09.04.2017 ENGELLİ HAKLARI İLE İLGİLİ MERAK EDİLENLER HAZIRLAYAN: Yaşar DİLBER Psikolojik Danışman/Rehber Öğretmen İSTANBUL 2012

Başbakanlığa bağlı Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne bağlanmıştır. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü ( http://www.ozurluveyasli.gov.tr/tr/ ) Tel: 0 (312) 229 55 11 Faks:0 (312) 229 55 85

Engelli Kimlik Kartı Özürlülerin çeşitli hak ve hizmetlerden yararlanmasını sağlamak amacı ile verilen engelli kimlik kartını edinmek için dilekçe,engellilik ölçütü,sınıflandırması ve engellilere verilecek sağlık kurulu raporları hakkında yönetmeliğe göre alınmış sağlık kurulu raporunun aslı veya onaylı örneği ile yerleşim yerinin bulunduğu Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlüğüne müracaat edilmesi gerekmektedir. Bu kart ile birlikte bir çok uygulamadan yararlanma şansı vardır.

Alo Sosyal Yardım Hattı 144’ü tuşlayarak SYD Genel Müdürlüğü’ne ulaşabilir,yapılan yardım ve uygulamalar konusunda soru, istek ve şikayetler iletilebilir. 18 yaşını bitirmiş ve herhangi bir yerden geliri olmayanlar SGK veya bulunduğu yerdeki valilik veya kaymakamlık SYDV’na başvuru yaparak 2022 sayılı yasa gereğince aylık bağlanmasını talep edebilirler.

ENGELLİLERE VERİLEN MAAŞLAR Evde Bakım Ücreti: Evde bir başkasının bakımına muhtaç olduğu sağlık kurulu raporu ile tespit edilmiş olması,%50 ve üstü engel derecesine sahip olması ailenin gelirinin kişi sayısına bölümünden elde edilen rakam fert başına 423 TL ve altında ise ve sağlık kurulu raporunda ağır özürlü kısmı işaretlenmişse verilir. Aylık olarak verilen maaşın tutarı: 634.65 TL’ dır. İl Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından verilir.(183 numaralı telefon hattından detaylı bilgi edinilebilir.)

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafından verilen maaşlar ( üç ayda bir verilen maaşlardır.) 1)Engelli Aylığı: %40-%69 arası engel derecesine sahip,engelli olup da kendisinin aldığı maaş.2012 yılı itibari ile üç ayda bir 675.48 TL’ dır. 2)Engelli Yakın Aylığı: %40-69 arası engel derecesine sahip vasilere ödenen maaştır.2012 yılı itibari ile üç ayda bir 675.48 TL verilmektedir.

3) Bakıma Muhtaç Özürlü Aylığı: Engellilik durumu %70 ve üzerinde olan engellilere verilir.Engelli vatandaşımız 18 yaş altındaysa vasilerine,18 yaş üstünde ise kendilerine verilir.Sosyal güvencesi olup olmadığına bakılır.Her engelli vatandaşımız alamamaktadır.2012 yılı itibari ile üç ayda bir 1013.22 TL ödenmektedir. 2022 sayılı yaşlı ve özürlüler kanunu gereği il ve ilçelerde SYDV’nın incelemeleri sonucunda, ilçelerde Mal müdürlükleri,illerde ise Defterdarlıklar kanalı ile ödenmektedir.(144 numaralı telefon hattından detaylı bilgi edinilebilir.)

2012 yılı itibari ile aylık,bireysel eğitimleri için 367 TL, grup eğitimleri için 104 TL devlet tarafından rehabilitasyon merkezlerine ödenmektedir. Tüm illerde ve merkeze uzak ilçelerin bir kısmında, ayrıca İstanbul’un hemen hemen tüm ilçelerinde bulunan Rehberlik Araştırma Merkezlerinden, tüm anne-babalar engelli çocukları hakkında danışmanlık hizmeti alabilirler. (http://orgm.meb.gov.tr/alt_sayfalar/orgm_kurum.asp )

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının sekreteryasını üstlendiği ve çeşitli bakanlıkların katılımı ile engelliler için fiziksel çevre düzenlemeleri (uygun rampa,kaldırım,açık ve yeşil alanlar,spor alanları,yollar,sosyal ve kültürel alt yapılar,otobüs-metro gibi toplu taşımalarda kolaylık/alçak tabanlı/basamaksız giriş, görme engelliler için hissedilebilir zemin,uygun tuvaletler,üst geçitler için asansör vb.) çıkış noktası ile Ulaşılabilirlik Ulusal Eylem Planı hayata geçirilmiş ve temmuz 2012 itibari ile tüm kamu kurum ve kuruluşları bu düzenlemeleri yapmakla mükellef kılınmışlardır.

Bilgiye Erişilebilirlik Kamu web sitelerine engellilerin erişilebilirliği için Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından “e-erişilebilirlik klavuzu” hazırlanmıştır. Kamudaki tüm kurum ve kuruluşların web sitelerinin engelliler (özellikle görme engelliler) tarafından erişilebilir hale getirilmesi gerekmektedir. Fakat bu konuda gerekli hassasiyeti gösteren kurum sayısı maalesef çok azdır.

THY ile seyahat halinde belirlenen esaslar doğrultusunda engelliler %40 indirimden yararlanabilirler. Devlet Demir Yolları ana hat yolcu trenleri ile seyahat halinde engelliler %20 indirimden faydalanabilirler. İstanbul Deniz Otobüsleri (İDO) %40 ve üstü engeli bulunan yolculara %25 indirim uygulamaktadır. Karayolları taşıma yönetmeliğinin 57.maddesi gereği şehirlerarası otobüslerde geçerli %30 indirimden faydalanabilmektedir.

Devlet tiyatroları, gösterilerini, engellilere ücretsiz sunmaktadır. Engelliler milli parklardan,Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı ören yerleri ve müzelerden de ücretsiz yararlanmaktadırlar. Engelliler Vodafone-Avea-Turkcell görüşme ücretinden %50 indirimli olarak faydalanabilirler. Engellilerin profesyonel olarak spor yapabilmeleri için tüm engel gruplarına ait ayrı ayrı engelliler spor federasyonları vardır. Çeşitli engel gruplarını kapsayan uluslar arası olimpiyatlar, 4 yılda bir gerçekleştirilmektedir. (Paralimpik oyunlar) Ülkemizde bu amaçla 2002 yılında Türkiye Milli Paralimpik Komitesi kurulmuştur.

Kurum ve kuruluşlar çalışma yerlerini engellilerin çalışmasını kolaylaştıracak şekilde düzenlemek gerekli tedbirleri almak ve engelli vatandaşlarımızın çalışmaları ile ilgili özel araç ve gereçleri temin etmek zorundadır. SGK ile PTT arasında yapılan protokol gereğince %70’in üstünde engellilik oranı bulunan vatandaşların aylıkları,talepte bulunmaları halinde evlerinde de ödenebilmektedir. Engelli kişiler; bilgilendirme,bilinçlendirme,yönlendirme,danşmanlıkbakım,sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmak için Büyükşehir Belediyelerinde oluşturulmuş bulunan “Engelli Hizmet Birimleri” ne başvurabilirler.

Belediyeler toplu taşıma araçlarından engellileri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadırlar. 1580 sayılı belediyeler ve 3030 sayılı büyük şehir belediyeleri yasası,belediyelere ait ve belediyeler tarafından işletilen veya kiraya verilen büfeler,otoparklar gibi işyerlerinin engelliler tarafından işletilmesi konusunda kolaylık getirmektedir. El ve ayak fonksiyonunu tamamen yitirmiş bulunan engelliler yurt dışından getirtecekleri özel tertibatlı minibüsler gümrük vergisinden muaftır.

Engelliler H sınıfı sürücü belgesi alarak özel tertibatlı araç kullanılabilirler. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan engelliler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde KDV indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadırlar. H sınıfı sürücü belgesi olan engellilerden uygun şartları taşıyanların yurt dışından getirtecekleri özel tertibatlı otomobiller için gümrük vergisi muafiyeti vardır.

Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan engelli öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki SYDV’na başvurması durumunda,başbakanlık bursundan yararlandırılır.Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir. KYK Genel Müdürlüğünün öğrenci yurtlarından engelli öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikli yararlanabilmektedirler.

4760 sayılı ÖTV kanunun 7.maddesine göre II sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi mallardan münhasıran aracı sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibatı bulunanların malul ve sakatlar tarafından 5 yılda bir defaya mahsus olarak bizzat kullanılmak üzere ve %90 ve üstü oranda raporu bulunan tüm engelliler yeni otomobil ve bir kısım ticari araçlarda ÖTV’den muaftır. 197 sayılı MTV Kanunun 4.maddesine göre bizzat maluller tarafından kullanılan ve %90 ve üstü oranda raporu bulunan tüm engelliler MTV’den muaftır.

Malul ve engellilerin kullanımına mahsus bazı eşyalar gümrük vergilerinden muaftır. Engellilerin eğitimleri ,meslekleri ve günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları vergiden muaf tutulmuştur. Bazı belediyelerde engelli vatandaşları emlak vergisinden muaf tutmaktadırlar.

Türk Telekom’un Engellilere Yönelik Hizmetleri Görme engelliler için telefon kütüphanesi ile yüzlerce sesli kitabı ücretsiz olarak 0 800 219 91 91 numaralı hatla hizmete sunmuştur. Görme engelliler için braille alfabesi ile fatura Görme engelliler için sesli fatura Görme engelliler için braille alfabesi ile abonelik sözleşmesi Tekerlekli sandalyeye uygun ankesör (37 ilde 210 noktada) %40 ve üstü engele sahip müşterilerine özel sosyal tarife ile şehirler arası sabit hatlara 3000dk.bedava,aylık 12.5 TL. İlk abonelikte 24 ay boyunca 9.90TL. %40 ve üstü engele sahip müşterilerine %25 indirimli internet hizmeti sunmaktadır.

Ülkemizde engelli vatandaşlarımız için Türkiye İş Kurumu,Halk Eğitim Merkezleri,Mesleki Eğitim Merkezleri,Özel Dershaneler,Belediyeler,AB destekli projeler,üniversiteler,ilgili dernek ve vakıflar,bazı kamu kurum ve kuruluşları da meslek edindirme kursları açmaktadır. Mesleki edindirme kurslarından yararlanan engelli vatandaşlarımıza işe yerleştirmede öncelik tanınır. Engelli vatandaşlarımız çalıştığı kurum ve kuruluşu özelleştirme kapsamında ise,kapatma ve tasfiye halleri dışında engelli vatandaşlarımız işten çıkartılamaz.

50 ve daha fazla işçi çalıştıran kamu kurumu %4 özel sektör ise %3 engelli çalıştırmak zorundadır. Özelleştirme sonucunda engelli vatandaşlarımızın çalıştığı kurum veya kuruluşun tasfiyesi veya kapatılması halinde işine son verirse bulunulan ildeki Türkiye İş Kurumuna başvurmalıdır.Bu durumda iş kaybı tazminatı,kanunun diğer çalışana tanıdığı hakların iki katı oranında ödenmektedir.

Engelli işçiler diğer işçilere yapılan sosyal yardımlardan da aynen yararlandıkları gibi engelli vatandaşlarımız yönelik şartlar nispetince pozitif ayrımcılıkta yapılmaktadır. Engelli vatandaşlarımız kendi işini kurduğunda gelir vergisi indiriminden de faydalanabilmektedirler. Yasal kotasının üstünde engelli çalıştıran işverenlerin sigorta primlerinin yarısı, devlet tarafından karşılanmaktadır.

Özürlü Memur Seçme Sınavı (ÖMSS) Engelliler devlet memurluğuna özür grupları ve eğitim durumları itibarıyla ilk kez yapılan merkezi sınav ve kur’a usulüne göre atanırlar. ÖMSS,ortaöğretim,ön lisans veya lisans düzeyinde eğitim veren kurumlardan mezun olan engelliler için eğitim durumları ve özür grupları dikkate alınarak sınava tabi tutulurlar. 18 yaşını doldurmuş ilköğretim mezunları ve o yıl itibari ile mezun olabilecek engelli vatandaşlarımız da sınava girmeden kur’a ya girerek memur olabilmektedirler.

Görme engelliler için braille harfleri ile yazılmış ortaöğretim ders kitapları MEB tarafından talepler doğrultusunda vatandaşlarımıza ulaştırılmaktadır. İşitme engelli öğrenciler istedikleri meslek lisesine yerleştirilmektedirler. MEB’na bağlı 19 özel eğitim meslek lisesi (işitme Eng.için) 2 ortopedik engelliler meslek lisesi mevcuttur. Bu özel eğitim meslek liselerine devam eden imkanı kısıtlı öğrenciler pansiyonlu yatılılık hakkına sahiptir.Yine belirli şartları haiz öğrencilere de ayda cüz’i miktarda cep harçlığı şeklinde maddi yardım yapılmaktadır.

Yine MEB’na bağlı çeşitli il ve ilçelerde Hafif Düzeyde Zihinsel Engelliler için İÖO’ları Hafif Düzeyde Zihinsel Engelliler için İş Okulları (meslek lisesi düzeyinde) Görme Engelliler için İÖO İşitme Engelliler için İÖO Ortopedik Engelliler için İÖO Otistik Çocuklar İÖO - Eğitim Merkezi (OÇEM) Orta ve Ağır Düzeyde Zihinsel Eng.için Eğitim Uygulama Okulları İÖO Orta ve Ağır Düzeyde Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezleri de mevcuttur. Kaynak: http://orgm.meb.gov.tr/alt_sayfalar/orgm_kurum.asp

MEB bağlı bu özel eğitim kurumlarındaki tüm engelli öğrencilerin servis ücretleri ve öğle yemeği ücretleri (yatılı kalan öğrencilerin tüm öğünleri) devlet tarafından karşılanmaktadır. Uzun süre hastanede yatan çocuklar için bazı hastaneler bünyesinde “ Hastane İÖO ” bulunmaktadır. (Türkiye genelinde 51 adettir.) Üniversite sınavları sırasında ortopedik ve görme engelliler için uygun düzenlenmiş sınav mekanları hazırlanır.Görme engelliler ve az görenler için 30 dk. ek sınav süresi verilir.Sınav sorularını okuyacak ve kodlamayı yapacak uygun eğitimde ve düzgün diksiyonlu “ yardımcı refakatçi ” eşliğinde sınava girme olanağı tanınır.

Engelli öğrencilerin üniversite eğitimlerini daha kolay sürdürebilmelerini sağlamak (eğitim materyali temini için) amacıyla Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) bünyesinde Özürlü Öğrenci Komisyonu Birimi kurulmuştur. Az gören üniversite öğrencileri fakültelerine yazılı olarak başvurarak sınav sorularını büyük puntolu harflerle yazılmış olarak teminini sağlayabilirler. Engelli vatandaşlarımız daha erken emekli olma şansına sahiplerdir. Bakıma muhtaç engelli çocuğa sahip anneler de erken emeklilik hakkına sahiptir. (5510 sayılı kanun)

Devlet memurunun bakıma muhtaç engelli çocuğunun eğitimi için tayin hakkı vardır. Ailesi ekonomik yoksunluk içinde bulunan bakıma muhtaç engellilere evlerinde veya kurumda bakım hizmeti verilmektedir.Bakım hizmetinden faydalanmak için Aile Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne başvurmaları gerekmektedir. Engelli çocukların kullanması gereken ortez protez,tekerlekli sandalye ve işitme cihazının ücreti aile tarafından ödendikten sonra faturayı SGK’na bildirmeleri halinde ödedikleri ücretin bir kısmını geri alabilmektedirler.

SGK hasta alt bezi ile ilgili koşulları yeniden düzenleyen tebliği 06/01/2011 tarihindeki resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.Hekim tarafından reçeteye yazılması durumunda SGK’lı olanlar hasta bezini kurumla anlaşmalı olan eczanelerden Ulusal Bilgi Bankası (UBB) kaydı olması halinde alabilmektedirler.Herhangi bir sosyal güvenceye tabi olmama halinde SYDV’nca sağlanması valilik ve kaymakamlıktan talep edebilirler.Ayrıca sosyal güvencesi olmayanlar belediyeler bünyesinde oluşturulmuş özürlü koordinasyon merkezlerine başvurduğu takdirde de ihtiyacın bir kısmı karşılanabilmektedir.

Serbest meslek erbabı ve ücretli çalışan engelli vatandaşlarımız, kendisi engelli olmasa bile ailesinde engelli kişi bulunan serbest meslek erbabı ile ücretliler vergi indiriminden yararlanırlar. Oy kullanırken seçim kurullarının engelliler için düzenleme yapmaları gerekmektedir. KYK tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde engelli olduğunu belgeleyenlere öncelik tanınmakta ve harç kredisinin geri ödemesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır.

Herhangi bir sosyal güvencesi olmayıp ödeme gücü bulunmayan engelli vatandaşlardan bağış veya evrak parası adı altında herhangi bir ücret talep edilmemesi ve 03.12.2002/58 sayılı Başbakanlık genelgesi uyarınca muayene, tetkik, rapor ücreti alınmaması gerekmektedir. Türk Dil Kurumu ve MEB’nın beraber yürüttüğü çalışmada ortak Türk İşaret Dili sistemini oluşturabilmek için 2011-2012 eğitim-öğretim yılı itibari ile çalışmalara başlamıştır.

Ülkemizde Ankara ve İstanbul’da olmak üzere engellilere yönelik hizmet götüren iki diş kliniği bulunmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, web sayfasında, görme engellilere yönelik sesli kütüphane hizmeti vermektedir. (http://www.ibb.gov.tr/sites/sesliweb/Pages/SesliKutuphane.aspx )

TOKİ (Toplu Konut İdaresi Başkanlığı) satışa sunulan konut sayısının %5’ini engellilere ayırmaktadır. Engelliler kendi aralarında kur’aya girerler,kur’ada çıkmazsa, bu kez genel kur’aya girerler. (yani iki kez kur’aya katılırlar). Fakat ödeme ve peşinat konusunda herhangi bir uygulaması yoktur. (%40 ve üstü özür derecesine sahip olması gerekir.) Her belediyenin engellilere sağladığı imkanlar farklılaşmakta olup ikamet edilen il/ilçe belediyelerinin ilgili birimleri ile bizzat görüşülmesi sunulan imkanları öğrenmek anlamında fayda sağlayacaktır. Ayrıca özel sektördeki bazı firmalarında engellilere yönelik kampanya ve uygulamalarını medya aracılığı ile takip etmek veya yine bizzat ilgili firmaya sormakta yarar vardır.

Psikolojik Danışman/Rehber Öğretmen 2002 yılı Türkiye Engelliler Araştırması’na göre nüfusumuzun %12.29’unu engelliler oluşturmaktadır.Bu da yaklaşık 8.5 milyon engelli vatandaşımız olduğu anlamına gelmektedir.Fakat bu rakamla paralel olarak 8.5 milyon engelli vatandaşımızı dışarıda,parkta,alışveriş merkezinde,markette,sahilde vs. neden bu kadar az görmekteyiz peki? “BUNUN CEVABINI HEPİMİZ BİLİYORUZ…” Yaşar DİLBER Psikolojik Danışman/Rehber Öğretmen

imkanlar/yardımlar konusunda çok az bilgilerinin olduğu gözlemledim. Son Not ; Engelli ve yakınlarının engellilere sunulan imkanlar/yardımlar konusunda çok az bilgilerinin olduğu gözlemledim. MEB bağlı özel eğitim kurumunda görev yapan bir psikolojik danışman olarak, engelli ve yakınlarına katkı sağlamak amacıyla hazırlamış olduğum bu sununun eksikleri veya hataları olabileceğinden hareketle, kaynakları ile beraber mail adresime dönüş yaparsanız gerekli düzeltmeleri yapar, revize ederek güncellenmesi gereken kısımları güncelleyebilirim. İyi çalışmalar. Mail adresim: yasardilber0816@gmail.com

Kaynaklar T.C Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü T.C Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü T.C Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü “Bilgilendirme Rehberi” kitapçığı (2012) İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü “Engelli Çocuklara ve Ailelerine Sağlanan Olanaklar” kitapçığı (2011) “Özürlünün Yasal Hakları” kitapçığı İBB yayını. MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü. ÖSYM,YÖK,SGK,Türk Telekom,TOKİ web sayfaları