; dış ticaret, olanak verildiği sürece her iki ülke (A ve B) bu ticaretten kârlı çıkacaktır. Aynı zamanda, her iki ülke uzmanlaşmadan doğan ölçek ekonomiler nedeniyle, daha az kalem mal üretirken bu kalemlere daha fazla kaynak ayırabilecek ve maliyetlerin düşmesi sağlanarak fiyat avantajları ortaya çıkacaktır. Aynı bir malın farklı ülkelerde değişik fiyatlara mal olmasının nedeni, doğal kaynakların fazlalığı veya kıtlığından teknolojik düzey ve emek maliyetlerinin farklılığından kaynaklanmaktadır.

2- DIŞ TİCARETİN DİĞER NEDENLERİ

a) İhtiyaç Fazlası Ürünlerin Değerlendirilmesi Üretim teknolojisindeki gelişmeler eskisine kıyasla daha fazla ürün elde edilmesine olanak sağlamıştır. İhtiyaç fazlası ürünler eğer ihraç edilmez ise bu ürünlerin bir değeri kalmaz. İhraç edilen ürünler ülke için yeni bir gelir ( döviz ) kaynağı oluşturur ve ülkeye yeni imkanlar sağlar. Ayrıca, dış ticari ilişkiler aracılığıyla dış ülkelerde geniş bir pazar kazanılır. Geniş bir Pazar dar bir pazara kıyasla daha fazla avantajlı olup, üretim fazlasının kolayca satılabilmesi, bu kabil ürünlerin üretiminin devam ettirilmesi ve döviz girdilerinin arttırılması sağlanır.

b) Yatırım Mallarının Temininde Kolaylık Günümüzde dış ticareti zorunlu kılan en önemli faktörlerden birisi de ihracat yoluyla döviz girdilerinin arttırılması, bu suretle, üretimde ihtiyaç duyulan yatırım malları ve teknoloji ithalinin bu döviz girdileri ile temininin mümkün olmasıdır.

c) Sermaye Birikiminin Sağlanması Bir ülkenin zenginlik ve gelişmişlik ölçülerinden birisi de o ülkenin ürettiği ve ihraç ettiği mal ve hizmetlerdir. Bir ülkenin, gelişebilmesi ve sanayileşebilmesi için sermaye birikimine ihtiyacı vardır ve ihracat bu birikimi sağlayan kaynakların başında yer alır.

d) Farklılaştırılmış Mallar Günümüz insanı farklı zevklere ve değişik tercihlere sahiptir. Bu nedenle, aynı cins bir malın farklı teknoloji, desen, biçim ve renkte üretilmiş olması da, tüketicilerin tercihleri sebebiyle dış ticarete neden olmaktır.

d) Yeni İş Sahalarının Açılması Dış ticaret faaliyetleri, tüm ülkelerde, uluslar arası taşımacılık, depolama, gümrük hizmetleri, sigortacılık gibi birçok yeni iş kolunun oluşmasına arası ve yardımcı olmaktır.