HEKİM HAKLARI KISITLANDI MI? Prof.Dr. Sermet Koç İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı

Prof.Dr. Göksel Kalaycı (1939-2005) …saygı ile

Sağlık temel insanlık hakkıdır. “Sağlık”, yaşama, eğitim gibi doğuştan temel insan haklarındandır. Anayasamız başta olmak üzere; “bireylerin sağlığını koruma” devletin esas sorumlukları arasında sayılmıştır.

Hekim hasta ilişkisi Hekim hasta ilişkisinde binlerce yıl süren geleneksel model, son yüz yılda değişti. Hekim hasta ilişkisi hukuken “velalet tipi sözleşme” şeklindedir.

Hekim hasta ilişkisi Hasta hakları, esas olarak insan haklarının ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade etmekte ve dayanağını insan haklarıyla ilgili temel belgelerden almaktadır. Hasta hakları, daha iyi sağlık ortamı için hasta ve hekimlerin birlikte sahip çıkması gereken haklardır. Uluslararası ve ulusal hukuksal belgelerde yer aldı.

Hasta hakları, “Anayasa” , "Tıbbi Deontoloji Tüzüğü " ve Sağlık Bakanlığınca hazırlanan "Hasta Hakları Yönetmeliği" ile(1/8/1998) düzenlenmiştir. Ayrıca Türk Tabipleri Birliği’nin “Hekimlik Meslek Etiği Kuralları” vardır.

Son 15-20 yıldan beri genelde sağlık çalışanlarının; özelde ve daha ağırlıklı olarak “hekim hakları” tartışılmaya başlandı.

“Hekim hakkı” doğru bir tanım mıdır? Hasta hakları ile ilgili yasa ve yönetmelikler bulunmakla birlikte; hekim hakları ile doğrudan ilgili yasa, yönetmelik ve benzeri hukuksal bir belge bulunmamaktadır. Hekim hakları ile ilgili hususlar, tıp etiği ve deontolojisi ile ilgili belgelerde yer almaktadır. Hukuksal bir metin( yönetmelik, genelge) olmasa da, hekimler arasında mesleki haberleşme ortamlarında hekim hakları ile ilgili esaslar oluşmaya ve kabul edilmeye başlandı.

Hekim hakları ile ilgili belgeler Gereken teşhis ve tedaviyi tayin etme serbestisi (T. Deont. Tüz. md.6) İyileşme garantisi vermeme (T. Deont. Tüz. md.13) Mesleki veya şahsi (güvensizlik gibi) sebeplerle hastaya bakmayı reddetme (Acil, resmi veya insani vazifenin ifası halleri hariç)(T.Deont.md 18) Beraber çalışacağı elemanları seçme serbestisi (T.Deont. Tüz. md 21)

Hekim hakları ile ilgili belgeler Tıbbi kanaatine göre özgürce klinik ve etik karar verme hakkı(Lizbon Bil.), Konsültasyon ile görüş isteme, sağlığına zarar gelmemesi-kendini koruma ve önlem alma, mesleki gelişmeleri izlemeyi ve desteği talep etme, muayene ve tıbbi işleme yeterli zaman ayırma ve talep etme (Tab. Uzm. Yön. md. 10), Tanıklık ve bilirkişilikten çekilme, çağırıldığında gerekli ulaşımının sağlanmasını isteme ve hasta ile yakınlarından saygı görme.

Hekim hakları 1. Çağdaş bilimsel tıp olanaklarını uygulama hakkı 2. Mesleğini uygularken etik ilkelere bağlı olma hakkı 3. Hekimin baskı altında olmadan mesleğini uygulama hakkı 4. Hekimin kendi değerlerine ters düşen durumlardan kaçınma hakkı 5. Hekimin sağlığını koruma hakkı

Hekim hakları 6. Hekimin yeterli bir gelir düzeyi talep etme hakkı 7. Hekimin hastayı reddetme hakkı 8. Hek imin yönetsel süreçlere katılma hakkı 9. Hekimin danışma hakkı 10. İyileşme garantisi vermeme hakkı 11. Yeterli zaman ayırma hakkı 12.Tanıklıktan çekilme hakkı 13.Tedavi Yöntemini Seçme Hakkı

Çağdaş bilimsel tıp olanaklarını uygulama hakkı Hekimlik mesleği, son yıllarda iletişim ve bilgisayar teknolojisine her düzeyde yüksek düzeyde gereksinim duyan bir uygulamaya dönüşmüştür. Tıp eğitiminde yüksek teknolojinin tıptaki uygulama alanları ile tanışan bir hekimin iş yaşamında tanı ve tedavide söz konusu gelişmeleri yaşamayı istemesi hakkı söz konusudur.

Hekim hakkı tıp eğitiminden başlar.  Öncelikle hekimlerin nitelikli bir eğitim görme ve kendilerini yenileme hakkı vardır

Mesleğini uygularken etik ilkelere bağlı olma hakkı Hekim mesleğini uygularken etik ikilemlerde; yasal, politik, toplumsal , estetik ve ekonomik değerlerle çatışabilir. Bu çatışmayı çözümlerken hekimin özgür ve bağımsız karar verme hakkı olmalıdır. 

Hekimin baskı altında olmadan mesleğini uygulama hakkı Mesleki uygulamada hekimin gereksinim duyduğu klinik özgürlüğün sağlanmasına engel olabilecek her türlü baskı girişimi mesleğin doğasıyla çelişir. Bu durum, özellikle adli hekimlik alanında geçerlidir. Hekim Cumhuriyet Savcılığına , Türk Tabipleri Birliğine , Dünya Hekimler Birliğine ve iç hukuku tükettiyse Avrupa İnsan Hakları Komisyonuna başvurabilir. 

Hekimin kendi değerlerine ters düşen durumlardan kaçınma hakkı  Hastanın değerlerine saygı duyulan bir ilişkide, hekimler kendi değerlerini (hastalar açısından olumsuzluk yaratmamak koşulu ile) savunabilirler. Bir hekim kendi değerlerine ters düşen uygulamalara zorlanmamalıdır.

Hekimin sağlığını koruma hakkı Hekim, mesleğini uygularken sağlık risklerini en aza indirecek çalışma koşullarını talep etme hakkına sahip olmalıdır.

Hekimin yeterli bir gelir düzeyi talep etme hakkı Hekimlik mesleğindeki gelişmelerin izlenmesi, belirli bir bedeli gerektirmektedir. Hukuken hekimin kendini ülke tıbbının gelişmesi düzeyinde yetiştirmesi gerekir. Bu hekimlerin kitap alımı, dergi aboneliği ve kongre katılımı için bütçelerinden belirli bir pay ayırmalarını gerektirir. Yaptıkları ağır mesleki bilgi ve yoğun emek gerektiren ayrıca riskli hizmetin karşılığı ödenmelidir.

Hekimin hastayı reddetme hakkı Hasta-hekim ilişkisinin temelinde yer alan öğe güvendir. Hekimin kendisine güven duymayan hastayı reddetme hakkı olmalıdır. Başka bir örnek: Bulaşıcı bir hastalığı hekime söylemeyen hasta. Bu gibi durumlarda; hekimlik onurunun korunması, olmazsa olmaz koşuldur.

Hekimin hastayı reddetme hakkı Kamu kuruluşlarında ve tüzel kişiliği olan kurumlardaki hekim ve diğer sağlık mensupları hastayı kabul etmek zorundadır. Özel olarak çalışmasını yürüten bir hekim bir yerde tekse hastayı kabul etmemezlik yapamaz. Yine deprem , savaş ve kitle kazalarında sağlık mensubu tüm hastalara bakmak zorundadır. Bu itibarla hekimin hastaya bakıp bakmamakta serbest oluşu ; acil yardım,resmi ya da insani vazifenin ifası gibi hallerle sınırlıdır. Bu durumlarda müdahale zorunludur( Tıbbi Deontoloji Tüzüğü 18. madde). 

Hekimin yönetsel süreçlere katılma hakkı Hekimin hem bulundukları kurumlarda, hem de ülke ile ilgili yönetsel süreçlerde etkili olma ve sağlıkla ilgili hazırlanan mevzuatta görüş bildirme hakkı olmalıdır. 

Hekimin danışma hakkı Hekimlik mesleğinin gelişimi, hekimin tek karar verici durumundan "karar veren bir ekibin üyesi" konumuna doğru değişmesini de beraberinde getirmiştir. Hekimin gereksinim duyduğu anda konsültasyon hakkı olmalıdır. Bu danışmanlık süreci, tanı ve tedavi sorunları için olduğu kadar , etik sorunlar içinde söz konusu olabilir.

İyileşme garantisi vermeme hakkı Hekim bilimsel olarak uygun tanıyı koyar ve gereken tedaviyi uygular. Bu çalışmaların kesinlikle ‘şifa’ ile sonuçlanmamasından dolayı , deontoloji bakımından tenkit edilemez (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü 13.m). 

İyileşme garantisi vermeme hakkı Tedaviye gelen hastayla hekim arasında bir sözleşme yapılmış sayılır. Sözleşme gereği hekim başladığı tedaviyi sonuçlandırır , eksikleri tamamlar , hastayı iyileşinceye kadar takip eder. Hekimin, bu sözleşmede hastanın tamamen iyileşeceğini söylemesi gerekmez. Hastada hekimden böyle bir söz talep edemez. Hekim sadece tıp ilkelerine ve kurallarına göre gereken tedaviyi ve ameliyatı yapmaya ve tedavi prensiplerini en iyi şekilde uygulamaya söz vermiş sayılır.  

Yeterli zaman ayırma hakkı Hekimden hastasına gerekli özeni göstermesi, bilgi ve belgeleri iyi bir şekilde kaydetmesi, hastaya hastalığı ile ilgili bilgileri vermesi beklenmektedir. Bunların hepsi zaman alan eylemlerdir. Bu nedenle, bir hekim bir poliklinikte günde 20 hastadan fazlasına bakmama hakkına sahiptir(Tababet Uzmanlık Yönetmeliği:10. m) Ancak daha fazla hastanın başvurması halinde, o poliklinikte aynı esas üzerine uzman görevlendirilerek o günkü tüm hastaların muayeneleri sağlanır. 

Tanıklıktan çekilme hakkı Hekim meslek sırrı söz konusu olduğunda tanıklıktan çekinebilir (CMK ). Hukuk davalarında , meslek sırrı nedeniyle tanıklıktan çekinme hakkını kullanacağını ileri süren hekim, duruşmadan önce bir dilekçe ile durumu mahkemeye bildirebilir. Ancak ceza davalarında duruşmaya gitmek ve duruşmada bu hakkı kullanacağını bildirmek zorundadır.

Tedavi Yöntemini Seçme Hakkı Bir hastalığın tedavisinde aynı anda birden fazla tedavi yöntemi uygulanabilmekte ise, hekim bunlardan dilediğini seçmeye özgürdür. Fakat uzun zamandan beri bilinen ve genel olarak kabul edilmiş yöntemlere öncelik vermelidir.  Hekim sanat ve mesleğini uygularken hiçbir etki ve baskıya kapılmaksızın vicdani ve mesleki görüşüne göre davranır. Hekim, uygulayacağı iyileştirme yöntemini saptamada serbesttir (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü 6. m).

Hekim Hakları Kısıtlandı mı?  Sağlık Bakanlığı Uygulamaları Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemeleri Kanunu Hekime(sağlık çalışanlarına) yönelik şiddet

Sağlık Bakanlığı Uygulamaları Sağlıkta Dönüşüm Yasası Performans Aile Hekimliği Mecburi Hizmet Atamalar(Atama Nakil Yönetmeliği) Sınavsız şeflik,.. Reçete yazmada kısıtlamalar Sözleşmeli hekimlik

Yeni TCK ve CMK neler getirdi?

Yeni TCK … Madde: 21 Kast Madde: 22 Taksir Madde: 23 Netice Sebebiyle Ağırlaşmış Suç Madde: 26 Hakkın Kullanılması ve İlgilinin Rızası Madde: 31 Yaş Küçüklüğü Madde: 32 Akıl Hastalığı Madde: 83 Kasten Öldürmenin İhmalli Davranışla İşlenmesi

Yeni TCK … Madde: 85 Taksirle Öldürme * Madde: 86 Kasten yaralama Madde: 87 Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama * Madde: 88 Kasten yaralanmanın İhmalli davranışla işlenmesi * Madde: 89 Taksirle Yaralama *

Yeni TCK … Madde: 90 İnsan Üzerinde Deney * Madde: 91-93 Organ ve Doku Ticareti Madde: 94-95 İşkence Madde: 96 Eziyet Madde: 97 Terk Madde: 98 Yardım ve Bildirim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi Madde: 99: Çocuk Düşürtme Madde: 100 Çocuk Düşürme Madde: 101 Kısırlaştırma

Yeni TCK … Madde: 122 Ayırımcılık Madde 172 Radyasyon yayma Madde: 186 Bozulmuş ve Değiştirilmiş Gıda ve İlaçların Ticareti Madde: 187: Kişilerin Hayatını ve Sağlığını Tehlikeye Sokacak Biçimde İlaç Yapma ve satma Madde: 188- 190 Uyuşturucu ve Uyarıcı Madde Suçları

Yeni TCK … Madde 194 Sağlık için Tehlikeli Madde Temini Madde: 195 Bulaşıcı Hastalıklara İlişkin Tedbirlere Aykırı Davranma   Madde: 280 Sağlık Mesleği mensuplarının Suçu Bildirmemesi * Madde: 287 Genital Muayene

Taksirle Öldürme Madde 85 (1) Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden ol­muş ise, kişi iki yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Taksirle yaralama Madde 89 (1) Taksirle başkasının vücu­duna acı veren veya sağlı­ğının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. (2) Taksirle yaralama fiili, mağdurun; a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına, b) Vücudunda kemik kırılmasına, c) Konuşmasında sürekli zorluğa, d) Yüzünde sabit ize, e) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma, f) Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına, Neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza, yarısı oranında artırılır.

Taksirle yaralama Madde 89 (3) Taksirle yaralama fiili, mağdurun; a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine, c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına, d) Yüzünün sürekli değişikliğine, e) Gebe bir kadının çocuğunun düşmesine, Neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza, bir kat artırılır. (4) Fiilin birden fazla kişinin yaralanmasına neden olması hâlinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (5) Bilinçli taksir hâli hariç olmak üzere, bu mad­denin kapsamına gi­ren suçların soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır.

Kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi (Madde 83) (1) Kişinin yükümlü olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi dolayı­sıyla meydana gelen ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eşdeğer olması gerekir. (2) İhmali ve icrai davranışın eşdeğer kabul edilebilmesi için, kişinin; a) Belli bir icrai davranışta bulunmak hususunda kanunî düzenlemelerden veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğünün bulunması, b) Önceden gerçekleştirdiği davranışın başkalarının hayatı ile ilgili olarak tehlikeli bir durum oluşturması, Gerekir. (3) Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında, temel ceza olarak, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar, diğer hâllerde ise on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunabileceği gibi, cezada indirim de yapılmayabilir.

Sağlık mesleği mensuplarının suçu bildirmemesi Madde 280 (1) Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır.

Sonuç

Teşekkür ederim. sermetkoc@gmail.com Ne yapmalı? Teşekkür ederim. sermetkoc@gmail.com