TARİHİ KÜLTÜREL MİRAS ÇALIŞMALARINDA KATILIMCI YAKLAŞIMLAR Doç. Dr. Arzu Ispalar Çahantimur Uludağ Üniversitesi Mimarlık Fakültesi-Mimarlık Bölümü

KONU ALANININ BELİRLENMESİ

Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği Misyonu Yaşam Kalitesini yükseltmeyi görev edinerek güven ve huzur ortamı içinde çevre, insan sağlığı ve kültürel varlıklara saygılı, nitelikli kentsel altyapıya sahip, estetik ve konforlu bir kent yaratmaya katkıda bulunmak. Öncelikle sağlıklı kentler birliğinin belirlemiş olduğu misyondan yola çıkarak bu sunum konusunu nasıl belirlediğimi aktarmak isterim; insan sağlığı ve kültürel varlıklara saygılı, nitelikli kentsel altyapıya sahip, estetik ve konforlu bir kent yaratmaya katkıda bulunmak. Birliğin misyon ifadelerinden biri ve belki de en önemlisi...

Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği Vizyonu “Sürdürülebilir Kalkınma” ile “Sürdürülebilir Kentler Yaratmak” için, “Sağlıklı Kentler” Hareketinin Türkiye’de gelişebilmesini, benimsenmesi ve uygulanabilmesini sağlamak. Türkiye’de bulunan Sağlıklı Kentleri ve aday kentleri bir araya getirerek ve bu kentler arasında sağlık ile planlamanın entegrasyonu, sürdürülebilir gelişme, yönetişim ve sosyal destek yaratmak, kent içi ve kentler arası eşitsizlikleri azaltarak, sağlıklı kentler yaratmak ve yaşatmak. Kentlilik bilinci ve sağlıklı kent kimliğinin oluşmasına katkıda bulunmak Toplumsal memnuniyet ve toplumsal fayda amaç edinilerek yaşanabilir, herkesin yaşamaktan mutluluk duyacağı çağdaş kentler yaratmak Bu misyon çerçevesinde oluşturulan vizyonun benim için öne çıkan kavram ise öncelikle ; sürdüülebilir kent ve devamında kentlilik bilinci ve toplumsal memnuniyet

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK “ toplum ve doğa arasında sosyal olarak şekillenen ilişkilerin uzun vadede yaşamasının sağlanabilmesidir “ (UNESCO-MOST,1996). ” yerel, bilgilendirilmiş, katılımcı, denge arayan bir süreç olup, adil bir ekolojik bölge içinde, toprakları ötesine ya da geleceğe hiçbir problem ihraç etmeden çalışmaktır ” (UN Report, 2000) . Tam da bu noktada çok klişe bir hale de gelmiş olsa sürdürülebilirlik tanımını hatırlatmak istiyorum. Aslında pek çok tanım arasında benim benimsediğim tanım demek daha doğrudur

SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTSEL GELİŞME ” değişimin sürekliliğini sağlamak amacıyla sosyo-ekonomik çıkarların çevre ve enerjiyle ilgili kaygılarla uyum içinde bir araya getirilebildiği kentsel gelişmedir” (Ewers,Nijkamp, 1990). “doğal, yapısal ve kültürel çevrelerini mahalle ve bölge ölçeğinde küresel sürdürülebilir gelişmeyi destekleyecek şekilde geliştirmek için çaba sarf eden insanları ve iş çevrelerini barındıran kentler sürdürülebilir kentlerdir (Haughton ve Hunter ,1994). Ardından sürdürülebilirlik kentsel ölçekte ele alındığında ne olabilir diye düşünüp araştırdığımızda karşımıza çıkan tanımlar arasından tercih ettiklerime kısaca göz attığımızda öne çıkan kavramlar; değişim, süreklilik, ölçek ve insan !!!

Sürdürülebilir kent Doğru politika Doğru yönetim Doğru form Peki sürdürülebilir kent i oluşturacak insanlar nasıl bir süreç yaşamalılar ı sorguladığımızda ise doğru yönetim ilk akla gelen gereklilik sanırım.

KÜLTÜR EKOLOJİK PRENSİPLER BİLİM SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Kentsel Sürdürülebilirlik için Doğru yönetime ulaşabilmek işin özünü kavrayabilmek ile doğru orantılı olmalı; sürdürülebilirliğin özünde ne var ?kavram elbette ekolojik prensipler doğrultusunda ortaya çıkmış bilimsel bir kavram ve bilim ise kültürün bir var oluş şekli.... Yani bu bir kültürel ifade.!!!

SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞME – KENT - KÜLTÜR SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTSEL GELİŞME YAŞAM KALİTESİ KÜLTÜR KENT SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞME ekolojik ekonomik sosyal Sürdürülebilirlik kültürü Kent kültürü Kent ölçeğine indirgediğimizde kenti oluşturanın da sürdürülmesini sağlayanın da kültür ile doğrudan ilişkili olduğunu fark edebiliyoruz. Ve sürdürülebilirlik kültürü özünde bilinç, farkındalık ve en nihayetinde katılım olgularını kapsamakta...

TARİHİ YERLEŞMELER ; farklı insanlar, düşünceler, kültürler ve politikaların kesişim noktası , farklı zaman dilimlerine ait toplumsal ve kültürel yaşamın izlerinin fiziksel ve mekansal yansımasıdır.

ULUSLARARASI BAĞLAM

TARİHİ - KÜLTÜREL MİRAS Biyolojik çeşitlilik Geleneksel yaşam şekli kültür Geleneksel toprak kullanım kalıpları PEKİ NEDEN tarihi ve kültürel miras için katılım ? Buraya bicultural diversity makalesinden tanımlar koy sonra tarihi kent ve yerleşmelere geç, Sonra dünyada yapılmış örneklerden ver, sonra Bursa daki sat toplantısını ve sonuçlarını ve kendi beklentilerini aktar.....

Kültürel miras değerlerini koruma Kültürü koruma Kentsel Gelişme Sürdürülebilir kentsel gelişme

KÜLTÜREL DOKUNUN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ tanıtım-eğitim-araştırma-koruma-turizm POLİTİKALAR BÜTÜNCÜL YÖNETİM PLANI Yerel ve merkezi yönetim Halk üniversiteler Özel girişimciler

ULUSLARARASI ÖLÇEKTE ÖRNEK ÇALIŞMALAR

LUBLİN - İRLANDA AMAÇLAR : - Fonksiyonel, çevresel ve sosyal kavramların sürdürülebilirlik bağlamında dikkatle ele alınması, - tarihi kent dokusunun kente yeniden kazandırılarak canlandırılması, - yerel yönetim, özel sektör, halk arası işbirliğinin sağlanması. SONUÇLAR : - Yayalar tarafından yoğun bir şekilde kullanılan canlı bir kent mekanı oluşmuş ve kültürel aktiviteler çoğalmıştır. - Çevrede işyerleri ile birlikte sosyal ve kültürel fonksiyonların da karma olarak kullanılması yapı çevresinin içerdiği tarihi öneme ve fiziksel özelliklere uygun olarak değerlendirilmesini ve yeniden kullanımını sağlamıştır. LUBLİN - İRLANDA

CURİTİBA-BREZİLYA AMAÇLAR : bütüncül bir planlama yaklaşımı yardımıyla kent ve metropoliten alanda çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması , sosyal bütünleşmenin ve her türlü imkana erişimin arttırılması , kentsel yaşamın daha şeffaf bir hale getirilmesi ile Curitiba halkının yaşam kalitesinin arttırılması, - sürdürülebilir bir toplum oluşabilmesi için çalışmaların hızlandırılması. SONUÇLAR : -bütüncül bir planlama yaklaşımı ve birbirini destekleyen çözüm önerileri ile ulaşım, toprak kullanımı ve kentsel konut gelişimi ile ilgili problemler halkın yaşam kalitesini yükseltecek şekilde çözülmüştür.

AMAÇLAR : - ulaşımda, toplu taşıma, bisiklet ve yürümeden yararlanılmasının desteklenmesi, - sosyal etkileşimi destekleyecek kentsel açık alanların tasarlanarak uygulanması , - yüksek yoğunluklu konut yerleşmeleri ile artan nüfusun konut ihtiyacının karşılanması. SONUÇLAR : - motorlu araç kullanımı %30 oranında sabit kalırken , toplu taşımadan faydalanma %53 oranında artmış, bisiklet kullanımı %100 artmıştır, - kaliteli açık alanlarla insanların kaynaşması sağlanmış ve kentlilik bilinci arttırılmıştır, - yaşam kalitesi yüksek, çekici, kullanışlı ve tercih edilen karma fonksiyonlar içeren bir yerleşme alanı elde edilmiştir. FREİBURG - ALMANYA

RODOS-YUNANİSTAN Sonuçlar Amaçlar Sanatkar ve zanaatkarlar ile dükkan sahipleri birliği, Yerel sakinler birliği, girişimciler ve özel mülk sahiplerinin öneri geliştirme ve tasarlama aşamasındaki katılımları ile Sosyal konut ve öğrenci konutları Yaya ve bisiklet ulaşımını özendiren trafik düzenlemesi Altyapı çalışmalarının tamamlanması Geleneksel aktivitelerin canlandırılması Sosyal servislerin geliştirilmesi Uluslararası boyutlarda kültürel etkinlikler geliştirilmesi Amaçlar -Bölgenin yeni sakinler ve öğrenciler için çekiciliğinin arttırılması -Ortaçağ kentinde yaşayan sakinlerin kentsel servislerden gerektiğince faydalanabilmesi -Sakinlerin hareketliliğinin kolaylaştırılması -Kontrolsüz trafik ve gürültünün engellenmesi -Yerel halkın farkındalığının arttırılması

RODOS - YUNANİSTAN Amaçlar Sonuçlar Eski kent ve liman arasında kalan alanda -Turistlerin ve yerel halkın ilgisini çekecek kamusal açık alanlar yaratmak - Yaya, bisikletli ulaşımı ve toplu taşımayı geliştirmek - Liman aktivitelerinin yeniden yapılandırılması - Kentsel mirasın sahiplenilmesinin sağlanması Sonuçlar Halkın ve çeşitli STK ların katılımıyla; -Endüstri mirası alanların ve anıtsal eserlerin sağlıklaştırılarak toplumsal kullanımının sağlanması, -yaya ve bisiklet yollarının arttırılması -toplu taşımanın geliştirilmesi -alanı sınırlayan tampon bölge dışında bir çevre yolu tasarlanması

VILNIUS-LİTVANYA Sonuçlar Amaçlar -Yerel ve ulusal finans desteği ile sanatkar ve zanaatkarların yetiştirilmesi projeleri , Çocuklara ve öğrencilere yönelik eğitimler Sakinlere ve ziyaretçilere yönelik eğitimler -Yapı stoğunun galeriler ve atölyeler i barındırmak üzere rehabilite ve adapte edilmesi -Geleneksel Sanatlar Merkezi nin kurulması -Miras değerlerinin önemi konusunda farkındalığın arttırılması -Yeni iş imkanlarının yaratılması -Ekonomik çeşitliliğin arttılılması Amaçlar -Geleneksel el sanatlarının desteklenerek ve geliştirilerek Vilnius Eski Kent bölgesinin rehabilite edilmesi ve canlandırılması -Eski kentte zanaatkarlar bölgesini yeniden kurmak -Eski kentin dinamizmini ve çekiciliğini halk katılımlı el sanatları etkinlikleri ve sergi mekanları ile arttırmak -Bölgenin evrensel değerini sakinler ve ziyaretçiler ile birlikte koruyarak geliştirmek

TALİN-ESTONYA Amaçlar Sonuçlar - Tarihi kenti sınırlayan Vabaduse meydanının arkeolojik değerler ile birlikte ele alınarak kentsel tasarımının yeniden yapılandırılması, sembolik değerinin korunması - Trafik ve otopark alanlarını minimize ederek kentsel meydanın alanını arttırmak , - Güncel yaşam şartlarına uygun esnek ve kesintisiz bir kentsel peyzaj yaratmak, - Sakinlerin ve ziyaretçilerin miras değerlerine erişebilirliğinin arttırılması Sonuçlar -En uygun Mimari ve kentsel tasarım projesinin elde edilebilmesi için bir yarışma düzenlenmesi, - Halk katılımlı tartışmalar ile uygun düzenlemelerin belirlenmesi, - Otopark alanlarının yer altına alınması, - Meydanın fiziksel düzenleme ve sağlıklaştırma çalışmalarının başlaması, - Meydanın tarihi ve arkeolojik dokusunun korunması çalışmalarının başlaması - Kent tarihinin ve arkeolojik mirasının sahiplenilmesinin sağlanması

Ulusal Bağlam Katılımcı Planlama Yaklaşımının Desteklenmesi

Yerel aktörlerin katılımı ile mekansal ve kurumsal stratejik plan üretme gerekliliğini öne süren yasalar: 5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu”, 2004 5393 sayılı “Belediye Kanunu”, 2005 5301 sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu”, 2005 Yerel Gündem 21 altında oluşan Kent Konseyi ile işbirliği yapılarak kent vizyonu ve stratejilerinin oluşturulması zorunluluğu

Katılımcı Planlama Yaklaşımının Desteklenmesi Koruma Boyutu 1710 sayılı “Eski Eser Kanunu”,1973: Cumhuriyet döneminin ilk koruma yasası 2863 sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu”,1983: mevzuatın koruma ile ilgili hükümlerini düzenleyen temel kanun ; kültür ve doğal varlıkların nasıl tanımlanacağını, bu değerlerin nasıl tespit edileceği ve bu değerlerin korunması ile ilgili olarak karar alma süreçlerini tarif etmektedir.

Koruma Boyutu Alan Yönetim Planı 3386 sayılı(1987) ve 5226 sayılı (2004) kanunlar 2863 Sayılı Kanunun eksik yönlerinin giderilebilmesi için yürürlüğe girmiştir finansman, eğitim ve planlama ile ilgili hükümleri içerir kültür ve tabiat varlıklarının sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda korunması amacıyla korunacak alanın çok boyutlu araştırılması, stratejik ilkelerin saptanması, katılımcı alan yönetim şekillerinin uygulanması öngörülür 26006 sayılı “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” planlama ve uygulama süreçleri için katılımcı bir “Yönetim Planı “ çerçevesi kurmaktadır. Bu üç dönemin öne çıkan kentsel dönüşüm pratikleri ……………………………………………….olarak sıralanabilir……

Stratejik Mekansal Planlama Yöntemi Alan Yönetimi Planı Madde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı; ören yerleri, sit alanları ve etkileşim sahaları ile bağlantı noktalarının kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum örgütlerinin koordinasyonunda sürdürülebilir bir yönetim planı çerçevesinde korunması ve değerlendirilmesini sağlamak, yönetim alanlarının belirlenmesi, geliştirilmesi, yönetim planlarının hazırlanması, onaylanması, uygulanması ve denetlenmesi ile alan yönetimini gerçekleştirmek üzere görev alacak danışma kurulu, alan başkanı, eşgüdüm ve denetleme kurulu, denetim birimi ve anıt eser kurulunun görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. tarihsel alanlar Yenileme Yasası 5366 sayılı Kanun ile Kentsel Dönüşümü yıllardır acımasız ve bilinçsiz bir şekilde yaşıyor. Bu durumu değiştirmek ancak tarihi alanların yönetimi için mevzuata 5366 sayılı Kanundan bir yıl önce girerek mevcut Koruma Kanununa eklenen “Alan Yönetimi “ile mümkün olabilir. Ancak , Kanun düzenlemesinin de kendi içinde bir takım eksikleri var… : Alan Başkanlığının mevcut kurum hiyerarşisi içinde bulunması tüm kurumların koordinasyonunu sağlayabilmesinde problemlere neden oluyor. Halbuki koordinasyonu tarafsız ve şeffaf bir şekilde yapabilmek daha bağımsız bir yapı ile örgütlenmeyi gerektirmekte.

Yerel Bağlam Bursa’da Tarihi – Kültürel Miras ve Kentsel Gelişme

Bursa Tarihi Sur İçi Yerleşmesi Hisar ; Alan Yönetim Planı Önerisi Katılımcı Yöntemi

Strateji Arama Toplantısı

Anket Çalışmaları

Çevreye Getirilecek Turistik İşlevlerden İş İmkanı İsteme Durumu Çevrenin Tanınması İçin Düzenlenecek Etkinliklere İlişkin Tercih Durumu Kriter Kategori Frk. % Çevrenin tanınması için düzel. Ekinliklere ilişk.terc. durumu Ünlüler ile söyleşi 160 41,3 Eğitici seminer, toplantı 243 62,8 Müzik, drama, sinema gösterileri 192 49,6 Resim, elişi sergileri 196 50,6 Elişi veya yiyecek kermesleri 229 59,2 Temalı pazarlar 176 45,5 Hepsi 0,0 Hiçbiri 18 4,7 Diğer 6 1,6 Toplam (Birden fazla seçenek var) >387 >100,0 Çevreye Getirilecek Turistik İşlevlerden İş İmkanı İsteme Durumu Kriter Kategori Frk. % Çevreye getirilecek turistik işlevlerden iş imkanı isteme durumu Alışveriş,küç.tic.(hed.eş.yap.vesat.,market) 177 45,7 Yeme/içme, (lok.,çay bahç.,cafe, vs.) 169 43,7 Sergileme/gösteri 107 27,6 Konaklama (pans.,motel,apart otel,vs.) 84 21,7 Diğer 8 2,1 Hiçbiri 57 14,7 Toplam (Birden fazla seçenek var) >387 >100,0

TARİHİ YERLEŞMELERİN SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞMESİ İÇİN ; SONSÖZ TARİHİ YERLEŞMELERİN SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞMESİ İÇİN ; Yerleşmenin - bir taraftan özgün yapısını oluştururken , diğer yandan ekonomik bağımsızlığının sağlanmasında büyük rol alan- fiziksel ve sosyal dokusunun zarar görmeden geliştirilmesini sağlayacak planlı bir yönetim ile birlikte, Yerleşmenin fiziksel ve sosyal özelliklerini dikkate alan farklı stratejiler gerekmektedir. Bu stratejilerin sağlıklı bir şekilde geliştirilmesi ve uygulanması tüm ilgili aktörlerin ve özellikle yerel halkın katıllımı ile mümkündür.

ANAHTAR KELİMELER BİLİNÇ VE SORUMLULUK BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM SOSYO-KÜLTÜREL BAKIŞ AÇISI DİSİPLİNLER ARASI ÇALIŞMALAR HALK KATILIMI