DÜŞÜNME MURAT ZENGİN MALATYA TABİP ODASI «ÇARŞAMBA TOPLANTILARI» / MALATYA 1

BAZI SORULAR? Doğru bilinen yanlışlar deryası, Kalıplar, dogmalar, efsaneler, ön kabuller ve daha ne garabet düşünceler arasında dilsiz kalmak, anlaşılmaya çalışmak… İnsanı tüm diğer varlıklardan ayıran temel özellik. Hatta bildiğimiz kadarıyla meleklerden bile. Düşünme bizim için insanın var oluşu ile başlıyor ama Allah için nedir durum bilmiyoruz? Düşünmenin yaşam odaklı tereddüdü yoktur ama sonuç odaklı paradoksları vardır. (İyi düşünme, zayıf düşünme ve sonuçları). Geçmişi düşünmek (ibret almak, anlamak) Mevcudu düşünmek (anlamak, yorum yapmak) Geleceği düşünmek (idrak etmek, plan yapmak, Medeniyet kurmak). Aynı verilere rağmen, neden farklı sonuçlar çıkıyor? Sağlıklı düşünme örnekleri, (Fransız devrimi, müze görevlisi M. lisa tablosu, doğuştan kör, hayvan hakları) 2

3

4

5

6

NELER KONUŞMAYA ÇALIŞACAĞIZ? «Hiçbir düşünce emeksiz fethedilemez». CMeriç  Düşünmenin Tanımı  Düşünmenin Önemi  Düşünme Becerileri Gelişmiş Bireylerin Özellikleri  Düşünmeyi Engelleyen Faktörler  Düşünme Becerileri Nasıl Kazandırılmalıdır?  Nasıl ve Ne için düşünmeliyiz?  Düşünme-Sosyoloji ilişkisi  Din Kaynaklı Düşüncelerin Yönü  Tartışma 7

DÜŞÜNME 1. isim: Uzay ve zamanın ötesinde, öznenin dışında, kendiliğinden var olan, duyularla değil, yalnızca ruhen algılanabilen asıl gerçeklik, mütalaa, fikir, ide, idea "Bu düşünce ona epeyce azap verdi." - A. Midhat 2. Dış dünyanın insan zihnine yansıması 3. Niyet, tasarı 4. Tasa, kaygı, sıkıntı "Benim de mi düşüncelerim olacaktı / Ben de mi böyle uykusuz kalacaktım?" - O. V. Kanık 5. felsefe İlke, yönetici sav (Güncel Türk Dil Kurumu, sözlük). Bilgiyi özgün bir biçimde elde etme, karşılaştırma, kullanma ve değerlendirmeyi amaç edinen organize bir süreçtir. 8

DÜŞÜNMENİN ÖNEMİ  Düşünme ve Toplumsal Kalkınma  Düşünme ve Bilgi Üretimi  Düşünme ve Toplumsal Yönetim Şekilleri  Düşünme ve Kendini Gerçekleştirme  Düşünme ve Ahlak Gelişimi  Düşünme ve Duygusal Zeka  Düşünme ve Sağlık  Düşünme ve Eğitim Programları  Düşünme ve Medeniyet 9

10

Toplumsal Tekamülün Tarihçesi (Sosyal, Fiziksel, Dil, diğer) - Tuvaletlerin yapılması ton patates ne eder? İnsanlık tarihi aslında “düşünme” nin tarihidir. Bilgi üretimi; Bilgi üretim sürecini tetikleyen güç «Düşünebilme» yetisidir. Bilim bilinenlerin doğrulanması veya tekrarı yolu ile gelişemez. Sorgulanması, yeni bilgiler, yeni görüşler ortaya çıkarılması, mutlak bile görünse gerçeğin yeni bakış açıları ile ele alınması ve doğrulanması ile gelişebilir. (Tartışma) 11

Demokratik Toplum; ancak eleştirel düşünen bireylerin varlığı ile mümkündür. (Bunu kim ister kim istemez?) Sağlıklı kamuoyu eleştirel düşünebilen, okuduğunu ve dinlediğini sorgulayabilen olayları ön yargısız değerlendirebilen bireylerden oluşur. 12

İslam Toplumu; İslam Toplumunun yaşama geçirilmesi ancak eleştirel düşünen bireylerin varlığı ile mümkündür. (Bunu kim ister kim istemez?) Sağlıklı kamuoyu eleştirel düşünebilen, okuduğunu ve dinlediğini sorgulayabilen olayları ön yargısız değerlendirebilen bireylerden oluşur. 13

Kendini gerçekleştirme ; Maslow’ un ihtiyaçlar hiyerarşisinde insanın üst düzeydeki ihtiyaçlarından birisi de «kendini gerçekleştirme»dir. Kendini gerçekleştirebilen bireyler; neyin doğru, neyin yanlış olduğuna kendi özgür iradeleri ile karar verebilirler. (Tartışma). 14

Ahlak gelişimi; Kohlberg’in ahlak gelişim evreleri; 1- GELENEK ÖNCESİ DÜZEY (Ahlak Öncesi): A) Ceza ve İtaat eğilimi: Olaylar dış görünüşe göre değerlendirilir, Kurallara zarar görmemek için uyulur. B) Araçsal İlişkiler eğilimi: Kendi ihtiyaçları herkesinkinden önde ve önemlidir. 2- GELENEKSEL DÜZEY: C) Kişilerarası Uyum eğilimi: Dış dünya ve olaylara kendi bakış açısı dışından da bakmaya başlar. Akran guruplarla iyi ilişkiler kurulur, yapılanlar ceza için değil mutluluk için yapılmaya başlar, İyilik, hak, adalet, doğruluk kavramları yerleşmeye başlar. 15

D) Kanun ve Düzen Eğilimi: Ahlaki anlayış, çevredeki önemli görülen bireylerin beklentilerine uygun davranışların uygun bulunması yerine, davranışların toplumsal sistemin yasal kurallarına uygun olması esas alınır. Doğru davranış otorite ve sosyal düzene uygun olarak kişinin sorumluluğunu yerine getirmesi olarak ele alınır. 3- GELENEK ÖTESİ/SONRASI DÜZEY: E) Sosyal Sözleşme eğilimi: İnsani değerlerle çatışan yasa ve uygulamaların eleştirilmesi, değiştirilmesi evrensel ilkeler çerçevesinde ilerletilmesinin tasavvuru, F) Evrensel Ahlak İlkeleri eğilimi: Evrensel ilkelerin öne çıkarılması, Adalet, hak ve rızanın yasalardan üstünlüğü, (Alatlı) 16

Kohlberg’e Göre Ahlaki Gelişim 17 Gelenek Öncesi Düzey: 1.Dönem: Ceza – İtaat 2. Dönem: Çıkara Dayalı Alış Veriş Geleneksel Düzey: 3. Dönem: Kişiler Arası Uyum 4. Dönem: Kanun ve Düzen Gelenek Ötesi, İlkelere Dayalı Düzey: 5. Dönem: Sosyal Anlaşma 6. Dönem: Evrensel Ahlaki İlkeler

Eğitim Programları açısından ele aldığımızda; (Ecole) okulların en önemli görevi, eleştirel düşünceyi benimseyen, yaratıcı, üretici ve çok yönlü düşünebilen, öğrenmeyi öğrenen, problem çözen, insanlara saygılı, hoşgörülü, iletişim becerileri gelişmiş bireyler yetiştirmektir. Bu davranışların öğrencilere kazandırılmasında eleştirel düşünme becerilerinin öğrencilerde geliştirilmesi son derece önemlidir. 18

DÜŞÜNME BECERİLERİ GELİŞMİŞ BİREYLERDEN BEKLENENLER  Dürüstlük, Doğruluk … İyi niyet. Samimiyet/İçtenlik. Sorunlar ve hayat karşısında Cesaret. Azim. Sabır. Alçakgönüllülük.  Kendi düşünce sürecinin farkında olmak ve Kendi düşünceleri üzerine düşünebilmek.  Güzellik doğruluktur, doğruluk ise güzellik, hepsi bu / Yeryüzünde bildiğin ve bilmen gereken her şey"  ("Beauty is truth, truth beauty, -that's all / Ye know on earth, and all ye need to know"). J.KEATS 19

 Gelişmiş Empati yeteneği (diğergamlık).  Değişim ve yeniliklere açık olmak.  Gerçeğin değerini her şeyin üstünde tutmak.  Gerçek ile söylenti ve önyargıyı birbirinden ayırt edebilmek.  Farklı düşüncelerdeki gerçeği araştırabilmek.  Kendisi gibi düşünmeyenlerin düşüncelerinin de kendisininki kadar değerli olabileceği değerlendirmesini yapabilmek. 20

 Yeterli kanıt olmadan karar vermemek.  Rasyonel yada tecrübi delillere bakabilmek.  Olasılık sınırları içinde olayları değerlendirmek.  «Tek yol»culuktan veya «toptancılık»tan uzak durmak.  Edilgen bir biçimde başkalarının güdümüne girmemek.  Düşün-ebilmenin bedellerinin farkında olmak ve bu bedelleri kabul etme erdemini gösterebilmek (CYakıncı). 21

 Bilimsel tutum ve davranışları anlamak, sahip olmak.  Evrensel doğruların farkında olabilmek.  Disiplinler arası ilişki kurabilmek.  Akılcı çıkarımlarda bulunabilmek.  Etkin dinleme.  Eleştirel okuma.  Problem çözme.  Metodik tartışabilme. 22

DÜŞÜMNEYİ ENGELLEYEN FAKTÖRLER  KİŞİSEL:  İnanca, ideolojiye, otoriteye sorgulamadan, körü körüne bağlılık,  Çevre ve tek yönlü okumaların etkisiyle zamanla gelişen peşin hükümler, önyargılar,  Haklı olma arzusu,  Tembellik,  Tanımadan tanımlama hastalığı,  Ben merkezci veya toplum merkezci, «uygitsin»ci kişilik yapısı, 23

SİSTEMLE İLGİLİ:  Eğitim/öğretim programlarının yüzeyselliği  Eğitim/ ö ğretimde yorumlama yeteneği kazandırılmadan bilgi aktarımına ağırlık verilmesi,  Öğrencilerden düşük akademik başarı, yüksek yaşam standardı beklentisi,  Sınav sistemi,  Fiziksel ortam, öğrenci sayılarının fazlalığı, vs.  Hedef eksiklikleri,  Eğitmenlerin yetersizlikleri,  Eğitimde analitik metotların kullanılmaması, başlangıç, süreç ve sonuç değerlendirmelerinin yapılmaması, 24

TOPLUMLA İLGİLİ Kurtulmuşluk psikolojisi Kendi toplumunu mutlak haklı/üstün görme Yeterlilik duygusu Toplu yanlış inançlar ve inanışlar Kapalı toplumsal yapılar ve bunların gelişebileceği uygun mahfiller Toplumsal iletişimsizlik Gurupçuluk, hizipçilik, mezhepçilik, körü körüne tarafgirlik taassubu Kötü ve yanlış geleneklerin sürdürülmesi «Bilimsellik» itibarının yerleşmemesi (sanaat, ziraat, tıp, din vs alanlarda) Yalan, haksızlık, liyakatsizlik, rüşvet vs gibi kötü sosyal vakıaların normal addedilmesi 25

DÜŞÜNME BECERİLERİ NASIL KAZANDIRILMALDIR?  Düşünme becerisi zaman içerisinde kazanılan, çok faktörlü, interaktif bir süreçtir.  Bu süreçte; Ailede; Anne-babalar (varsa diğer rol-modeller) Okulda; Öğretmenler (arkadaş çevresi) Yazarlar, Sanatçılar, STK lar, vs. (bilgi beslenme kaynakları, toplumsal kültürel faaliyetler) Vaktin çoğunun geçirildiği faaliyetler (entertaiment), Dominant kültürün öngörüleri vs, Belirleyici roller oynar. 26

 Örnek davranışların sergilenmesi, Doğru Modeller olmak,  Sistematik tutarlılık. (dün, bugün, yarın tutarlılığı).  Özellikle öğretmen/Eğiticilerin eğitim fakültelerinde çok iyi yetiştirmelidir (eğiticilerin eğitimi).  Öğretmenler ve anne-babalar öğrencilerin (çocukların) yerine düşünmemeli, hatta yaşamamalı (emekli olup, çocukla gidecem).  «düşün-ebilme» nin öğretilmesi.  Düşünce için «Ne?» sorusundan çok, «Nasıl, niçin ve ne olacak?» soruları tercih edilmesi. 27

 Doğru soru sorma alıştırmaları.  Yeterli, doğru ve yapıcı geribildirimlerin yapılması.  Çocuk, öğrenci ve dinleyicileri yargılayıcı tepkiler…  Dinlemenin karşı çıkmak için değil anlamak için yapılmasının öğretilmesi. (etkin dinleme)  Herkesin özgürce fikirlerini söyleyebileceği ortamların oluşturulabilmesi (fikir ve tartışma kulüpleri vs).  Baskı, utandırma, yönlendirme, sonuç bildirme gibi düşünceyi öldüren durumlardan kaçınılması. 28

 Sistematik takip, izlenebilirlik, grafitize etme, veri yorumlama becerilerinin asgari düzeyde kazandırılması. (üç bacağı koparılan çekirge sağır olur, Aalatlı Ecza dolabı).  Konunun özelliğine göre; Araştırma-Soruşturma, Tam Öğrenme Stratejileri (icazet) Örnek Olay Yöntemi, Grup Tartışmaları, Münazara Yaratıcı Drama, Beyin Fırtınası, Problem Çözme vb. tekniklerin kullanılması.  Diyalektik, Anoloji vb. akıl yürütme süreçlerin devreye sokulması. Gerekli yerlerde doğru düşünmeyi kontrol amaçlı anagramların kullanılması, 29

DÜŞÜNME BECERİSİ KAZANDIRMA YAKLAŞIMLARI (özet); 1. Eleştirel düşünme konulu seminer, çalıştay veya konferanslar, (MTO Çarşamba Sohbetleri, Fikir kulübü örneği vs), 2. Konular işlenirken yeri geldikçe eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması (interaktif eğitim), 3. Modüler programlarla eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması, 4. Kitap, makale, dergi kaynak çalışmalar, 5. Hayatın içinden gözlemler (bakma, görme, anlama, karşılaştırma, yorumlama). 30

DÜŞÜNCE VE SOSYOLOJİ Sosyal Gelişim Süreci ve Düşünce Tarzı gurupları 1. Grup: “Doğrular belirlenmiştir, arayışa gerek yok, doğruları otorite bilir”  Olaylar «doğru-yanlış» olarak değerlendirilir.  Değişik görüş ve bakış açılarını anlama ve hoşgörü yoktur.  Yeterli Empati kuramazlar.  Hemen her konuda gurup taassubu ön plandadır Düşünebilme yetisi için öncelikle taassupların yıkılması gereklidir. Bu gurup bireylerde düşünme becerisini geliştirmek ciddi mesai ve zaman ister. 31

2. Grup: “Herkesin fikri kendince değerlidir”  Farklı düşünce ve bakış açıları kabul görür.  Başka düşüncelerin varlığı ve başkalarının düşüncelerine saygılı olma öğrenilmiştir.  Daha çok kabul ve tanımlar vardır. Eleştirel düşünme becerisi gelişmemiştir.  Kendi düşüncelerini sorgulayamaz. Bu gurupta değişim umudu vardır. Sahip olunan referans noktalarının nasıl oluştuğu, geçmiş yaşantılarından nasıl etkilendikleri örneklerle buldurulmalıdır. 32

3. Grup: “Herkesin doğrusu kendisinindir, kendince kıymetlidir” Doğrunun tanımını ait oldukları referans noktalarına göre olduğunun bilincindedir.  Her sosyal ve bilimsel gerçekliğin kendisine özgü yapısının olduğunun farkındadır.  Ancak bu farklılıkların kökenini anlayacak ve değerlendirebilecek bağıntılar gelişmemiştir.  Empati kurabilirler. Bu gurupta disiplinler arası yaklaşımın ve farklı gerçekliklerin üst mekanizmaları tartışılmalı ve bakış açısı zenginliğinin kazanımları realiteye dönüştürülmelidir. 33

4. Grup : “Doğrular kendi şartları içinde değerlendirilir, gerçek/ihtiyaç/gereklilik farklı şartlarda farklı anlamlar kazanabilir”  Bu tür insanlar kendini gerçekleştirmiş bireylerdir.  Başkalarının da kendini gerçekleştirmesi için çaba sarf ederler.  Nasıl düşüneceğini bilirler.  Düşünceleri eleştirmekle kalmaz, geliştirmeyi hedeflerler (Fransız devriminde kadın hakları).  Kişilere ve olaylara takılmadan düşünceleri değerlendirirler.  Her alanın farklı değer sistemi ve gereklerinin olduğunun bilincindedirler.  Bunları kendi değer sistemleriyle bağdaştırabilirler. 34

5. Grup: «SİZ KENDİNİZİ HANGİ GURUPTA GÖRÜYORSUNUZ?» …. 35

36 TEŞEKKÜR EDERİM…

NELER KONUŞAMADIK? DİN KAYNAKLI DÜŞÜNCELERİN YÖNÜ? NASIL VE NE İÇİN DÜŞÜNMELİYİZ? ALLAHIN İNSANDAN BEKLEDİĞİ TEFEKKÜR ALGISI? DÜŞÜNME VE AHLAK «ALLAH» YERİNE DÜŞÜNMEK? RASYONEL DÜŞÜNME KORKUSU METAFİZİK VE DÜŞÜNCE DUYGU DÜŞÜNCE İKİLEMİ KALP-AKIL DENKLEMİ DÜŞÜNCE TARİHİ DOĞRU DÜŞÜNCE… 37

VAKİT KALIRSA? Sağlıklı düşünme örnekleri, - Müze görevlisi, - Doğuştan kör, - Hayvan hakları (Nuri Sesigüzel ve Leonardo DiCaprio), Fransız devriminde ne eksik? … adam, Kur’an’da adaletin tanımı? ture=youtu.be ÖN YARGILAR.. ture=youtu.be

Âlemlerin rabbi bir ilah Âlemlere rahmet bir peygamber Ey insanlar diye seslenen bir kitap ama evrensel değer yoksunu bir dindarlık! Madenleri tanımıyorlar, bitkileri tanımıyorlar, hayvanları tanımıyorlar, insanı tanımıyorlar, güya Tanrı’yı tanıyorlar. Fiziksiz metafizik. 39