İş Sağlığında Örgütlenme HAS İŞ ve SAĞLIK İLİŞKİSİ Alp Ergör Mayıs 2012

Anımsayalım: Çalışanlar kimlerdir? Çalışma yaşamında sağlığın temel bileşenleri nelerdir? Çalışma yaşamında temel AKTÖRLER kimlerdir?

Örgütlenme sürecinde neler göz önünde tutulur? Kaynaklar Öncelikler Toplumsal yarar Yönetimin 3 ayağı: örgütlenme, insan gücü, finansman A Ergör, DEÜ

Küresel işgücü ~ 2.7milyar Küresel istihdamın %80’i ↑riskli alanlarda 2 milyon yaşam/yıl çalışmaya bağlı nedenlerle yitiriliyor 160 milyon/yıl yeni morbidite ortaya çıkıyor Küresel GSH’nın %4’ü çalışmaya bağlı morbidite nedeniyle yitiriliyor Cooper CL. Med.Lav Eijkemans 2004, Takala 2005, Fedotov 2005

Gelişmiş ülkelerde istihdamın %55’i Gelişmekte olan ülkelerde %5-15’i ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK HİZMETİNE ERİŞEBİLİYOR! DALY olarak Küresel Hastalık Yükü’nün %1.5-30’u çalışma ile ilişkili (seçilmiş riskler) Gelişmiş – gelişmekte olan ülkeler açısından büyük fark! Rantannen 2005 WHO 2002, WHO 2006

Derinleşen eşitsizlikler – teknoloji transferi – rekabet – denetim sistemlerine dönüşüm Çıktılarda – sonuçlarda farklılaşma yeni sorunlar! Hangi hastalıklar!? Duyarlı izlem ölçütleri!? Costa, Derrico – 2006 Frumkin

İş Sağlığı hizmetlerinin örgütlenmesi sürecinde “yeni” bir yaklaşım: TEMEL İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİ

DSÖ-UÇÖ AnayasalarıAlma-Ata / TSHHerkes İçin Sağlık Rantannen* **UÇÖ/DSÖ Çalışma Raporu * Rantanen J, Lehtinen S, Mikheev M (eds). Health protection and health promotion in small-scale enterprises. Proceedings of the Joint WHO/ILO Task Group 1–3 November WHO, FIOH, Helsinki, Finland st Global Expert Meeting on Basic Occupational Health Services 2-3 Ağustos - İzmir ** Basic Occupational Health Services (BOHS). Working Paper for the Joint ILO/WHO Committee on Occupational Health, Geneva Küreselleşme Etkisi ILO A Ergör, DEÜ

Temel İlkeler Tüm çalışanlara yönelik ve erişilebilen Yerel gereksinimlere yönelen Yerel koşullara uygun Karşılanabilir (sunan ve yararlanan tarafından) İkinci basamak tarafından desteklenen İşverence örgütlenen İnformal sektör ve köi için kamu tarafından örgütlenen J.Rantannen, 2005

Altyapı Özellikleri Bütünsel bir İSAGÜ altyapısının parçası olmalı, güvenlik altyapısı ile eşgüdümlü olmalı Farklı hizmet birimleri yapının içinde yer alabilmeli Özellikle ve öncelikle küçük ve sağlık hizmetine erişemeyen işyerlerine yönelmeli TSH ile eklemlenmeli J.Rantannen, 2005

İşlevler Planlama İzlem –Ortam –Çalışan Bilgi, eğitim ve danışmanlığın sağlanması Koruyucu eylem politikaların üretilmesi ve sağlığın (ve güvenliğin) yönetimi Mesleksel ya da işle ilişkili sağlık sorunlarının tanısı Kazaların önlenmesi Olağandışı durumlara hazırlık ve ilkyardım örgütlenmesi İyileştirici ve esenlendirici hizmetler Kayıt ve değerlendirme J.Rantannen, 2005

Soru : Çalışma yaşamında sağlık örgütlenmesi ile ilgili hangi soruları sormak gerekir?

Hedef kitle kimlerden oluşuyor? Nerede oluşturuluyor? –(işyeri ya da işkolu düzeyinde, ulusal,...) Hizmetin kapsamı nedir? (BÜTÜNSEL) Finansmanı nereden sağlanıyor? Nasıl bir alt yapı ile sunuluyor?

–Bir sağlık politikası var mı? –Sağlık politikası-yönetimi paylaşılıyor mu? Katılım! –Sağlık politikası canlı mı? İzleniyor, değiştiriliyor, geliştiriliyor mu? Süreklilik! –Sağlık politikası-yönetimi bütünsel mi? HESME! Çalışma yaşamında da sağlık POLİTİK BİR KONUDUR! A Ergör, DEÜ

Soru : İşyerinde sağlık örgütlenmesinin temel bileşenleri nelerdir?

EKİP DONANIM KAYNAK BASAMAKLI SİSTEM POLİTİK KARARLILIK …

Soru : İşyerinde sağlık örgütlenmesi hangi ilkelere dayanır?

Koruma - önleme ilkesi Çalışanın işin risk ve tehlikelerine karşı korunması

Uyum ilkesi İşin ve çalışma ortamının çalışanların yetilerine uygun biçime getirilmesi

Sağlığın geliştirilmesi ilkesi Çalışanların biyolojik, duygusal ve sosyal iyilik durumlarının geliştirilmesi

İyileştirme ve esenlendirme ilkesi İş kazaları ve meslek hastalıklarının sonuçlarının en aza indirilmesi

Genel birincil sağlık bakımı ilkesi Çalışanlara ve ailelerine işyerinde ya da yakın yerleşimli sağlık birimlerinde iyileştirici ve koruyucu sağlık bakımının sunulması

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK ÖRGÜTLENME MODELLERİ (SÖM)

Birincil sağlık hizmetleri modeli Büyük endüstri destekli ( uydu iş sağlığı hizmetleri ) İşyeri ortak sağlık birimi Özel İş kolu odaklı örgütlenmeler Hastane tabanlı örgütlenmeler Sosyal güvenlik modeli A Ergör, DEÜ

Birinci Basamak Sağlık Örgütlenmesi (SO vb) Kendi işinde çalışan İşyeri Tarım çalışanı, çiftçi İşyeri Finlandiya, Çin, Brezilya, Türkiye YİSME deneyimi???, … BİRİNCİ BASAMAK SÖM A Ergör, DEÜ

İşletme İşyeri İşyeri Sağlık Örgütlenmesi Ulusal sağlık sistemine eklemlenme ? ABD, İngiltere, Polonya, Türkiye … UYDU SÖM A Ergör, DEÜ

İşyerleri Ortak Sağlık Örgütlenmesi İşyeri İsveç, Norveç, Finlandiya, Danimarka, Hollanda, Fransa, Belçika, Türkiye???, … ORTAK SAĞLIK BİRİMİ M A Ergör, DEÜ

İşyerleri İçin Sağlık Hizmeti Sunan Özel Sektör Örgütlenmesi İşyeri ? ? ? ABD, İsveç, Türkiye???, … ÖZEL SÖM A Ergör, DEÜ

İşkolu – Endüstri Demir çelik – Maden vb İşyeri İsveç, Hollanda, Fransa, İngiltere (British Coal Sağlık Örgütlenmesi) Türkiye ??? (Zonguldak MHH, PTT-eksiden, TSK...) İşkolu ya da Endüstriye Özel 2.Basamak Sağlık Örgütlenmesi İŞ KOLUNA ODAKLANAN SÖM A Ergör, DEÜ

Çalışan sağlığına Yönelik Örgütlenmeler -Hastanelerde meslek hastalıkları birimleri vb Çalışanİşyeri İsveç, ABD, Japonya (Rosai Hospital) Türkiye ??? (Meslek Hastalıkları Hastaneleri, SSK – eski- Tepecik Birim?) HASTANE ODAKLI SÖM A Ergör, DEÜ

Finans Türü ve Hizmet Sunumuna Göre İş Sağlığı Örgütlenmeleri Sosyal Sigorta Kapsamında Örgütlenmeler İsrail, Meksika, İspanya, Almanya (zorunlu sigorta) Ulusal Sağlık Sistemi - Vergi Çin, Finlandiya Özel Sektör – Bireyler ABD, Eski Sosyalist Ülkeler,... Karma Sistemler* (?) Türkiye, İsveç, Tayvan, Japonya, Singapur, Norveç, İngiltere... * Çin dışında kalan ülkelerin büyük çoğunluğu (Çin’de de çokuluslu şirketlerin büyük üretim taşeronları için geçerli bölgesel örnekler...) A Ergör, DEÜ

Türkiye’de Çalışma Yaşamının Örgütlenmesi Yasal düzenlemeler Düzey Alt yapı Araçlar

Kadın, anne Ev kadını, tarım işçisi, … yaşlı Erkek, baba, İşsiz, tarım işçisi, … Çocuk Engelli SAĞLIK Çalışma yaşamı A.Ergör - Y.Demiral Çalışanlar Toplumsal yaşam

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma GM İş Teftiş Kurulu İşçi Sağlığı ve Güvenliği GM İSGÜM ÇASGEM... İş Kurumu SGK SB HASTMeslek Hastalıkları H Dispanser – Semt polikliniği İşyeri SB ? ? SB Aile Hekimliği? TSM? A Ergör, DEÜ

Hastaneler Sağlık Bakanlığı SGK Tarım Çalışanı İşsiz Ev kadını Kayıt dışı çalışanlar Meslek Hastalıkları H İşyeri SB ? Aile Hekimliği TSM ? A Ergör, DEÜ

ÇSGB Merkez Örgütü

ÇSGB İl Örgütü Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri

SGK Merkez Örgütü İl Müdürlükleri

İzmir SGK İl Müdürlüğü

THSK Başkanlığı

Ülkede İşyeri Düzeyinde İS Örgütlenmesi

RİSK Periyodik izlem Tanımla ÖNLE değiştir, yalıt, engelle, azalt... KARŞILAŞMA ETKİLENİM Ortam izlemi İGM ÇALIŞAN DEĞERLENDİR GİRİŞİM İSİGKURULU İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri - OSGBler BİLDİR Hekim – İSİG Uzmanı – Hemşire … A Ergör, DEÜ

Çok uluslu bir işletmenin çeşitli ülkelerdeki işyeri sağlık birimlerinin etkinliklerinin, toplam çalışma saatleri üzerinden yüzde dağılımı. A İşletme içi, çok disiplinli hizmet; B Yarı zamanlı (YZ) doktor, tam gün (TG) hemşire; C YZ doktor, YZ hemşire; D TG doktor; E YZ doktor. M.Bratveit et al. Occupational health services in a multinational company. Occup.Med. Vol.51, No.3, , 2001 Belçika (A) *Belçika (A) İngiltere (B) Fransa (B) İspanya (C) Macaristan (B) Türkiye (D) *Almanya (E) %0%20 %40%60%80%100 İşle ilgisi olmayan hastalıklar için iyileştirici hizmetler İşle ilgili hastalıklar için iyileştirici hizmetler İşe giriş bakıları ve periyodik bakılar Çalışma ortamına yönelik etkinlikler Sağlık eğitimi / yaşam biçimi / sağlığın geliştirilmesi

Uluslararası Düzeyde İS ile ilişkili Örgütlenmeler

ILO ICOH Sendikalar – ETUC …

Akılda kalması gerekenler: Temel İş Sağlığı Hizmetleri İş Sağlığında Örgütlenmenin Temel İlkeleri İS örgütlenme modelleri Ulusal iş sağlığı örgütlenmesinin yapısal özellikleri (işyeri düzeyinden ulusal ölçeğe)