MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE İŞ GÜVENLİĞİ EĞİTİMİ Doç. Dr. Suphi Ural Çukurova Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Maden Mühendisliği Bölümü, 01330, Sarıçam / Adana E-MAIL: suralp@cu.edu.tr WEB : www.riskanaliz.net

SUNUM PLANI 1. İSG EĞİTİMİNİN AMACI ÖNEMİ VE KAPSAMI, 2. MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE İSG EĞİTİMİ, 2.1 MYO’LARDA İSG EĞİTİMİ, 2.2 LİSANS PROGRAMLARINDA İSG EĞİTİMİ, 2.2 YÜKSEK LİSANS PROGRAMLARINDA İSG EĞİTİMİ, 2.3 YAŞAM BOYU ÖĞRENME PROGRAMINDA İSG, 4. A.B.D. ÜNİVERSİTELERİNDEKİ UYGULAMALAR, 5. A.B.’DEKİ UYGULAMALAR, 6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER.

İSG EĞİTİMİNİ ÖNEMİ İş Sağlığı ve Güvenliği önlemlerine uygun olarak tasarlanmamış işletmelerin ekonomik ve verimli olması mümkün değildir. YİTİRİLEN YAŞAMLAR, İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARI NEDENİYLE ARTAN TAZMİNATLAR, İŞLETMENİN KISMEN YA DA TAMAMEN ZARAR GÖRMESİ, ÜRÜNÜN YA DA HAMMADDELERİN ZARARA UĞRAMASI SİPARİŞİN ZAMANINDA TESLİM EDİLEMEMESİ NEDENİYLE UĞRANILACAK KAYIPLAR,

Ölümlü iş kaza sayısının az olduğu ülkelerin rekabet gücü daha yüksektir. 10 20 30 40 50 60 Finland USA Netherlands Germany Switzerland Sweden UK Australia Canada France Belgium Japan Norway Ireland Spain South Africa Hungary Korea R. Chile Brazil Portugal Malaysia Thailand China Mexico Indonesia Russia Rank Rekabetçilik sıralaması (Competitiveness) Ölümlü iş kazaları / 100 000 çalışan Is it costly? Not really – the countries that have lowest rates of fatal accidents and invest most into OSH, are also the most competitive ones (by World Ecocomic Forum ranking). Countries with high accident rates and little invstment into OSH, are economically not very successful. So Turkey, good luck and success! And hope to see you soon at the bottom left corner! (Source: World Economic Forum / Takala 2003)

Rank Türkiye Rekabetçilik oranı (Competitiveness) 10 20 30 40 50 60 Finland USA Netherlands Germany Switzerland Sweden UK Australia Canada France Belgium Japan Norway Ireland Spain South Africa Hungary Korea R. Chile Brazil Portugal Malaysia Thailand China Mexico Indonesia Russia Rank Rekabetçilik oranı (Competitiveness) Ölümcül iş kazaları / 100 000 çalışan Türkiye

TÜRK MÜTEAHHİTLERİN İŞ ALDIĞI ÜLKELERİN DAĞILIMI İŞ TUTARI (MİLYAR USD) (%) 1 TÜRKMENİSTAN 4,252 20,9 2 LİBYA 2,460 12,1 3 IRAK 2,192 10,8 4 RUSYA 1,694 8,3 5 İRAN 1,112 5,5

İSG EĞİTİMİNİ AMACI Üç temel amacı vardır; Çalışanları Korumak, Üretim Güvenliğini Sağlamak, İşletme Güvenliğini Sağlamak.

İSG EĞİTİMİNİN KAPSAMI Toplumda gerçek anlamda iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanabilmesi için; İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜNÜN YAYGINLAŞTIRILMASI GEREKİR Başarılı bir İSG yönetimi, üst yönetimden işçiye kadar herkesi kapsar ve taahhüdünü gerektirir. Yetki - Sorumluluk ilişkisine göre: Yöneticilerin sorumluluğu çok daha fazladır.

İSG EĞİTİMİNİN KAPSAMI İş hayatında yer alan bütün meslek gruplarının İSG eğitimi alması son derece önemlidir. Temel Eğitim Uzmanlık Eğitimi BU ÇALIŞMADA, MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMLERİNDE İSG EĞİTİMİNİN DURUMU İNCELENEREK, MÜFREDATLARDA NE ŞEKİLDE YER ALMASI GEREKTİĞİ TARTIŞILMIŞTIR.

MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE EN SIK GÖRÜLEN İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU ÖLÜM RİSKİ ABD’DE %0,13 ABD’DE KÖMÜR TERMİK SANTRALLERİNDE; ENERJİ ÜRETİM MALİYETİ 0,035-0,04 USD/KWS OLMASINA RAĞMEN ,KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZUN NEDEN OLDUĞU KAYIPLAR MALİYETİ 0,0556-0,083 USD/KWS SEVİYESİNE YÜKSELTMEKTEDİR. TÜRKİYE’DE DE TTK ZONGULDAK İŞLETMELERİNDE KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMONONYOZU YAYGIN BİR MESLEK HASTALIĞIDIR (YILLIK PREVELANS %3)

MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE EN SIK GÖRÜLEN İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI GRİZU VE KÖMÜR TOZU PATLAMALARI - GÖÇÜKLER Ülkemiz madencilik sektöründe yaşanan kazalarda Avrupa’da birinci dünyada ise üçüncü sıradadır. Sadece bu verilere dayanarak bile, ciddi bir sorunla karşı karşıya olduğumuz söylenebilir.

İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için maden işletmesinin çok iyi planlanması, gerekmektedir. Yoğun olarak yaşadığımız grizu facialarını bu açıdan incelediğimizde sonucun hiç de sürpriz olmadığı ortadadır Grizu facialarını önlemek için ocak havasındaki metan oranının tehlike sınırına gelmesini engellemek gerekir. Ancak kömür içerisindeki metan içeriği fazla olduğu durumlarda, havalandırma işlemleri nizami yapılsa dahi, grizu patlamasını önlemek son derece zordur.

ÖRNEK : Galeri kesit alanı 0,6 m2 ve metan geliri 10 m3/ton olan bir ayakta temiz hava ihtiyacının hesabı: Temiz hava ihtiyacı=(Ocak havasına karışan metan miktarı / İzin verilen azami gaz konsantrasyonu) - Metan konsantrasyonu Yer altı maden işletmelerinde, özellikle işçilerin bulunduğu yerlerde en yüksek hava hızı 8 metre/saniye’yi geçmemelidir. Bu nedenle 0,6 m2 kesit alanı olan bir galeriye en fazla 4,8 m3/s temiz hava gönderilebilir.

Grizu tehlikenin kesin olarak ortadan kaldırılabilmesi için madende kazı işlemlerine başlanılmadan önce kömür içerisinde bulunan metan gazının boşaltılması (drenajı) gerekmektedir: Japonyada 1962 yılında meydana gelen bu Grizu Faciasında toplam 458 işçi hayatını kaybetti ve 1000’in üzerinde işçi de ciddi şekilde yaralandı. KAZANIN OLUŞ ŞEKLİ: Yeraltında biriken grizunun bir kıvılcım ile ateşlenmesi VE kömür tozlarının patlaması VE Karbon monoksit gazının bütün ocağa yayılmasıdır. Grizu patlaması nedeniyle sadece 20 işçinin hayatını kaybettiği ve geriye kalan 438 işçinin, %10’ kadar varan CO gazı ile zehirlendikleri anlaşılmıştır. Türkiye’de benzer ölçekte bir kaza 1992 yılında Zonguldak/Kozlu ocağında meydana gelmiş ve 263 madenci yaşamını yitirmiştir. Dünyada üretim öncesi metan drenajı yapılması uygulaması son derece yaygındır, Bu kömür havzalarında geçmişte yaşanılan grizu faciaları kesin olarak önlenmiştir.

Grizu+Kömür tozu patlamasının yeryüzündeki tatbikat görüntüleri

Grizu + Kömür tozu patlaması + CO yayılımı zincirleme olayının ocak ağzından görünümü

Yetersiz Havalandırma GRİZU PATLAMASI Aşırı Metan Ateşleme Kaynağı Fazla Üretim Yetersiz Havalandırma VEYA VE Açık Alev Mekanik Kıvılcım PM Kullanımı Statik Elektrik HATA AĞACI ANALİZİ Metan Drenajı Yok

MADENCİLİK VE İSG EĞİTİMİ İSG Kültürünü benimsemiş yöneticiler için bütün yüksek öğretim disiplinlerinde İSG eğitimi verilmelidir. Ön lisans (2 yıl), Lisans (4 yıl), Yüksek Lisans (2 yıl), Doktora (4 yıl). Eğitimin içeriği ve süresi disiplinlere göre farklı olabilir.

LİSANS EĞİTİMİ Çukurova Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesinde 12 mühendislik programı bulunmaktadır. Bilgisayar, Makine ve Tekstil Mühendisliği Programlarının müfredatına İSG dersi 2010-2011 öğretim yılından itibaren eklenmiştir. Maden Mühendisliği Bölümünde 2001 yılından bu yana İSG dersi eğitimi verilmektedir.

MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜNDE İSG EĞİTİMİ Maden işletmelerinde İSG konuları ve İSG kültürü eğitimi 3 saatlik bir derse sığdırılamaz. İSG Eğitiminde tekrar son derece önemlidir. 1. sınıfta: Maden mühendisliğine giriş (4 saat), 2. sınıfta: Teknik emniyet ve işçi sağlığı (42 saat), Madenlerde hazırlık ve kazı (6 saat), Açık işletme tekniği (6 saat), Elektroteknik (4 saat), Yer altı üretim metotları (4 saat), 3. sınıfta: Cevher hazırlama (2 saat), Tahkimat (2 saat), Sondaj tekniği (2 saat), Madencilikte doğal riskler (10 saat), Tünel ve kuyu açma (2 saat), 4. sınıfta: Maden makineleri (2 saat), Maden kazı ve mekanizasyonu (2 saat), Maden havalandırma (21 saat), TOPLAM: 186 saat süreli Maden Mühendisliği programının 107 saati İSG konularını içermektedir Üniversiteler arasında bir Çalıştay düzenlenmeli ve ortak bir eğitim müfredatı üzerinde anlaşma sağlanmalıdır.

LİSANS ÜSTÜ PROGRAMLARINDA İSG EĞİTİMİ 2010 yılı sonu itibarıyla “İSG alanında” 36 adet doktora, 134 adet Yüksek Lisans tezi tamamlanmıştır İSG konularında yetiştirilmiş akademisyen sayısı arttırılmalıdır

Dİğer akademİk faalİyetler Üniversitelerde YAŞAM BOYU ÖĞRENME PROGRAMI ve Sürekli Eğitim Merkezleri Kapsamında İSG eğitimleri düzenlenmektedir. İSG Kongreleri ve Sempozyumları düzenlenmektedir.

A.B.D.’DE İSG EĞİTİMİ ABD’de kabul edilmiş mühendislik Disiplinlerinden birisi de Sağlık ve Güvenlik Mühendisliği’dir (Health and Safety Engineering). Bu mesleğin iş tanımı şu şekilde yapılmaktadır: Bilimsel ve teknik yöntemler kullanarak işyerinin ve çalışanların zarar görmesini engellemek, yangın, zehirli kimyasallar ve diğer tehlikelere karşı gerekli önlemleri almak, iş yerlerindeki riskleri kabul edilebilir seviyelere düşürebilmek için prosedürler geliştirmek.

A.B.D.’DE İSG EĞİTİMİ

AB’nin üniversitelerdeki ISG eğitimine ilişkin hedefi; A.B.’de İSG Eğitimi Üniversite eğitim politikaları içerisinde İSG eğitiminin müfredat içerisinde yer almasına özellikle dikkat edilmektedir, AB’nin üniversitelerdeki ISG eğitimine ilişkin hedefi; Bütün öğrencilere İSG kültürünü kazandırmak ve üniversite içerisinde sağlıklı ve güvenlikli ortamlar temin etmektir.

SONUÇLAR VE ÖNERİLER İSG kültürünün yaygınlaştırılabilmesi için, eğitim müfredatlarına İSG eğitiminin uygun bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir, Konu ile ilgili olarak, üniversiteler ile ilgili tüm tarafların katılacağı bir çalıştay düzenlenmeli ve daha sonra hazırlanacak ortak bir eğitim müfredatı üzerinde anlaşma sağlanmalıdır, Bu özellikler göz önünde tutularak hazırlanacak ulusal İSG eğitim programı; tıp, mühendislik mimarlık ve fen fakültelerinin, tüm meslek yüksek okullarının müfredatı içerisine konulmalıdır, Lisansüstü programlarda iş güvenliği ve risk yönetimine ilişkin araştırmaların sayısı arttırılmalıdır,

BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.