ÖZEN KARACA, UNICEF TÜRKİYE 19 HAZİRAN 2013 “Türkiye’de Toplum Temelli Erken Çocukluk Hizmetlerinin Geliştirilmesi ve Dezavantajlı Bölgelerde Yaygınlaştırılması Süreci” ÖZEN KARACA, UNICEF TÜRKİYE 19 HAZİRAN 2013

ARKA PLAN UNICEF Türkiye 2011-2014 Ülke Eylem Planı... 2015 yılı sonuna kadar farklı coğrafi ve sosyal şartlardan gelen çocuklar ve erkek ve kız çocuklar arasındaki refah ve fırsat eşitsizlikleri sürdürülebilir şekilde azaltılacak, çocuk yoksulluğu ile mücadeleye yönelik ulusal politikalar ve stratejiler devrede olacak, sosyal korumaya yönelik mali kaynaklar artırılacaktır...

Her çocuğa ulaşmak Çocukların şartlarını eşitlemek Tüm çocuklara nitelikli şartlar sunmak Çocuğun yüksek yararına yönelik çocuğun tam potansiyeline ulaşması için çalışmak

ARKA PLAN Dokuzuncu Ulusal Kalkınma Planı (2007-2013) 584. Okulöncesi eğitimin yaygınlaştırılması amacıyla öğretmen ve fiziki altyapı ihtiyacı karşılanacak, eğitim hizmetleri çeşitlendirilecek, toplumsal farkındalık düzeyi yükseltilecek, erken çocukluk ve ebeveyn eğitimleri artırılacaktır.

ARKAPLAN MEB 2010-2014 Stratejik Planı Stratejik Hedef 1.1: Okul öncesi eğitimde % 33 olan net okullaşma oranını dezavantajlı çocukları gözeterek plan dönemi sonuna kadar % 70’in üstüne çıkarmak. Stratejik Hedef 1.2: Plan dönemi sonuna kadar okul öncesi eğitimde okullaşma oranı ile ilgili hedefleri yakalayabilmek için ihtiyaç duyulan öğretmen sayısının tamamını karşılamak Stratejik Hedef 1.3: Plan dönemi sonuna kadar okul öncesi eğitimi çeşitlendirmek ve bu alanda toplumsal farkındalığı artırmak.

ARKAPLAN MEB 2010-2014 Stratejik Planı «Okul öncesi eğitimde okullaşma oranının nispeten düşük olduğu belde ve ilçelere bağımsız anaokulları yapımında öncelik verilecektir. İhtiyacın karşılanamadığı durumlarda alternatif çözümler için yeni projeler üretilecek, gezici sınıflar gibi mevcut alternatif uygulamalar yaygınlaştırılacaktır.»

İhtiyacın karşılanamadığı koşullarda alternatif uygulamaların yaygınlaştırılması...

İhtiyacın karşılanamadığı koşullar... Belirleyiciler Ücret Mesafe Kapasite Eğitimci/insan kaynağı Bürokrasi Çocuğun ihtiyaçlarına uygunluk

Koşulların çocuğun erişimine mümkün hale getirilmesi... Ücretsiz Çocukların ihtiyaçlarından doğma Yerelin özelliklerine göre şekillenme Yerel işbirlikleri Merkezi destek Yerelin kaynaklarının seferber edilmesi TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM

Türkiye’de Mevcut Durum Türkiye’de toplum temelli yaklaşımlar: nispeten yeni bir olgu Birçok girişim geçici, küçük ölçekli, gönüllülerin hizmetlerine bağımlı, yeterince fon bulamayan ve fiziksel kapasite anlamında yetersiz Hem ebeveynler hem de çocukların ilgisinin ve katılımı olumlu sonuçlar üretiyor ve çocukların gelişimine olumlu katkılar sunuyor Milli Eğitim Bakanlığı’nın, pek çok toplum merkezi aracılığı ile okul öncesi eğitim alanında kurum dışı yaklaşım deneyimine sahip olması ve belediyelerin ve STK’ların da toplum temelli modellere çok benzeyen hizmetler sağlama konusunda deneyimlerinin olması olumlu nokta Fiziksel kapasite yetersizliği genel bir sıkıntı Standart bir eğitim programı mevcut değil Bazı modellerde haftalık görüşmeler ya da ihtiyaç değerlendirme yaklaşımları aracılığı ile, eğitim içeriğinin belirlenmesi sürecine aileler aktif olarak katılıyor, programların toplumun ihtiyaçlarına göre şekillendiriliyor Eğitim hizmetleri çoğunlukla meslek lisesi mezunları tarafından veriliyor Hizmet içi eğitim önemli bir ihtiyaç

Türkiye’de Mevcut Durum Ailelerin, ve özellikle de annelerin eğitiminin, çocukların eğitiminin ayrılmaz bir parçası olarak görüldüğü modeller, dezavantajlı toplumlardan gelen çocukların erişmi ve kayıtlarını sürekli kılma konusunda daha başarılı olma eğilimindedir. Modellerin çoğunda, öz değerlendirme ve dış değerlendirme zayıftır. Bunun muhtemel nedeni, kısıtlı kaynaklar nedeni ile, öz değerlendirme ve izlemenin öncelikli endişeler arasında yer alamaması olabilir. Değerlendirme ve geri bildirim süreçlerine ebeveynlerin katılımı konusu ile ilgili olarak, bu durumun çoğunlukla ebeveynlerin katılımının genel olarak vurgulandığı modellerde görüldüğü söylenebilir. Hizmetlerin ucuz ya da ücretsiz olması durumu da, çocukların bu merkezlere kayıt olmalarının sağlanmasında önemli bir etkendir. Toplum temelli modeller, ancak gerçekten toplumun ihtiyaçlarına dayandığında ve her durumda o ihtiyaçlara öncelik verdiğinde başarılı olmaktadır.

Uluslararası örneklerin incelenmesi Ülkeler Güçlü Yönler İtalya – yerel yönetimlerin etkin rolü İngiltere – bütünleşik hizmet sunumu Kuzey İrlanda – kırsalda 0-3 yaşa yönelik hizmetler İspanya- yerel yönetimlerin etkin rolü Portekiz- yerel yönetimlerin etkin rolü Hollanda- yerel yönetimlerin etkin rolü Moldova- yerel yönetimlerin etkin rolü Bosna Hersek – bütünleşik hizmetler Polonya – kırsalda hizmet sunumu

Türkiye için Modellerin Geliştirilmesi Yerel Yönetimler, İşveren kuruluşları, STK’lar, Kamu Kuruluşlarına yönelik KILAVUZ Erken Çocukluğun Önemi Erken Çocukluk Eğitiminin İlkeleri Toplum Temelli EÇE için Yasal Çerçeve Toplum Temelli EÇE Modellerin Oluşturulmasına Yönelik Atılacak Adımlar Önerilen Modeller

ÖNERİLEN MODELLER Tam gün Yarım gün 2-3 saat Haftada 2-3 gün Hafta sonları Tatil dönemleri... Oyuncak atölyeleri/fabrikaları Aile Kütüphanesi Çocuk Evleri Mobil oyun otobüsleri Oyun odaları Topluma Hizmet Gönüllüleri Merkezi Erken Eğitim Merkezi Anne-Çocuk Sağlık ve Spor Merkezi Çocuk ve Aile Bilim, Sanat, Kültür Merkezleri Flexible models based on the needs of the children and their families! Bu proje, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından UNICEF’in teknik desteği ile yürütülmektedir. Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir.

ÇIKTILAR Dezavantajlı çocuklara yönelik okul uygulamasından farklı hizmet sunumu Atıl mekanlardan faydalanılarak hızlı ve az maliyetli uygulamalar Mahalle bazlı hizmet sunumu Ücretsiz hizmetler Esnek saatler Yerel işbirliklerinin ön planda olduğu modeller Sosyal destek ve sosyal entegrasyon yönü güçlü modeller Okul değildir Ücretli değildir Maliyetli değildir Okul saatlerine bağlı değildir Merkezden gelen kaynaklara bağlı/bağımlı değildir değildir Durağan değildir Öğretmen merkezli değildir Çocuğun mobil olduğu modeller değildir

Eğitim programı, kalite standartları, izleme ve değerlendirme, rehberlik MEB Öğretmen Yerel yönetimler, mülki idareler, özel sektör Fizikî altyapı ve finansman desteği Tanıtım, hedef gruba ulaşma STK’lar Tanıtım (ulusal ve uluslararası), finansman, uygulamalarda izleme ve değerlendirme, rehberlik UNICEF

İŞBİRLİKLERİ Milli Eğitim Bakanlığı Adalet Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sağlık Bakanlığı Gençlik ve Spor Bakanlığı sporcular spor kulüpleri kitapçılar yayınevleri çocuk edebiyatı yazarları TÜBİTAK sanatçı ve bilim insanlarından gönüllüler özel tiyatrolar ve devlet tiyatroları sinemalar Belediyeler İl Özel İdareleri Yerel yönetimler gönüllüler hayırseverler Sivil Toplum Kuruluşları Halk Eğitim Merkezleri Üniversiteler Oyuncak ve Eğitsel Materyal - Araç Firmaları marangozlar, terziler, anneler, babalar, aile büyükleri, ağabey ve ablalar

Toplum temelli erken çocukluk hizmetlerinin nihai amacı Aileleri ve toplumu hizmet alanına çekerek çocuk yararına üretime yöneltmek, Çocuğun gelişiminin desteklenmesi yönünde amaca yönelik güven ortamı yaratarak, toplumsal yararlılık, bilinçlilik ve katılım seviyesinde artış sağlamak, Kapsamlı ve işlevsel hizmetlerle çocuklara yönelik ebeveynlik tutumlarını, davranışlarını iyileştirmek ve ebeveyn katılımını arttırmak, Müdahale edici ve risk önleyici yaklaşımları, modelleri geliştirmek ve var olanları da etkinleştirmek, Çocuğun sağlıklı gelişimi ve etkili bir öğrenme deneyimi için çocukla ilgi tüm kişi kurum ve kuruluşları harekete geçirmek ve birbirlerini tamamlayıcı biçimde işbirliği yapmalarını teşvik ederek diyalog ve katılım süreci oluşturmak

Toplum temelli erken çocukluk hizmetlerinin nihai amacı Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile ulusal ve uluslar arası platformlarda mücadele ederek her çocuğa eğitim olanağı yaratmak ve eşit haklardan yararlanmalarını sağlamak Çocuğa ve çocukluğa yatırım yaparak toplum kalkınmasına değer katmak Mevcut hizmetlerin kalitesini arttırmak ve yeni modeller geliştirilmesi ile çocuk gelişiminde iyileşmeye destek sağlamak Düşük hizmet maliyetleriyle yüksek kalitede hizmet sunarak erken çocukluk eğitimi hizmetlerinin yaygınlaşmasına destek sağlamak Toplumun her kesimindeki bireyleri gönüllü hizmet anlayışına karşı motive etmek

SAHA ÇALIŞMALARI Ağustos 2012...

Yöntem Ön çalışma (Mevcut durumu belirleme & savunu) 10 ilde mevcut durumu belirlemeye yönelik çalıştaylar (Temmuz ve Eylül 2012) ile yaklaşık 70 ilçe ve 300 yerel yetkiliye ulaşıldı... Saha koordinatörlerinin günlük bazda yerelde başlattığı çalışmalar... Atıl mekanların tespit edilmesi Hedef kitleye ulaşılması İşbirliği protokolleri ile ortaklıkların oluşturulması Yerel işbirlikleri ve merkezden destek ile öğrenme ortamlarının düzenlenmesi Vali yardımcıları, kaymakamlar, belediye başkanları, il milli eğitim müdürleri, ilçe milli eğitim müdürleri, işveren kuruluşları ve STK’lara yönelik eğitimler (yaklaşık 300 kişiye ulaşıldı) İzleme ve niteliğin iyileştirilmesi

SAYILARLA İLLER... İLLER ULAŞILAN ÇOCUK SAYISI Adana 523 Ağrı 103 Ankara 136 Diyarbakır 344 Erzurum 170 Hatay 295 İzmir 72 Mersin 109 Şanlıurfa 26 Van 75 TOPLAM 1853

Zorluklar/engeller Toplum temelli hizmetlerin yönetimi ve yürütülmesini tanımlayan yasal çerçeve eksikliği... Geçici Çözüm: Mevcut mevzuattan yararlanılması Mevcut bürokrasinin takip edilmesi MEB insan kaynağından yararlanılması Mevcut denetim sisteminden yararlanılması

Toplum temelli erken çocukluk hizmetlerine özel bir yasal düzenleme Uzun Vadede... Toplum temelli erken çocukluk hizmetlerine özel bir yasal düzenleme İnsan kaynağı Kalite çerçevesi Organizasyon şeması Yetki ve sorumluluklar Uygulama esasları Bütçeleme

TEŞEKKÜRLER