14 - KAVRAM HARİTALARI

GİRİŞ Bu bölümde anlamlı öğrenmeyi temele alarak geliştirilmiş olan ve bir öğrenme aracı olmanın yanı sıra değerlendirme aracı olarak da kullanılabilen kavram haritaları tanıtılacaktır.

Kavram Nedir? Kavram benzer özelliklere sahip olay, fikir ve objeler grubuna verilen ortak isim olarak tanımlanabilir (Erden ve Akman, 1998, s.205).

Kavramlar insanın zihninde genelleme, ayırım ve tanımlama süreçlerinin işlemesiyle oluşur.

Fidan (1986) kavramların özelliklerini şöyle sıralamıştır: Somuttan soyuta, basitten karmaşığa doğru bir hiyerarşi gösterme Dikey ve yatay organizasyon içinde olma Birbiriyle ilişkili birçok kavramı içerme Tanımlama ya da fonksiyonel türden olma Ancak kişinin kendi yaşantısı aracılığıyla anlam kazanma Sembolik şekillerle zihinde yerleşme ve hatırlanma

Kavram Haritasının Dayandığı Temel Kuramlar Ausubel’e (1968) göre anlamlı öğrenme, kartopunun yuvarlanarak büyümesi gibi bilgilerin gelişigüzel bir araya gelerek rasgele birikmesiyle değil, yeni öğrenilen daha az kapsayıcı kavramların zihinde yer alan önceden edinilmiş daha kapsayıcı kavramların altına bilinçli olarak belirli bir düzen ve hiyerarşi içerisinde sıkı bir şekilde bağlanmasıyla oluşur.

Kavram haritaları, yapılandırmacı yaklaşımın sonuçlarından biri olarak da ele alınabilir. Çünkü Novak ve Gowin’in önerdiği şekilde öğrencilerin aktif katılımıyla kavram haritalarının oluşturulması etkinliğinde, öğrenci zihnindeki düşüncelerle, çizdiği haritayı ilişkilendirmek zorundadır.

Kavram haritalarının ortaya çıkışında etkili bir diğer faktör de bilişsel psikoloji alanında yapılan çalışmalar sonucu elde edilen bilgilerdir. Bu bilim dalının temel araştırma konularından biri bireyin bilgiyi nasıl organize edip yapılandırdığıdır. Beynin verimli çalışmasının nasıl gerçekleştiği ve kavramların zihinde nasıl organize edildiğine dair uygulamalar, bilişsel stratejiler olarak ifade edilmektedir.

Kavram Haritasının Tanımı ve Temel Özellikleri Kavram haritası, kavramların ve bu kavramlar arasındaki ilişkilerin grafiksel bir teknikle sunulmasıdır. Bireylerin zihinlerinde kavramları nasıl ilişkilendirdiğini gösteren şemalardır. Fikirler ve bilgiler arasındaki bağlantıları gösteren resimlerdir

Bir kavramın alt kavramları ve bunlar arasındaki ilişkileri hiyerarşik biçimde görmeyi sağlayan bir şemadır. Kavram haritaları tek bir kavramın aynı kategorideki diğer kavramlarla ilişkisini belirten somut grafiklerdir Kavram haritaları, kavramlar arasındaki ilişkileri sunan hiyerarşik iki boyutlu görsel araçlardır.

Kavram haritalarının diğer benzer araçlardan farkları Kavram haritaları içeriği geniş olan konularda da kullanılabilmektedir, okların akış şemalarında olduğu gibi aynı yönü izleme zorunluluğu yoktur, bunların yerine kavramları birbirine bağlayan oklar değişik özellikler gösterir ve bu oklar üzerinde çoğunlukla tek sözcükten oluşan ifadeler yer alırlar (Kalaycı ve Çakmak, 2000).

Bunun yanında kavram haritalarında yer alan kavramlar arasında hiyerarşik bir ilişkinin varlığından dolayı bu haritalar bilgi haritası ve kavram ağlarından da farklıdırlar (Wandersee, 1990). Kavram haritalarını taslaklar ya da konu dizinlerinden ayıran özelliklerinden biri büyük ve küçük fikirler arasında belirli ilişkileri göstermeleri ve böylece de detaylar ya da özellikler ile büyük düşünce ya da birincil kavram arasındaki farklılığı ortaya çıkarmalarıdır.

Bir diğer önemli özelliği ise kavram haritalarının öğrencilerin bilgileri hatırlamalarına ve kavramlar arasındaki ilişkileri görmelerine yardımcı olan görsel tasviri sağlamalarıdır (Kaptan, 1998) Kavram haritalarına yapısal bakımdan benzerlik gösteren bir diğer iki boyutlu gösterim şekli de zihin haritalarıdır. İlk kez bir not alma tekniği olarak Tony Buzan tarafından geliştirilen zihin haritaları her iki yarım küresini de çalıştırarak beynin potansiyelini açığa çıkarmayı amaçlayan bir tekniktir (Brinkmann, 2007).

Kavram Haritalarının Yapısal Özellikleri En genel ya da kapsayıcı kavram, söz konusu haritanın en üst kısmında yer alır. Yaklaşık olarak aynı genel seviyeye ait kavramlar aynı hiyerarşik seviyede bulunur. Haritanın vurgusunu değiştirdiğimizde ya da yeni bir harita çizdiğimizde önceden alt seviyede bulunan bir kavram üstte yer alabilir.

Daha spesifik kavramlar daha genel ve kapsayıcı kavramların altında gruplanırlar ya da bağlantı kurarlar. İki ya da daha fazla kavram, kelime ya da cümlelerle bağlanıp bütün bir düşünceyi oluşturduklarında önerme adını alırlar. Haritanın değişik bölümleri arasında çapraz bağlantılar görülür. Bu bağlantılar, haritayı yapan kişinin kavramları nasıl sentezlediğini ve bütünleştirdiğini gösterir.

KAVRAM HARİTALARI NASIL HAZIRLANABİLİR? Öğrenciler İçin Kavram Haritası Hazırlama Etkinlikleri 3. ve 7. Sınıf Arası Öğrenciler İçin Kavram Haritalarının Öğretimine Yönelik Bir Etkinlik Modeli 1. Aşama: Hazırlık 2. Aşama: Kavram haritası örneği

KAVRAM HARİTALARININ KULLANIM AMAÇLARI Yaratıcılık aracı Büyük metinleri tasarlama aracı İletişim aracı Öğrenme aracı Problem çözme aracı Değerlendirme aracı

KAVRAM HARİTALARININ BİR ÖLÇME DEĞERLENDİRME ARACI OLARAK KULLANIMI 1. İlişkiler (önermeler) 2. Hiyerarşi 3. Çapraz Bağlantılar 4. Örnekler

TEKNİĞİN AVANTAJLARI

TEKNİĞİN SINIRLILIKLARI

ÖZET