TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ Fen Bilimleri Enstitüsü ELEKTRİK TESİSLERİNDE ALINACAK GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Yeraltı ve Yerüstü Maden İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Ders koordinatörü: Doç. Dr. Sebahattin IŞIK Burak SÜMER-Mehmet DOĞAN Kemal ÇOLAK-Murat ÇAĞLAGAN Uğur MALLI

Sunum Planı Ulusal ve Uluslararası Mevzuat Yeraltı maden işletmelerinde elektrikli teçhizat/sistemler Elektrik Kabloları Topraklama Trafo ve Redresörler Aşırı Güçlere karşı koruma Aydınlatma Havalandırma Statik Elektrik Bakım-Onarım-Test

MEVZUAT Ulusal Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (94/9/AT ATEX) Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, Makina Emniyeti Yönetmeliği, Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi. Uluslararası Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi (ILO No.176), Yeraltı Kömür Madenlerinde Güvenlik ve Sağlık Uygulama Kılavuzu (ILO).

94/9/AT ATEX Patlayıcı ortamlarda kullanılan teçhizat ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya sunumu için gerekli kuralları ve uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları belirler. Bu yönetmelikte teçhizatlar iki grup olarak tanımlanmıştır: I. Grup : Grizulu maden ocaklarını ve var ise yer üstü tesislerini, kısaca maden sanayini kapsamaktadır. Kullanılan aletlerin yüzey sıcaklığı metan ve kömür tozuna göre dizayn edilecektir. (150-450 ºC) II. Grup : Maden dışındaki sanayi kollarını kapsar. Aletlerin yüzey sıcaklıkları kullanılan ortama göre farklı olabilmektedir.

94/9/AT ATEX Madenlerde kullanılacak teçhizat kategorileri: M1 ve M2 M1 Kategori Bu kategorideki aletler sürekli veya aralıklı oluşan patlayıcı ortamı tehlikeye düşürmeyecek şekilde dizayn edilirler, yüksek koruma düzeyine sahiptirler. M2 Kategori Patlayıcı ortam oluştuğunda bu kategorideki aletlerin enerjisi kesilmesi gerekmektedir. Elektrik hemen kesilemeyeceği için kısa süre de olsa patlayıcı ortama maruz kalacaklardır. Bu nedenle normal çalışmaları esnasından ortamı tehlikeye düşürmeyecek şekilde dizayn edilirler.

94/9/AT ATEX Patlayıcı ortamda kullanılan elektrik ve mekanik tüm aletlerin Ex (Explosion Proof) sertifikası olması zorunludur.

Elektrikli Ekipman ve Tesisatlar Maden işletmelerinde ocak içerisinde elektrik; tumbalar, kuyu ihraç ve varagel tesisleri, vantilatörler, aspiratörler, aydınlatma tesisleri, konveyör ve troleyler, haberleşme sistemleri, göz ölçüm ve izleme sistemleri ile delici ve kırıcı makinalarda kullanılmaktadır. TUMBA: Ocak arabalarını (vagonları) boşaltmaya yarayan tesis. Tumba tesisleri, arabayı yana yatırmak veya ters döndürmek suretiyle boşaltır.

Elektrikli Ekipman ve Tesisatlar VARAGEL: Dolu araba aşağıya inerken boş arabanın yukarı çıkmasını sağlayan ve karşılıklı ağırlık esasına göre, eğimli düzey üzerinde fren ve halat kullanılarak yapılan taşıma yerini KONVEYÖR ve TROLEY: kömür ve maden filizlerini nakletme. VANTİLATÖR, ASPİRATÖRLER: Havalandırma sistemleri.

Elektrikli Ekipman ve Tesisatlar İşyerlerinde, elektrik şebekesini ve şebekedeki sabit aygıt ve tesislerin yerini gösteren ölçekli, ayrıntılı ve güncel bir plan bulundurulur. Yetkisiz kişilerin elektrikli cihazları kullanmasının yasak olduğunu, yangın anında yapılacak işleri, elektrik enerjisini kesmekle görevli kişilerle haberleşme biçimini ve gerekli diğer bilgileri kapsayan talimatlar hazırlanır ve uygun yerlere asılır.

Elektrikli Teçhizat/Sistemler Elektrik tesisleri, uygun ölçü, kontrol, gösterge, uyarı ve kumanda aygıtları ile donatılır. Elektrikli aygıtlar, çevrenin sıcaklığı da hesaba katılarak, önceden tespit edilmiş en yüksek sıcaklıkta çalışabilecek biçimde kurulur ve kullanılır. Gerektiğinde kullanılmak üzere, uygun yerlere, herhangi bir şebeke kısmının akımını tamamen kesecek devre kesicileri yerleştirilir. Elektrikli Teçhizat/Sistemler

Aşırı Güçlere karşı koruma Yeraltındaki tesis ve aygıtlar, gerilimin aşırı yükselmelerine karşı korumak amacıyla yerüstünde gerekli yerlere parafudur vb koruyucular yerleştirilir. Her şebeke ve devredeki akımın nominal değeri üstüne çıkmasına karşı gerekli otomatik koruma aygıtları (devre kesiciler) kullanılır. Paratoner; yıldırımı toplayan ve ileten cihazdır. Parafudr; bulutlarda oluşan elektrik yükü hava hatları vasıtasıyla boşalmak ister bu yüksek enerji trafo merkezlerine ulaşıp patlama ve hasar getirmesin diye konulan yüksek gerilim sigortasıdır..

Elektrik Kabloları Yeraltında kullanılan tüm kablolar MGM standardına uygun olmak zorundadır. Kısaca yanmayan, yanmayı devam ettirmeyen, anti statik vb özelliklerde olmak zorundadırlar. Kuyularda döşenen kablolar kuyu cidarına sık aralıklarla monte edilmiş kelepçelerle sıkıca bağlanmalıdır. Zırhlı kabloların üzerindeki tellerin soyulmamasına özen gösterilmelidir.

Elektrik Kabloları Kablo ek malzemesi Ana yollarda kablolar, nakliyat sırasında hasara uğramamaları için en az 1.60 metre yüksekliğe alınmalıdır. Kablo ek yerleri nemden korunmalıdır. Kablo ek malzemesi

Topraklama Çalışma gerilimi 42 voltun üzerinde ise, elektrik kaçağı yapabilecek aygıtlar ve madeni kısımlar, topraklama yöntemiyle güvenlik altına alınır. Ocak içi şebekesine ve buna bağlı devrelere ait topraklama iletkenlerinde kesiklik veya kopukluk bulunmayacak; kablo ekleme kutuları veya başlıklarında, güvenli biçimde köprüleme yapılır. Bağlantı yerlerinde boya, oksit ve pas nedeniyle topraklama direncinin yükselmesine izin verilmez. Elektrik tesisatıyla ilgili mevzuat başka bir topraklama sistemine izin vermedikçe ocak içi şebekesinin herhangi bir noktasındaki topraklama ancak ocak dışındaki bir topraklama tesisiyle birleştirilerek yapılabilir.

Trafo ve Redresörler Trafo ve redröserler, ocak içinde havalandırılması sağlanmış, yangına dayanıklı, ayrı oda, hücre veya bölmelere konmalıdır. Buralara yanıcı, parlayıcı, patlayıcı ve aşındırıcı maddeler konulmamalıdır. Trafo dairelerinin taban ve tavanı beton kemerli olmalıdır. Trafo dairelerine karbondioksitli söndürme cihazları konmalıdır. Yetkisiz ve izinsiz kişilerin trafo odasına girmesine izin verilmemeli ve bu durum uyarı levhaları ile belirtilmelidir.

Trafo ve Redresörler Yeraltında bulunan tesislerin enerjilerini sağlamak için kullanılırlar. Trafolar 6,6-3,3/1,1-0,55 kV gerilim aralıklarındadır. Nakliye 550-220 V Aydınlatma 220 V Vinçler 6,6-3,3 kV

Aydınlatma Çalışanların sağlık ve güvenliği için her işyerinin yeteri kadar aydınlık olması sağlanır. Çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması için işyerlerinin mümkün olduğunca doğal ışık alması sağlanır ve hava şartları göz önünde bulundurularak suni aydınlatma ile donatılır. Aydınlatılması gereken acil çıkış yolları ve kapılarında elektrik kesilmesi halinde yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunur. Çalışılan yerlerdeki ve geçitlerdeki aydınlatma tesisatı, çalışanlar için risk oluşturmayacak tipte olur ve uygun şekilde yerleştirilir.

Havalandırma Havalandırma sistemlerinin devre dışı kalmaması için bu sistemler devamlı surette izlenir ve istenmeyen devre dışı kalmaları bildirecek otomatik alarm sistemi bulunur. Ana vantilatör ve aspiratörler birbirinden bağımsız iki ayrı enerji kaynağına bağlanır. Bu enerji kaynaklarından birinin durması halinde diğer kaynağın ocak havalandırmasını aksatmayacak en kısa zamanda devreye girmesi sağlanır.

Statik Elektrik Patlayıcı ortamlarda kullanılan fakat elektrikli olmayan aletlerde en çok statik elektriklenmeye dikkat edilir ve anti statik malzeme kullanılır. Patlamaların kaynağının %40’ın üzerinde statik elektriklenme sonucu çıkan ark olduğu bilinmekte olup yalnızca teçhizatın değil çalışan insanların da giyimine dikkat etmesi gerektiği unutulmamalıdır. Patlayıcı gaz ortamında kullanılan giysilerin seçimi statik yük oluşturmayacak malzemelerden yapılan giysiler seçilmelidir. Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde statik elektrik yüklerinin meydana gelmemesi için iyonizasyon, nemlendirme veya topraklama yapılabilinir.

Çalışmanın Durdurulması Havasında % 2’den çok metan tespit edilen ocaklarda … çalışanların kurtarılması ve grizunun temizlenmesi dışında çalışma yapılmaz……. Metan oranı % 1,5’i geçen yerlerdeki…elektrikli aygıtların gerilimi derhal kesilir…

Bakım-Onarım-Test Yapılan onarımlar kullanılan elektrikli ekipmanların exproof özelliklerini değiştirmemelidir. Bütün elektrikli ekipmanlarla kablolar ve ayrıntıları, haftada en az bir kere dışından, yılda en az bir kere de yalıtkanlık kontrolüne tabi tutulmalıdır. Bütün koruyucu röle ve devrelere ayda en az bir kez deney uygulanmalıdır. Hasara uğramış veya bozulmuş kablolar, onarılıp kontrol edilmedikçe ocak içinde tekrar kullanılmamalıdır. Yumuşak kablolar 3 ayda en az bir kez bulundukları yerlerde kontrol edilmelidirler.

(ILO) Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi (No.176) Uluslararası Çalışma Örgütü'nün 1995 yılında kabul ettiği ve 1998 yılında yürürlüğe soktuğu 176 Sayılı Madenlerde Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi, maden işyerlerinde çalışan işçilerin sağlık ve güvenliğine yönelik özel bir sözleşmedir. Madde 7 (a) güvenli çalışma ve sağlıklı bir çalışma ortamı koşulları sağlanması için, bir iletişim sistemi dâhil olmak üzere, madenin uygun biçimde düzenlenmesi, inşa edilmesi ve elektrik, mekanik ve diğer gerekli cihazlarla donatılmasına hükmetmektedir.

Dinlediğiniz için… TEŞEKKÜRLER 444 2009