BASKICI LİDERLİK VE DEMOKRATİK LİDERLİK Hazırlayan Reyhan Kara

LİDER KİMDİR? NASIL ORTAYA ÇIKAR?

BASKICI LİDERLİK Geleneksel toplumlarda olur. Otoritesini ve sorumluluğunu işgal ettiği makamdan alır. Liderliğini yaptığı tüm ortamlarda bütün kararları kendisi verir.Başkalarının kararlarına gerek duymaz. İzleyenler ile ilişkisi az ve biçimseldir ve çok kural koyar. İşgörenlerin işleri ile ilgili yakınmalarından hoşlanmaz. İzleyenlerden itaat, bağlılık,uysallık ve sorun çıkarmama davranışlarını ister. Dikey iletişime güven duyar,tersine kuşku ile bakar. Sadece örgütsel amaçların yüksek düzeyde gerçekleştirilmesine önem verir. Her görevi özenle belirler ve tanımlar. Korku,tehdit ve ceza sistemi vardır. Olağanüstü eylemler için ödül koyar.

BASKICI LİDERLERİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ Baskıcı,saldırgan,sert ve kararlı bir kişiliğe sahiptirler. Amaçlarına ulaşmak için mutlak itaat beklerler. Yetkilerini sonuna kadar kullanırlar. Özel yaşamlarını örgütsel yaşamlarından ayırmaya özen gösterirler İletişimleri tek yönlüdür . Denetleyici ve olumsuz olma eğilimindedirler , Hedeflerine varıldığı sürece , izleyicilerinin tepki ve duyguları ile ilgilenmezler. Adorno’nun baskıcı kişilik üzerine yaptığı inceleme sonucunda; Topluma uymaya büyük önem verme Değişiklikten hoşlanmama İdarede amir-memur ilişkilerine önem verme Gücü elinde tutan kişi ve gruplara dönük olma Yabancı ve azınlık gruplarına müsamahasız olma Tutucu ve geleneklerine bağlı görünme Başkalarının cinslik suçlarına aşırı ilgi gösterme

BASKICI LİDER DAVRANIŞININ YARARLARI Toplum aşırı geleneksel, büyüğe aşırı saygılı ve kararı büyükten bekleme alışkanlıklarına sahipse, böyle bir toplumda baskıcı davranan lider, bilgili ve güven veren lider olarak düşünüleceğinden başarılı olacaktır. Baskıcı liderler kendilerini tam yetkili oldukları zaman etkili ve rahat hissetmektedirler. Çünkü bu durum liderde,bağımsız hareket edebilme inanç ve güveni sağladığından ödül niteliği taşımaktadır. Baskıcı lider daha fazla işi ile ilgilenir,daha etkin ve hızlı karar verir. Yapılmasını istedikleri işler çabuk ve istedikleri gibi yapılır. SAKINCALARI İzleyicilerin hiç dikkate alınmaması Yaratıcılığın azalması Örgütsel yenilik faaliyetlerinin asgariye inmesidir. Elemanları arasında kırgınlıkların gelişmesi Bu insanlar arasında gruba katılmalarla,ayrılmaların yüksek oranda görülmesidir.

BASKICI LİDERLİK ANLAYIŞININ UYGULANDIĞI YÖNETİM KURAMI NEDİR?

Davranışçı Kuramcılara Göre Lider Tipleri Göreve Yönelmiş İnsana Yönelmiş Lider Lider (Baskıcı lider)

Davranışçı Kuramcıların En Çok Tanınan Araştırmaları Ohio State Liderlik Çalışması Michigan Üniversitesi Liderlik Çalışması Bu iki çalışmada liderliğin iki boyutunu belirlemiştir. Bunlar İşe yönelik liderlik Kişiye yönelik liderlik

Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışması Liderlik Boyutları İnsiyatif (görev yönelimli) Boyutu Planlama ve örgütleme Karar verme Koordine etme Problem çözme İletişim sürecini belirleme Yöneltme,talimat verme Anlayış (ilişki yönelimli) Boyutu İş tatminine önem verme Arkadaşça davranma Duygu ve düşünceleri anlama Danışarak karar verme Destek olma İetişim kurma

Ohio State Çalışmalarının Bulguları Hem anlayış hem insiyatif boyutu yüksek liderler,grubun başarısını yüksek tutmak için çaba harcarken,grup üyelerine de insan olarak değer veren bir davranış tarzı göstermektedir. Liderin gösterdiği davranışlarla,izleyenlerin liderin yaptığı davranışlara ilişkin betimlemesi arasında zayıf bir ilişki vardır. Anlayış boyutları yüksek liderin bulunduğu örgütlerde, personel devir hızı ve devamsızlık azalır. İnsiyatif boyutu yüksek liderler ise, kısa dönemlerde en yüksek performansı sağlarlar. Lider ile izleyenler arasında lider davranışını etkililik açısından değerlendirmede bir karşıtlık vardır.liderler daha çok görev yönelimli liderlik davranışını vurgularken izleyenler ise ilişki yönelimli liderlik davranışını vurgulamaktadır. ***Bu çalışma,liderlik bulgularının tamamen anket sorularına bağlı olması nedeniyle, verilen cevapların gerçeği yansıtıp yansıtmadığını tam olarak açıklayamaz.

Michigan Üniversitesi Çalışması Sonuçları Kişiliye yönelik liderler, insanlar arası ilişkilere önem veren astlarının gereksinimlerine kişisel ilgi gösteren ve üyeler arasındaki kişisel farklılıkları kabul eden liderler olarak tanımlanmıştır. İşe yönelik liderler ise tam tersi olarak işin teknik yönüne ağırlık vermektedir. Onlar görevinin yerine getirilmesiyle ilgilenirler. ***Bu araştırma sonucunda kişiye yönelik lider, kuvvetle desteklenmektedir.

Yönetimsel Liderlik Tarzı Matrisi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 (1.1)  (5,5) (9,9) (9,1) (1,9) İlişkilere yönelik olma Yüksek Düşük Üretime yönelik olma

Yönetimsel Liderlik Tarzı Matrisi Bulguları 1,1 liderlik tarzında lider sıradan bir üyeden farksızdır. 9,1 liderlik tarzında otorite-itaat en önemli faktördür. 1,9 liderlik tarzında üyelerin arzu ve gereksinimlerini dikkate almalıdır. 9,9 liderlik tarzında işe ve insana dönüklük en yüksek düzeydedir. 5,5 liderlik tarzında, işe ve insana dönük davranışın orta ölçüdedir. *** Yönetim tarzı matrisi liderlik hakkındaki şüpheleri açıklığa kavuşturacak somut bilgiler sunmamaktadır.

MCGREGOR’UN “X” ve “Y” Teorilerinin Benimsenmesi Açısından Liderlik “X” teorisinin varsayımlarını savunan liderler Baskıcı ve Müdahaleci “Y” teorisinin varsayımlarını savunan liderler Demokratik ve Katılımcı

Tetenbaum-Schmidt Lider Davranış Süreci Liderde toplanan yetki Yetkinin liderde bulunduğu alan Yetkinin astlarda bulunduğu alan Yönetici kararını verir ve uygular Yönetici karar verir ve astlara benimsetmeye çalışır Yönetici fikirlerini açıklar. Astlarına soru sorma imkanı verir ve bunları cevaplar Yönetici geçici bir karar verir, astlarına değiştirme hakkı tanır Yönetici konunun sınırlarını belirler ve kurulun öneriler geliştirme ve karar vermesine imkan tanır Yönetici sorunun sınırlarını belirler ve bu çerçeve içindeastlarına alanları ile ilgili istedikleri kararı alıp uygulama izni tanır. ***Bu çalışmada lider, izleyenler ve durumsal değişkenlerin birbirleri arasındaki etkileşimler ele alınarak, farklı “7” davranış tarzı ortaya konulmuştur. Bu davranış tarzları, birbirinin zıttı olan demokratik ve baskıcı önderlik tarzları arasında yer almaktadır.

LİKERT’İN SİSTEM 4 MODELİ Sistem 1: Yöneticilerin iş görenlere güvenleri yoktur ve iş görenler karar alma sürecine katılamazlar. Çalışma ortamında korku ve ceza hakimdir. Kontrol üst kademelerin sorumluluğundadır. Örgütte oluşan biçimsel olmayan yapılar, biçimsel yapıların amaçlarına zıt amaçlar benimserler. Sistem 2: Çalışanlara biraz daha güven duyan yöneticiler, iş görenleri motive edebilmek için ödül ve ceza yönetimi kullanırlar. Kontrol üst kademede olmasına rağmen, orta ve alt kademelere de yetki geçirilebilir. Sistem 3: Yönetimin tamamen olmasa da büyük ölçüde iş görene güveni vardır. Kontrol önemli ölçüde alt kademelere indirilmiştir. Sistem 4: Yönetimin iş görenlere güveni tamdır. Karar verme süreci örgüt içine yayılmıştır. Kontrol sürecinde herkese sorumluluk verilir. Biçimsel ve biçimsel olmayan yapı iç içe geçmiştir. ***Burada sistem 1;Baskıcı liderlik sistem 4;Demokratik liderlik tarzını açıklamaktadır.

DEMOKRATİK LİDERLİK Kurumların yapısından çok, grupların ilişkileri üzerinde çalışırlar. Katılımcı davranış olduğu ortamlarda olur. İşgörenin yönetsel kararlara katılımı lider tarafından sağlanmaktadır. Karar vermede, planlamada ve planın uygulanmasında sorumluluklar izleyenlerle paylaşılır. İşgören, liderine karşı samimidir ve güvenir. Liderin yokluğunda işgören çalışmaya devam eder. Yardımlaşma vardır. Verimliliğin arttırılması için eşgüdüm uygulanır. İletişim güçlüdür.

Demokratik Liderin Kişisel Özellikleri Lider amaçların, plan ve politikaların belirlenmesinde, iş bölümünün yapılmasında ve iş emirlerinin oluşturulmasında işgörenden aldığı öneriler doğrultusunda liderlik davranışını belirlemeye özen gösterir (Eren, 1982, s.382). Lider, sorunların çözülmesi için gerekenleri izleyenlere danışarak yapar Lider izleyenleri karar sürecine katılmaya cesaretlendirir. Kararların izleyenlerin görüşlerinden etkilenmesine ve biçimlenmesine olanak sağlar. Lider cezalandırıcı değildir. Lider izleyenlerin onurunu incitmez, onlara dostça davranır.

Demokratik Liderliğin Zararları En önemli sakıncası zaman kayıplarına neden olması. Masrafların artmasına yol açar. Herkesin fikrinin alınması, uzmanı olmadığı konularda fikir sorulması, izleyicileri zor durumda bırakabilmekte ve yanlış bazı fikirlerin ortaya atılıp savunulmasına yol açabilmektedir. Memnuniyetsizlik ve gücenme durumları ortaya çıkar Yararları İzleyicilerin de lider kadar örgütü etkileyen koşullarla ilgilenip amaç, karar, plan, politikalarla ilgili öneriler getirmesi. Fikir, düşünce, inanç ve arzularına değer verilen izleyicilerin işgörme arzusu ve güdülerinin olumlu biçimde etkilenmesi ve psikolojik tatmin sağlamalarıdır. Grup içi tansiyon ve çatışmalar ortadan kalkmakta, yerini yüksek çalışma gücü ve morale bırakmaktadır. Kararların grup tarafından alınmış olması nedeniyle kararlara sadakat yüksektir.

Eğitim Yönetiminde Demokratik Liderlik

Eğitim Yönetiminde Demokratik Liderlik Eğitim yönetiminin en önemli özelliği; yetki ve sorumlulukların paylaşıldığı, kararların birlikte alındığı, izleyicilerin değil, işbirliği yapan arkadaşların söz konusu olduğu demokratik liderliği gerektirmiş olmasıdır. Hunt ve Pierce’in belirttiği gibi, pek çok eğitim örgütünde, geleneksel baskıcı liderlik iç ve dış etkenler tarafından öylesine benimsenmiştir ki, demokratik liderliğe geçişteki değişikliklerin son derece dikkatle başlatılması gerekir. Baskıcı liderliğe alışan kimseler, her zaman, daha fazla özgürlüğü kucaklamak için koşmazlar. Bu çekingenliğin nedeni, yalnızca aldırmazlık ve alışılmış otoriter hava değildir. Gerçekte pek çok kişi, demokratik yöntemlerden, planları ve sorumlulukları paylaşmaktan kaçarlar (Kaya, 1996:148).

Eğitim Yönetiminde Demokratik Liderlik Lider, demokratik bir yönetim sergileyebilmek için karar sürecine astlarını katmalı, planlama sürecini astlarıyla planlamalı, okulun ve demokrasinin amaçları doğrultusunda astlarını örgütlemelidir. Demokratik lider aynı zamanda iletişimde de başarılı olmalıdır. İletişim kanallarını açık tutan, olup bitenlerden öğretmenleri haberdar eden lider, astlarını kararlara daha çabuk katacak ve okulda demokratik bir kültür oluşturmuş olacaktır. Demokratik yönetim için verimliliğin artabilmesinin bir diğer şartı ise eşgüdümdür. Yani okul örgütünde birimler arasında işbirliğinin sağlanmasıdır.Demokratik yönetimde yardımlaşma vardır. Bu yardımlaşmayı ortaya koyacak olan da liderlerdir. Lider kendisini adeta astları ve okul kültürü için yardımcı kabul etmelidir.

Demokratik Eğitimle İlgili İlkeler Demokratik eğitimde bireyden, yani çocuk ve gençten hareket etmek esastır. Demokratik eğitimde ayrıcalık yoktur, herkes aynı haklara sahiptir. Demokratik eğitimde her birey, “kendine özgü bir kişilik” olarak kabul edilir ve ona saygı gösterilir. Demokratik eğitimde, mevcut yasa ve kurallara uyulur; fakat bunlardan değiştirilmesi istenenler olursa, bunlar üzerindeki görüşlerini de öğrencilerin özgürce ifade etmelerine imkan sağlanır. Demokrasinin temelinde, ahlaki değerler vardır; bunların mevcut bulunmadığı bir çevrede demokrasi gelişemez. Demokratik eğitim, bireyin bütün yeti ve yeteneklerini, mevcut potansiyeli oranında “geliştirici” bir etki yapar. Demokrasilerde karar veren, toplum bireyleri yada onların iradeleri olduğu gibi, demokratik eğitimde de eğitimin yükü öğrencilerin üzerindedir ( Binbaşıoğlu, 2000, s: 34 –35

Sınıfta Demokratik Ortam Demokrasi çoğunluğun azınlığı yönetmesi değildir. Yalnızca sayı çokluğuna dayalı bir yönetim, çoğunluğun azınlığa hükmetmesi olur, demokrasi olmaz. Üstelik sınıfta öğretmen çoğunluk da değildir. Demokrasi, azınlıkta kalanların görüşlerinin dinlendiği, haklarının gözetildiği, niteliğin sayıya feda edilmediği tartışma – uzlaşma – anlaşma – inandırma yöntemlerinin kullanıldığı bir yönetim biçimidir. Sınıfta da böyle işlenebilir. Öğretmen böylece, öğrencilerin, kendi davranışlarını düşünmeye, yargılamaya da yöneltmelidir (Cangelosi, 1988:43 / Aktaran, Başar, 1999)

Demokratik Ve Baskıcı Liderlik Konularında Yapılan Bir Araştırma (Lewin ve arkadaşları tarafından yapılmıştır) Resim, modelaj ve çeşitli elişleri yapılan bir çocuk kampında, çocuklar üç gruba ayrılır. 1.grup; çok demokratik davranan bir lider veriliyor. Bu grupta çocuklar yapacakları işleri kendileri kararlaştırıyorlar. İstedikleri ile işbirliği yapabiliyorlar. Lider, onlarla birlikte çalışıyor ve ancak onlar istediği zaman yardımda bulunuyor ya da yol gösteriyor. 2. grup; lider otoriter davranıyor, öğrencilere vazife veriyor, işlerin nasıl yapılacağını gösteriyor, iyi çalışanları övme yoluyla ödüllendiriyor. 3. grup; lider çocukları tamamıyla başıboş bırakıyor, onlara hiç bir durumda karışmıyor. Üç grupta çocukları kendi başlarına çalışmaya bırakıyorlar.

Araştırmanın Sonucu Demokratik liderle çalışan çocuklar, baskıcı liderle çalışan çocuklara göre aslında daha az iş çıkarmışlardır. Fakat başlarından öğretmenleri gidince demokratik liderle çalışan çocukların iş veriminde çok az bir azalma görülüyor (iş verimi % 50’den %46’ya düşmüştür). Bu gruptaki çocuklar, işe ilgi göstererek hevesle çalışmaya devam ediliyorlar. Birbirleri ile ahenk içinde işbirliği yapıyorlar, daha yaratıcı nitelikte iş çıkarıyorlar. Baskıcı liderle çalışan çocuklar, yalnız başına kaldıkları zaman işin verimi birden düşüyor (%70’den % 29’a). Öğrencilerden bir kısmında kavga etme ve saldırganlık eğilimi görülüyor, aralarında sert tartışmalar oluyor ve düşmanlık hisleri beliriyor. Bu gruptaki öğrencilerin diğer bir kısmında ise fazla yumuşak başlılık ve uysallık görülüyor; fakat bunlar da, lider başlarında olmadıkça çalışmıyorlar. Tamamıyla başıboş bırakılan üçüncü grupta çocuklar arasında ilgisizlik, pasiflik ve can sıkıntısı görülüyor. Bunlarda iş verimi %33 olarak belirlenmiştir (Baymur, 1990:283).

Ben okulumda demokratik bir yönetim sergilemek istiyorsam!... Bunun alt yapısını oluşturmalıyım. Demokratik kültürü gerek okul içinde gerekse okul dışında yerleştirmek istiyorum. Bununla ilgili önce plan yapmalıyım. Hangi aşamalar sonunda demokratik bir kültür oluşturabilirim. Demokratik kültür oluşturabilmek ve demokratik yönetim sergileyebilmek için benim okulumun misyonu var mı? Planladığım konuyu değerlendirmeye tabi tutuyor muyum? ***Demokratik lider yetiştirebilmek eğitim yönetimi konusunda alınacak eğitime bağlıdır. Yapılan araştırmalar şunu ortaya koymuştur: Artık liderin etkiliğinin artması liderin astlarını örgüt kararlarına katması, yöneticilerin insan ilişkileri konusunda yeterli eğitimi alması gerektiğini ortaya koymaktadır (Çelik, 1994:28-32).

Demokratik lider aynı zamanda stratejik bir yönetim sergileyebilmelidir ki demokratik bir ortam oluşsun (Çelik, 1994:28-32).