İklim Değişikliğinde Sektörel Yaklaşımlar tepav türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı İklim Değişikliğinde Sektörel Yaklaşımlar Sibel Güven İstanbul, 27 Şubat 2012

Gündem İlkim Değişikliği Sorunu ve Etkileri Ekonomi Açısından İklim Değişikliği Sektörlerin Sorumlulukları Enerji Verimliliğinde Durum Sektörlerden Örnek Eylemler Eylemler Nasıl Desteklenebilir? Uluslararası Örnekler Danimarka İrlanda Sonuç

İklim Değişikliği Önemli Bir Sorun Tüm çabalara rağmen uluslararası platformda bir anlaşmaya varılamıyor Aralık 2011’de Durban’da yapılan görüşmelerde 2020 yılında yürürlüğe girecek bir anlaşma metninin 2015’te imzaya açılması kararlaştırıldı Zaman hızla ilerliyor 2100 tarihinde 3 derece veya üzerinde sıcaklık artışı muhtemel bir risk Bireysel olarak inisiyatif almak gerekiyor, Vatandaşlar Sanayi kuruluşları Kamu

İklim Değişikliğinin Etkileri - I Tüm bölgeler aynı yoğunlukta etkilenmiyor Türkiye en çok etkilenecek bölgelerden birinde bulunuyor (Akdeniz havzası) Azaltım ve uyum konusundaki girişimler eşit derecede önemli 2090-2099 döneminde meydana gelmesi beklenen yüzey ısınma değerleri (1980-1999 değerlerine göre ) Kaynak: IPCC 4.İklim Değişikliği Değerlendirme Raporu, 2007

İklim Değişikliğinin Etkileri - II Türkiye’de de bölgelerin farklı şekilde etkilenmesi beklenmekte Ege ve Akdeniz’de yağışlarda düşüş Karadeniz’de yağışlarda artış Batı’da daha yüksek sıcaklık artışları Orta Anadolu’da kuraklık … Sektörler üzerindeki etkiler de farklılaşacak Üretim faktörleri İş yapma biçimleri

İklim Değişikliği Ekonomi için ne İfade Ediyor? 2023 hedeflerine ulaşmak için büyüme vazgeçilmez bir unsur Büyümenin “sürdürülebilir” olması gerekiyor ‘Sürdürülebilir kalkınma’ kavramı çevre politikalarından ayrı düşünülemez Sanayi, enerji ve çevre birlikte ele alınmalıdır Doğa dostu bir büyüme için teknolojik altyapı değişikliği bir zorunluluktur Sektörel uyum ve azaltım kararları stratejik bir bakış açısını gerektirir Emisyon azaltımı için teknoloji yatırımı Kısa vadeli yaklaşım: yüksek yatırım maliyeti Uzun vadeli yaklaşım: sürdürülebilir karlılık Aynı zamanda bir fırsat olarak da algılanmalıdır Yeni, yüksek teknolojili ürünlerin üretimi Yeni pazarlara erişim

Sektörler Nerede Duruyor? Sektörlerin etkilenme durumu farklı olduğu gibi iklim değişikliğindeki sorumlulukları da farklıdır Sera Gazı Emisyonunun Sektörel Dağılımı (2009) Enerji Kullanımı Kaynaklı CO2 Emisyonunun Sektörel Dağılımı (2009) Kaynak: Türkiye Sera Gazı Envanteri, 1990-2009

Kilit Konu: Enerji Verimliliği Her ne kadar sorumluluklar farklılaşsa da tüm sektörlerdeki en önemli ortak sorun: Enerji verimliliği Türkiye enerji verimliliği konusunda hızlı yol alamıyor:

Diğer Ülkelerde Durum Nasıl? Meksika, Brezilya ve İtalya dışındaki ülkeler enerji yoğunluğunu azaltmada bizden daha başarılı Bir birim milli gelir üretmek için gerekli enerji kullanımı (2000=100, sabit yerli paralar)

Sektörlerde enerji verimliliği ile maliyetten daha yüksek bir tasarruf sağlamak mümkün Kaynak: McKinsey&Company Ticari işletmeler ve konutlarda tasarruf Elektronik aletler Isınma Aydınlatma Düşük yakıt tüketimli araçlar Elektrik santralleri dönüşümü Biyoyakıtlar Güneş ve rüzgar enerjisinden elektrik üretimi Enerji verimli yeni elektrik santralleri inşaatı Karbon yakalama ve depolama Binalarda trijenerasyon sistemleri Hibrid araçlar

Türkiye Potansiyelinin Farkına Varmalı Çalışmanın yapıldığı diğer ülkeler için de benzer sonuçlar söz konusu Yunanistan, Rusya, Polonya, İsrail,… Türkiye için ise henüz böyle bir çalışma yok Tüm sektörlerdeki gerçek potansiyelin ve yatırım maliyetlerinin ortaya çıkarılması gerekiyor Ancak farklı sektörlerde enerji verimliliği konusunda Ar-Ge çalışmaları ve uygulama örnekleri mevcut Kısa geri ödeme süreli, maliyet etkin yatırımlar

Sektörlerden Örnek Eylemler – I Yatırım maliyetleri yüksek gibi görünse de geri ödeme süresi çok kısa TÜPRAŞ Batman Rafineri Md. Projeleri Fırın Yenileme Projesi Atık Gazının Yakıt Gazı Olarak Değerlendirilmesi Projesi Projeler Özeti Enerji Tasarrufu 3.502 TEP Tasarrufun Parasal karşılığı 3.645.852 TL/Yıl Yatırım Miktarı 5.996.242 TL Geri Ödeme Süresi 20 Ay

Sektörlerden Örnek Eylemler – II TÜPRAŞ İzmir Rafineri Md. Projeleri Ham Petrol Fırınlarında Kimyasal Yıkama İle Enerji Tasarrufu Projesi Baz Yağları Kompleksi Furfural Ekstraksiyon Ünitesi Isı Entegrasyonu Projesi Baz Yağları Kompleksinde Extract- Mix Akımının Yeni Bir Eşanjör İle Isıtılması Projesi Baz Yağları Kompleksi Hydrofinishing Reaktörü Giriş Sıcaklığının Düşürülmesi Projesi Kuvvet Santrali Kazan Besi Suyu Sıcaklığının Düşürülmesi İle Enerji Tasarrufu Projesi Claus Ünitesi Yanma Havası Isıtma Buharından Tasarruf Edilmesi Projesi Projeler Özeti Enerji Tasarrufu 38.823 TEP Tasarrufun Parasal karşılığı 29.956.407 TL/Yıl Yatırım Miktarı 637.615 TL Geri Ödeme Süresi 0,3 Ay

Sektörlerden Örnek Eylemler - III Vestel Twinjet Çamaşır Makinesi AR-GE Miktarı 12.587.814,000 TL Enerji Tasarrufu 0,014 TEP/Ürün Tasarrufun Parasal karşılığı 31,000 TL/Yıl Satılması Düşünülen Ürün Miktarı 38.830,000 Adet Enerji Tasarrufu 537,310 TEP Tasarrufun Parasal karşılığı 1.203.789,000 TL/Yıl Barilla Gıda AŞ 2008 – 2010 dönemi enerji yoğunluğunda yıllık ortalama %34 azalma sağlamıştır. (2003 – 2007 dönemi yıllık ortalama enerji yoğunluğuna göre)

Diğer Örnek Eylemler: Yeni teknoloji geliştirilmesi Güneş enerjisinden elektriği, ısıyı ve soğuğu bir arada üreten üçlü sistemin (trijenerasyon) geliştirilmesi KOBİ Karbon fiber güneş enerjisi yüzeyi geliştirilmesi Gazi Teknopark Firması Silisyum tabanlı güneş pili ve modülü teknolojisinin geliştirilmesi ODTÜ Teknokent Firması Atık ısının yeniden sisteme kazandıracak teknolojilerinin geliştirilmesi Enerji gideri paylaşım cihazı ve yazılımının geliştirilmesi Erciyes Teknopark Firması Biyokütleden alternatif katı yakıt üretimi Konya Teknokent Firması Biyokütle ve kömür karışımlarını dolaşımlı akışkan yatakta yakma teknolojisinin geliştirilmesi TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü Biyokütle ve kömür karışımlarından sıvı yakıt üretimi

Diğer Örnek Eylemler: Uygulamaya yönelik Fotovoltaik piller aracılığıyla elektrik üretimi Konya Teknokent Firması Rüzgar enerjisinden elektrik üretimi Konya Teknokent Firması, ODTÜ Teknokent Firması Binalarda kojenarason veya trijenerasyon uygulamaları aracılığıyla enerji verimliliğinin sağlanması Hastaneler: Acıbadem, Lokman Hekim, International Alışveriş Merkezleri: Redevco, Tesco Kipa Havaalanları: Atatürk, Esenboğa, Sabiha Gökçen Oteller: Polat, Büyük Ankara, Conrad, Four Seasons, Swissotel, Mardan, Çırağan Üniversiteler: Koç Endüstriyel tesisler ve ticari binalar için etütlerin yapılması ve enerji verimliliğine yönelik adımların atılması Erciyes Teknopark Firması Düzensiz katı atık depolama sahalarının ıslah edilmesi ve depo gazından enerji üretilmesi Firmalar: ITC-KA Enerji Üretim San., Ortadoğu Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş.,CEV Enerji Üretim San., … Belediyeler: İstanbul BB, Samsun BB, Konya BB, … Tarımsal atıklardan yüksek katma değerli biyoürün üretimi TTGV tarafından sağlanan desteklerle yürütülen projeler

Eylemlerin Yaygınlaşması İçin Desteğe İhtiyaç Var Örnek eylemler var ama yaygınlaşmıyor Şirketler için finansman önemli bir problem Enerji sorunu diğer sorunların gerisinde kalıyor MÜESSESEYE YÖNELİK YATIRIM İKLİMİ KISITLAMALARI Fazla miktarda engel oluşturuyor (%) Siyasi istikrarsızlık 52,7 Vergi oranları 47,6 Rüşvet ve yolsuzluk 37,2 Sektördeki kayıtdışı çalışan firmalarla rekabet 31,9 Mevcut işçilerin vasıf ve eğitim seviyeleri 26,8 İş Ruhsatı ve Faaliyet İzinleri 21,8 Elektrik (altyapı, kesinti, dalgalanma, ücret vs.) 20,6 Sektördeki kayıtlı çalışan firmalarla rekabet 20,3 Vergi idaresi ve mevzuatı 19,2 Mahkemeler 14,6 Finansmana erişim 14,0 Nakliye (gecikme, zarar görme, ücret, uzaklık) 11,9 Gümrük işlemleri 9,8 İşçi Mevzuatı Suç, hırsızlık ve kargaşa 8,8 Zorunlu belgelendirme prosedürleri 7,4 İş yapma sürecindeki teftiş ve kontroller 4,5 Araziye erişim Kaynak: ICA Survey 2009, TEPAV Hesaplamaları

Bu Eylemler Nasıl Desteklenmeli? Kamunun destekleyici eylemlerine ihtiyaç var: Otomotiv: enerji verimli araçlara geçişin desteklenmesi Ekonomik ömrünü doldurmuş olan araçlar için kademeli MTV artırımı Yeni teknolojili, düşük emisyonlu araçlarda vergi indirimi Beyaz eşya: evlerdeki beyaz eşyaların dönüşümü Beyaz eşya sektöründe enerji verimli ürün satışlarının izlenmesi ve denetimi için mekanizmaların geliştirilmesi Binalar: Yalıtım ve kojenerasyon Destekleyici bir kredi mekanizmasının geliştirilmesi Enerji verimliliği danışmanlık firmalarının sisteme daha iyi entegre edilmesi Sanayi: Enerjinin verimli kullanılması Verimlilik artırıcı projelere ve gönüllü anlaşmalara sağlanan mali desteğin artırılması Enerji verimliliği etüt bedelinin destek kapsamına alınması Enerji verimliliği danışmanlık şirketlerinin sisteme daha iyi entegre edilmesi

Uluslararası Örnekler Enerji yoğunluğunu düşürmede önemli yol kat etmiş 2 ülke örneği Danimarka İrlanda

Danimarka 1980’den bu yana %78 büyümüş Enerji tüketimini sabit tutmayı başarmış 1992 yılından itibaren hem sanayi hem de hanehalkları enerji tüketiminde emisyon vergisi uyguluyor Vergi iki amaca birden hitap ediyor Yeni teknolojilerin geliştirilmesi: Vergi yoluyla oluşturulan fon enerji verimli yeni teknolojilerin desteklenmesinde kullanılıyor Enerji verimliliği için teşvik Gönüllü anlaşmalarla enerji verimliliği ile ilgili adımlar atan firmalar/hanehalkları vergi istisnalarından yararlanabiliyor.

Enerji Vergileri (2009) Kaynak: Eurostat

Başarının Ardındaki Diğer Faktörler Enerji verimliliği ile ilgili tüm tarafların mutabakatı Elektrik üretim ve dağıtım şirketleri, doğal gaz iletim kurumları ve ısı üretim merkezlerinin zorunlu yıllık enerji tasarruf miktarlarının ne olabileceğinin hesaplanarak bildirilmesi Binalarda enerji verimliliği konusunda etkin bir sertifikasyon mekanizması Satış ve kiralama işlemlerinde ibraz edilmesi 5 yılda bir sertifikaların yenilenmesi Etkin bir yaptırım mekanizması Uygulamaların denetlenmesi Denetlemelerle elde edilen bilgilere göre yeni düzenlemelere gidilmesi Ev aletlerinde enerji verimli ürünlerin üretimi ve kullanımının teşvik edilmesi Düzenli aralıklarla verimlilik kontrolleri, rassal kontroller Enerji verimliliği konusunda çalışan kurumların finansal olarak desteklenmesi

İrlanda - I 2020 yılında %33 enerji verimliliği seviyesine ulaşmak üzere bazı örnek stratejiler Kamuda Tüm kurumlarda enerji verimliliği potansiyellerini ve bu yöndeki faaliyetlerini yıllık olarak raporlama zorunluluğu Yeni kamu binalarında minimum enerji sarfiyatı standartlarının belirlenmesi Özel Sektörde Enerji verimli araçların kullanımı için vergi teşvikleri Kurulan teşvik mekanizmasıyla KOBİ’lerin enerji yönetimi girişimlerinin desteklenmesi Enerji verimliliğinde iyi uygulama örneklerinin paylaşılmasını sağlayacak bilgi ağlarının kurulması Konutlarda Hanehalklarının eski konutlarda enerji verimliliğini artırmaları için kredi mekanizmaları Düşük gelirli hanehalkları için hibeler Yeni yapılacak binalarda minimum enerji sarfiyatı standartlarının belirlenmesi

İrlanda - II Ulaştırmada: Enerjide: Diğer: 2020’ye kadar elektrikli araç dönüşümünün %10 seviyesinde sağlanması Araçlarda emisyon ve yakıt kullanımına ilişkin bilgilendirici etiketleme ve düşük yakıt tüketimli araçlara geçişi sağlamak için vergi indirimleri Vergi teşvikleriyle toplu taşımanın özendirilmesi Enerjide: Arz yönünde rekabetçilik yoluyla verimliliğin artırılması Talep yönetiminin sağlanması Mikro jenerasyon elektrik üretim teknolojilerinin uygulanmasına yönelik destekler Diğer: Ar-Ge çalışmaları için destekler Yeni teknoloji geliştirilmesi Fayda maliyet analizlerinin yapılması Sera gazı azaltım maliyet eğrilerinin hesaplanması Enerji verimliliği danışmanlık firmalarının daha etkin rol alacağı bir sistemin oluşturulması Bilinçlendirme kampanyaları

Sonuç İklim değişikliği acil eylem gerektiren bir alan Sektörlerin orta ve uzun vadede karlılıklarını sürdürebilmeleri için uyum ve azaltım çalışmalarına hız vermeleri gerekiyor Geçiş dönemi maliyetleri önemli bir sorun Enerji verimliliği ile yatırım maliyetinin üzerinde tasarruf sağlanabileceği bilinci oluşturulmalı EVD’lerin rolü çok önemli Kamu destekleri ve kredi mekanizmaları sektörlerin çabalarını tamamlamalı Sorunun çözümü çok taraflı bir işbirliğinin sağlanmasında yatıyor Kamu, özel sektör, üniversiteler, sivil toplum, medya… Tüm aktörlerin çabaları bir araya geldiğinde ‘sürdürülebilir büyüme’ uzak bir hedef değil!

Sibel Güven - sibel.guven@tepav.org.tr Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Söğütözü Cad. No:43 TOBB-ETÜ Yerleşkesi TEPAV Binası 06560 Söğütözü – Ankara Tel: 312 – 292 5500 Fax: 312 – 292 5555 www.tepav.org.tr Sibel Güven - sibel.guven@tepav.org.tr