KAPİTALİZMDE SAĞLIK VE PRATİSYEN HEKİM EMEK-GÜCÜ 14. Pratisyen Hekimlik Kongresi 29 Ekim 2009 - ANTALYA Dr. Onur HAMZAOĞLU Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

İÇERİK KAVRAMSAL ÇERÇEVE İSTİHDAM ZORUNLU HİZMET ÜCRETLENDİRME SAĞLIKLILIK KOŞULLARI, SAĞLIKSIZLIĞIN NEDEN(LER)İ, SAĞLIK HİZMETİ İÇERİĞİ-BİLEŞENLERİ, SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENME ALANLARI, EMEK-GÜCÜ, DEĞER YASASI, HİZMET SEKTÖRÜ, PRATİSYEN HEKİMLİK, PRATİSYEN HEKİM, 80’LERDEN GÜNÜMÜZE “SAĞLIK KRİZİ”, GÜNÜMÜZ İSTİHDAM ZORUNLU HİZMET ÜCRETLENDİRME PRATİSYEN HEKİMLİK-PRATİSYEN HEKİM YARIN-YAKIN GELECEK

Sağlıklı Olmak İçin Ne(ler) Gerekir?

Yeterli ve dengeli beslenme Temiz içme ve kullanma suyu Sağlıklı konut-barınma Temiz hava Temiz toprak Temiz okyanus ve denizler Temiz göller ve akarsular Eğitim Ulaşım İş Sağlık hizmeti

Sağlık kişisel bir durum değil, toplumsal yaşantının bir sonucudur…

SAĞLIKLI OLMAK İÇİN SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖNCELİĞİ YOKTUR

SAĞLIK Soyut ve somut pek çok ürünün yaratıcısı olan insanın, toplumun üyeleriyle kolektif içinde ve her bir üyenin gereksinimini eşit olarak karşılayacak şekilde üretebilmesi biyolojik ve zihinsel bütünlüğünün korunması ve toplumsal örgütlülük ve üretim süreciyle birlikte geliştirilmesidir. soL Meclis Sağlık Komisyonu(2002), Sosyalist Türkiye’de Sağlık, Nazım Kültürevi Kitaplığı, 7

Sağlığı Bozan Etken(ler)? Biyolojik Fiziksel Kimyasal Mekanik Zihinsel

Etkenlerle karşılaşma olasılığını-riskini belirleyen(ler)?

TOPLUMSAL ETKEN

SAĞLIK HİZMETİNİN İÇERİĞİ GELİŞTİRİCİ HASTALIKLARI ÖNLEYİCİ Kişi Çevre TEDAVİ EDİCİ ESENLENDİRİCİ Sosyal Fiziksel

Sağlık, multisektörel ve multidisipliner bir alandır Sağlık hizmeti üretimi, içeriği nedeniyle hekimler tarafından, tek başına gerçekleştirilemez Ekip hizmetidir Sağlık hizmeti üretim sürecini ekibin bütün üyelerinin varlığını göz önüne almadan değerlendirmek bu nedenle eksikli olur

SAĞLIK HİZMETİNİN BİLEŞENLERİ 1. FİNANSMAN 2. ÖRGÜTLENME 3. EMEK-GÜCÜ

SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI 1. Genel Bütçe 2. Sigorta 2.1. Kamu Sigortası 2.2. Özel Sigorta 3. (Cepten Ödeme)

SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ

SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ İnsanın yaşadığı her yerden başlamalıdır BÜTÜN YERLEŞİM YERLERİNDE Kent - Gecekondu …. - Köy BÜTÜN ÜRETİM BİRİMLERİNDE Fabrika, Atölye, Okul, Hastane, Maden…….. KİŞİ VE ÇEVRESİNİ BİRLİKTE ELE ALAN, ANADİLDE NÜFUSA DAYALI KAMUSAL ÖRGÜTLENME BASAMAKLI SİSTEM - SEVK ZİNCİRİ

SAĞLIK EMEK-GÜCÜ Emekçiler Kapitalist üretim biçiminin ortaya çıkmasıyla birlikte emekçiler kendi üretim araçları üzerindeki tüm haklarını kaybetmişlerdir Yaşamlarını sürdürebilmek için emek-güçlerini üretim araçlarının mülkiyetini elinde bulunduranlara satmaya mecbur kalmışlardır

Emek-gücü İnsanın kendisinde bulunan ve hangi türden olursa olsun bir kullanım-değeri üretirken harcadığı zihinsel ve fiziksel yetilerin toplamıdır

Emek-gücü Ona sahip olan kişinin emek-gücünü pazarda bir meta olarak satışa sunması ya da satması halinde görülebilir Bu ilişkinin sürekli olabilmesi için, emek-gücü sahibinin, emek-gücünü, yalnızca, belirli bir süre için satması gerekir

Kişi emek-gücünü toptan ya da süresiz satacak olursa, kendini satmış olur Bu durum emek-gücü sahibinin özgür bir insan olmaktan çıkıp köleye, meta sahibi olmaktan çıkıp metaya dönüşmesidir

İNSAN Özne EMEK-GÜCÜ Nesne (İnsanın sahip olduğu meta’dır)

Değer Yasası d = c + v + s

kullanım değeri = c + v c: sabit sermaye v: değişen sermaye

Değişim Değeri d = c + v + s c: hammadde, enerji, teknoloji vb. değeri v: emek-gücünün değeri, ücret s: artı değer, kâr, emekçinin ürettiği- patronun el koyduğu s/v: sömürü oranı, artı değer oranı

Emek-gücünün yaşamaya devam etmesi ve yeniden üretilmesi, kapitalizmde sermayenin yeniden üretilmesi için zorunlu bir koşuldur

Sağlık hizmetleri üretimi doğrudan bir meta üretimi olmamasına karşın, metaları da üreten emek-gücünün varlığı ve sağlıklı olması için gerekli unsurlardan birisidir

Sağlık hizmetleri beslenme gibi günlük olarak alınması zorunlu olmasa da gereksinim ortaya çıktığında karşılanmaması kişiyi olduğu kadar, üretim sürecini de derinlemesine etkilemektedir

Sağlık hizmetleri dolaylı olarak üretim sürecini de etkilediğinden, emek-gücünün yeniden üretim sürecinde patronlar tarafından dikkate alınmak zorundadır

SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI Genel Bütçe (“v” ve “s” den vergi) 2. Sigorta 2.1. Kamu Sigortası vergi+ ( “v” ve “s” den prim) 2.2. Özel Sigorta vergi+ ( “v” den prim) {sömürü oranı-s/v- en yüksek} (3. Cepten) (daima “v” den)

Üretim Alanları *Sanayi sektörü *Tarım sektörü *Hizmet sektörü

Hizmet Birinin işini görme ya da birine yarayan bir işi yapma Arapça kökenli, ad. Birinin işini görme ya da birine yarayan bir işi yapma (Türkçe Sözlük, Dil Derneği, 2005)

Hizmet Sektörü Özellikle insanın yeniden üretimine yönelik işlerden oluşur Herhangi bir meta gibi depolanmaz ya da stoklanmaz, anında tüketilir ‘Kafa gücüne dayalı olarak çalışanlar çoğunluktur’! Kol gücüne dayalı olarak çalışanlar daha fazla sayıda: temizlik, posta, sağlık, toplu taşıma vb.

Bürokratik koşullar içinde çalışırlar Bilinç, ideolojik değerler, örgütlenme ve sınıf pratikleri bakımından sanayi işçilerinden farklıdır Mesleki bilinç formları, resmi ideolojye yakınlık, kariyerist ve konformist tutumlar daha yaygındır

Sağlık Sektörü Emek yoğundur Teknoloji yoğundur Farklı niteliklerde emek-gücü gerektirir Ekip gerektirir Emek etkinliği sırasında emek-gücünün sayı ve çeşitliliğinin fazla olması, belirli oranda emek-gücünü birbirine bağımlı kılabilmektedir Emek-gücü emek etkinliği sırasında hizmeti alanlarla sürekli yüz yüze olmak durumundadır

Sağlık Emekçileri Sağlık sektöründe emek-gücünü satarak yaşamak zorunda olanlar: …… ………………….. ………… ………………..hizmeti üretmektedir

Sağlık Emek-Gücünün Ayırd Edici Özellikleri Birbirinden farklı nitelikte çok çeşitli, çok sayıda ve çok yünlü Zorunlu ekip çalışması En uzun süre mesleki eğitime gerek duyar İleri düzeyde uzmanlaşma Başka bir nitelikteki emek-gücü ile ikame etmenin olanakları kısıtlıdır Hasta/kişi ilişkisi hemen tamamen kişiye özeldir. Hastanın sürekli biçimde aynı sağlıkçıyla ilişki kurması istenir ve bu sağlıkçı açısından da gereklidir Sağlık hizmeti günün 24 saatinde üretilen bir hizmet olmasıyla düzensiz çalışma Sürekli olarak hasta, ızdıraplı, yardıma muhtaç insanlarla karşı karşıyadırlar Teknolojik gelişmelere rağmen, “emek yoğun” çalışır Farklı statülerdeki sağlık emekçileri arasındaki ayrım derindir Belirli meslek gruplarında kadın emeği

80’lerden Günümüze Merkez ve çevre kapitalist ülkelerde sağlık alanında maliyet artışından kaynaklandığı ifade edilen bir ‘sağlık krizi’ nin tanımlandığına, krizin çözümü için reçete olarak da ‘sağlıkta reform’ öneri ve uygulamalarına tanık olmaktayız

Sağlıkta reform ile; 1. Sağlık hizmetinin nüfusun tümünü kapsama hedefinde olması gerektiği ifade edilirken, bir yandan prim, katkı payı vb. ödemelerle sağlık hizmetine ulaşmayı kişisel kaynaklara dayandırılmaktadır 2. Sağlık hizmetlerinin sunumuyla finansmanının birbirinden ayrılmaktadır

3. Sağlık sektöründe kamu kurumlarının varlığını olabildiğince sınırlayıp kamu dışı hizmet sunum birimlerinden oluşan sağlık sektörünün oluşumuna ve yerinden yönetime dayanan bir sağlık sistemi kurulmasına 4. Sağlık sektöründe piyasa mekanizmalarının hakim olmasına çalışılmaktadır

5. Ayrıca sağlık emek-gücü istihdamında esnek çalışma biçimleri ile 6. Özellikle hekim ve hemşirelik hizmetleri sunumunda ara emek-gücü kullanımı yaygınlaştırılmaktadır

Günümüzde 1. Sağlık sektörü hem emek hem de teknoloji yoğun olduğundan diğer sektörlerden farklı olarak teknolojik gelişmeler emek yoğunluğunu azaltmamakta, aksine artırmaktadır 2. Bu durum sağlık hizmetlerinde hastaların, tedavi hizmetlerinin öncelenmesini ve maliyet artışını da beraberinde getirmektedir

3. Hem hükümetler hem de sektöre yatırım yapmış olan patronlar maliyet artışını engelleyebilmek, kâr maksimizasyonun devam ettirebilmek için yoğun çaba içerisindedirler 4. Günümüzde maliyet artışının engellenebilmesinin önemli araçlarından birisi emek-gücü maliyetini düşürebilmektir

5. Bunun için esnek üretim, esnek istihdam gibi sömürü oranını artıran uygulamaların yanı sıra, talep fazlası arz(işsiz sağlıkçılar yığını) gibi stratejiler uygulanmaktadır 6. Sağlık emekçilerinin büyük bölümü güvencesiz ve düşük ücretle çalıştırılmaktadır

7. Sağlık emekçileri yarı zamanlı, parça başı çalışma biçimleriyle haftanın sadece belirli günlerinde ve belirli saatlerinde çalışmaya, birkaç işte ve iş güvencesiz çalışmaya zorlanmaktadır 8. İş güvencesinden yoksun çalışma ve emekliliğe yansımayan, rekabet yaratan ücretlendirme biçimleri yaygınlaştırılmaktadır 9. İşsiz sağlık emekçilerinin sayısı her geçen gün artmaktadır

10. Maliyeti azaltmak amacıyla hekim ve hemşire yerine ara emek-gücü kullanımı yaygınlaşmaktadır 11. Bu durum bir yandan hekim ve hemşirelerin emek piyasasındaki durumunu zorlaştırır ve sömürü oranlarında artış yaratırken, diğer yandan bu yeni grup sağlık emekçileri için de benzer sonucu hazırlamaktadır

12. Ekim 2009 tarihi itibariyle 35 ilde uygulamaya konan aile hekimliği sistemi, yukarıda sıralananları “PATRON” pratisyen hekimler ve birinci basamak sağlık ekibinin diğer üyelerine yaşatmanın önemli bir aracı olarak kullanılmaktadır

Taşeronun işçisi olarak istihdam 1. Kadro karşılığı memur statüsü Ebe, Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru için daha yaygın 1926 – 2003 2. Süreli iş sözleşmesi ile istihdam 1987 - …. 3. Hizmetlerin satın alma yolu ile gördürülmesi Taşeronun işçisi olarak istihdam 2003 - ….

Güvencesizlik yüksek ücret ile özendirilmiştir 4. Bir yıl süreli sözleşme 2003 - … / 2004 - … 5. Sözleşmeli statüde iş güvencesiz çalışma 2005 - … 6. Kamu Hastane Birlikleri Pilot Uygulaması Hakkında Kanun Tasarısı (2007) taşeron işçisi, döner sermayeden ücreti ödenen sözleşmeli, ancak döner sermayeden ek ödeme verilmeyen ve iş güvencesi içermeyen uygulamaların bir kısmının ya da tümünün birlikte kullanılabileceği bir istihdam biçimi getirilmek istenmektedir Güvencesizlik yüksek ücret ile özendirilmiştir

ZORUNLU HİZMET 1923 – 1932 1932 – 1981 Yok 1981 – 1995 1995 – 2003 Fiili olarak yok 2003 – 2005 Yok 2005 – …

ÜCRETLENDİRME … – 2004 “Eşit işe eşit ücret” Memur ve sözleşmeli, aynı hizmet süresi, aynı eğitim, benzer bölge, aynı ücret 2005 –… Aile hekimliği ücret ödeme biçimi 2006 – … Takata dayalı ek ödeme 2006 – … ANGARYA (Zorunlu işyeri hekimliği)

Pratisyen Hekimlik ? Disiplin-çalışma alanı olarak mı yaşanıyor? Uzmanlığa geçiş aşaması mı?

Pratisyen Hekim ? Ailesinin sınıfsal konumu Eğitimi Çalışma alanları Çalışma koşulları Çalışma biçimleri Özlük hakları Ücretlendirme Yaşam koşulları

Kondratief KRİZ !!! 1826 1874 1914 1974 2001 2008 Ernest Mandel

Bunların tümü durum tespiti… NE YAPALIM ?

Teşekkür ederim

KAYNAKÇA Marx K(1971) Capital A Critical Analysis of Capitalist Production Volume 1, Progress Publication, Moscova. Öngen T(1996) Prometous’un Sönmeyen Ateşi, Günümüzde işçi Sınıfı, Alan Yayıncılık, 2. Baskı,İst. TTB(2008) Füsun Sayek TTB Raporları 2008, Sağlık Emek-Gücü: Sayılar ve Gerçekler, Ankara.