SU ve BESİNLERLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR DR. VEDAT BUYURGAN SAĞLIK BAKANLIĞI TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BULAŞICI HASTALIKLAR DAİRE BAŞKANLIĞI

Su, hayatın varlığı ve devamlılığı için vazgeçilmez bir kaynaktır. İnsanların en önemli haklarından biri de sağlıklı içme ve kullanma suyuna sahip olmaları hakkıdır. Yeryüzündeki tüm hastalıkların yarısı su ile bulaşmaktadır. Su ile bulaşan hastalıklar hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde halk sağlığı problemidir.

Suyla Bulaşan Enfeksiyonların sıklığı; Suyun dezenfeksiyonu ve arıtılması, Atık hijyenin sağlanması, Alt yapı hizmetlerinin gelişmesi ve iyileştirilmesi, Özellikle ilkokuldan itibaren kişilere verilecek sağlık eğitimi ile ilişkilidir.

Dünyada her yıl; Dünya nüfusunun ~%20’si güvenilir olmayan içme suyu kullanmakta, 200 milyon insan kirli sulardan kaynaklanan hastalıklara yakalanmakta, 2 milyon insan bu nedenle ölmekte , Ve her 8 saniyede 1 bebek hayatını kaybetmektedir.

Dünyada her yıl; Gelişmekte olan ülkelerde; Atık suların ancak %5’inin arıtılabilmesi, Endüstriyel ve evsel atıkların çevreye, akarsulara ve yer altı sularına denetimsiz bir şekilde verilmesi de ayrı bir sorundur.

Dünyada her yıl; Sularla bulaşan enfeksiyöz ishaller, dünyadaki tüm ölüm nedenleri içinde 2. sırada yer almaktadır. Sadece ABD’deki ishalli hastaların yıllık tıbbi bakım ve iş gücü kayıplarının maliyeti 6 milyar $’ı bulmaktadır.

Dünyada tahmin edilen yıllık mortalite Toplam 2.85 milyon ölüm/yıl

Su ile bulaşan hastalıkların başında Tifo, Basilli dizanteri(şigellozis), Amipli dizanteri (Entemoeba histoliytica), Akut sulu ve kanlı ishaller, Kolera Hepatit A gibi hastalıklar gelmektedir.

Su ile bulaşan hastalıklar, bulaşma yolları dikkate alınarak dört ana grupta değerlendirilebilir: Suyun biyolojik yönden niteliğinin kötü olmasına bağlı hastalıklar Su yetersizliğinden veya su bulunmayışından kaynaklanan hastalıklar Suyun kimyasal yönden niteliğinin kötü olmasına bağlı durumla Su ile bağlantılı vektörlerle bulaşan hastalıklar

1. Suyun biyolojik yönden niteliğinin kötü olmasına bağlı hastalıklar Özellikle ılıman ve sıcak iklimlerde insan ve hayvan dışkısı ile kirlenen suda mikroorganizmalar rahatlıkla taşınır. Aynı su şebekesinden çok kişinin yararlanması ve bakteriyi alması nedeniyle patlama tarzında salgınlar çıkar. Korunma yöntemi suyun niteliğinin iyileştirilmesidir.

1. Suyun biyolojik yönden niteliğinin kötü olmasına bağlı hastalıklar Fekal kirlenme ile ortaya çıkan hastalıklar: Kolera, Tifo, Diğer ishalli hastalıklar, Hepatit A, Hepatit E, Şistosomiazis Bazı memelilerin idrarları ile ortaya çıkan hastalıklar Leptospirosis

2. Su yetersizliği ve kötü kişisel hijyene bağlı hastalıklar Suyu yetersiz olan yerlerde kişisel hijyenin sürdürülmesi güçleşir. Vücudun, yiyeceklerin, mutfak kaplarının ve giysilerin yıkanamaması nedeniyle hastalıkların bulaşma ihtimali artar.

2. Su yetersizliği ve kötü kişisel hijyene bağlı hastalıklar Deri enfeksiyonları: Skabies, impetigo Oftalmik enfeksiyonlar: Konjunktivit, trahom Bit kökenli hastalıklar: Tifüs

3. Suyun kimyasal yönden niteliğinin kötü olmasına bağlı durumlar Zehirlenme

4.Su ile bağlantılı vektörlerle bulaşan hastalıklar Durgun su birikintilerinin ortadan kaldırılması ve suyun borularla taşınması ile önlenebilir.

4. Su ile bağlantılı vektörlerle yayılan hastalıklar Sıtma Dengue humması Onchocerciasis Sarı humma Japon ensefaliti

Bu hastalıklara ait ortak özellikler Bulaşma genellikle fekal-oral yolla olmaktadır. Yaygın epidemilere neden olurlar. Özellikle su ile yayılma olursa patlama şeklinde salgınlar görülebilir. Belirli iklim koşullarını ve özellikle de kötü hijyen koşullarını severler. Yaz aylarında daha sık görülürler. Ekonomik ve sosyal şartların kötü olduğu yerlerde daha çok görülürler.

İçme sularının dezenfekte edilmesi Fiziksel usullerle dezenfeksiyon (kaynatmak), Kimyasal maddeler yardımıyla dezenfeksiyon(klorlama), Diğer usullerle dezenfeksiyon (çok düşük ve çok yüksek pH ortamı meydana getirmek gibi uygulamalar).

Sonuç olarak; Koruyucu hekimliğe önem verilmesi Güvenli içme suyu sağlanması, İnsan atıklarının güvenle ortadan kaldırılması, Gıda güvenliği, Ellerin sabunla yıkanması, Emzirme.

Sağlık Bakanlığının Yetki ve Sorumlulukları 1 Yerleşim yerlerinde, toplumun ihtiyacının karşılanması amacıyla tüketime ve kullanıma verilen suların yeterli ve sağlıklı olmasının toplum sağlığının korunmasındaki önemi büyüktür. İçme ve kullanma sularının yetersiz ve sağlıksız olmasıyla, başta su ve gıda ile bulaşan bulaşıcı hastalıklar olmak üzere, çeşitli hastalıklarda artış görülür.

Sağlık Bakanlığının Yetki ve Sorumlulukları 2 Koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde, toplumun tüketimine verilen suyun her safhada ve her türlü kirlenmelere karşı korunması, dolayısıyla tüm yerleşim yerlerinde su sanitasyonuna gerekli önemin verilmesinin zorunlu olduğu bilinen bir gerçektir.

Sağlık Bakanlığının Yetki ve Sorumlulukları 3 Bu suların kaynağında kirlenmelere karşı korunması, Temin edilen suyun arıtımı, dezenfeksiyonu, isalesinde ve dağıtımında kirlenmenin önlenmesi ve sağlıklı malzeme kullanılması, Su şebekelerinin bakım ve onarımının zamanında ve tekniğine uygun olarak yapılması gibi suyun sağlıklı olarak tüketimine verilmesine yönelik hizmetlerde çeşitli kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları bulunmaktadır.

Sağlık Bakanlığının Yetki ve Sorumlulukları 4 İçme ve kullanma sularının sağlık açısından takibi (kimyasal ve mikrobiyolojik analizler), İlgili mevzuatına uygunluğu ile Ambalâjlı suların (kaynak suyu, içme suyu, doğal mineralli sular) istihsali, ambalâjlanması, satışı ve denetlenmesi; hem Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve Sular Hakkında Kanun hem de 181 sayılı Sağlık Bakanlığının Kuruluşu ile ilgili Kanun Hükmünde Kararnamenin verdiği yetki ve sorumluluklar çerçevesinde Sağlık Bakanlığına verilmiştir.

SU VE BESİNLE BULAŞAN HASTALIKLAR Yayınlanan Genelgeler 1 10.05.1967 tarih ve 12599 sayılı yazı : İçme ve kullanma sularının dezenfeksiyonuna ait yönetmelik, 18.01.1991 tarih ve 5950 sayılı genelge : Hastalıkların tanımı ve yapılması gerekenler 28.02.1995 tarih ve 6062 sayılı genelge : Su sanitasyonu, takibi ve il, ilçelerde heyetlerin oluşturulması 04.04.1996 tarih ve 6071sayılı genelge : Su ve besinle bulaşan hastalıkların ihbarına dair hatırlatma 09.10.1997 tarih ve 11319 sayılı yazı : Su ve gıda kontrolüne yönelik hatırlatma 05.07.1999 tarih ve 6101 sayılı genelge : Su ve besinle bulaşan hastalık salgınlarında yapılması gerekenler ve önlemler

SU VE BESİNLE BULAŞAN HASTALIKLAR Yayınlanan Genelgeler 2 11.05.2000 tarih ve 6386 sayılı genelge : Gıda denetimlerinin sık yapılması ve dikkat edilmesi 01.12.2004 tarih ve 25557 sayılı yazı : Doğal mineralli sular hakkında yönetmelik, 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı yazı : Su kirliliği kontrol yönetmeliği, 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı yazı : İnsani tüketim amaçlı sular hakkında yönetmelik, 08.08.2005 tarih ve 11304 sayılı yazı : İçme-kullanma suları izleme ve klorlama hakkında hatırlatma. 17 02 2006 tarih ve 23 sayılı genelge :Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Genelgesi

TİFO VAKALARININ AYLARA GÖRE DAĞILIMI TÜRKİYE 2005 Vaka sayısı

TİFO VAKALARI TÜRKİYE 2001-2005

BÖLGELER TİFO İNSİDANSI 2005 1/100 100

BÖLGELER TİFO HASTALIK ORANLARI 2005

AKUT KANLI İSHAL VAKALARININ AYLARA GÖRE DAĞILIMI TÜRKİYE 2005 Vaka sayısı

BÖLGELER AKUT KANLI İSHAL İNSİDANSI 2005

BÖLGELER AKUT KANLI İSHAL HASTALIK ORANLARI 2005

HEPATİT A VAKALARININ AYLARA GÖRE DAĞILIMI TÜRKİYE 2005 Vaka sayısı

HEPATİT A VAKALARI TÜRKİYE 2002-2005

BÖLGELER HEPATİT A İNSİDANSI 2005

BÖLGELER HEPATİT A HASTALIK ORANLARI 2005

HEPATİT A VİRÜSÜNÜN DÜNYADAKİ DAĞILIMI

Hepatit E Virüsünün Dünyadaki Dağılımı

Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Genelgesi Tarih: 17.02.2006 Sayı:23

SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 1 İL MERKEZ İZLEME VE DENETİM EKİBİNİN OLUŞTURULMASI Salgınlar için erken uyarı sisteminin kurulması Muhtemel salgınlar için hareket planlarının hazırlanması Mevcut kaynakların (personel, malzeme, araç)kayıtlarının tutulması Salgın kontrolü konusunda personelin eğitiminin sağlanması Bulaşıcı hastalıkların görülmesi durumunda ve salgınlarda koordinasyonun sağlanması.

Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 2 SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 2 Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 2 2. MEVCUT DURUM Sağlık kurumlarından gelen verilerin düzenli bir şekilde değerlendirilmesi İl içi personel durumu ve personelin bilgi düzeyinin belirlenmesi Malzeme ve araç miktarının takip edilmesi Sağlık kurumlarından gelen veriler doğrultusunda il içindeki riskli bölgeler ve risk faktörlerinin belirlenmesi

Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 3 SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 3 Hastalık çıkmadan önce alınacak önlemler 3 3. PERSONELİN NİTELİK OLARAK YETERLİ HALE GETİRİLMESİ 4. MALZEME VE ARAÇ DESTEĞİ 5. MEVSİME ÖZEL ÇALIŞMA ESASLARININ BELİRLENMESİ 6. HALK EĞİTİMİ 7. SEKTÖRLERARASI İŞBİRLİĞİ

Salgının tanımının yapılması ve özelliklerinin belirlenmesi SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıktıktan sonra veya salgın sırasında alınacak önlemler 1 Salgının tanımının yapılması ve özelliklerinin belirlenmesi Risk altındaki nüfusun belirlenmesi Hastalık kaynağı, bulaşma yolunun belirlenmesi Koruma ve kontrol önlemlerinin belirlenmesi Lojistik destek sağlanması Sektörlerarası işbirliği Sağlık eğitimi (halka ve personele yönelik) çalışmaları Rapor hazırlanması ve dağıtımı

SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıktıktan sonra veya salgın sırasında alınacak önlemler 2 SALGIN MÜDAHALE EKİBİ OLUŞTURMA 1. İl Sağlık Müdür Yardımcısı(sal.kont.ekib) - Bulaşıcı hast. Şb. - Gıda çevre şb. - Halk sağ. Lab. 2. Gezici Sağlık Ekibi - 1 hekim - 2 çst - 1 hemşire - 1 lab. Teknisyeni - 1 tıbbi teknolog

GEZİCİ EKİPLERİN SU İLE İLGİLİ GÖREVLERİ SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıktıktan sonra veya salgın sırasında alınacak önlemler 3 GEZİCİ EKİPLERİN SU İLE İLGİLİ GÖREVLERİ Su numune alınan nokta tespiti ve buralardan günlük numune alımı Sabah Akşam Klor ölçümü yapmak. Uç noktadan 0.5ppm İçme suyu kaynaklarından kimyasal ve bakteriyolojik analiz. Su tankerlerinden Klor ölçümü Ferdi dezenfeksiyon için Klor tabletleri dağıtımı Su şebeke kontrolü

SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ Tarafından Hastalık çıktıktan sonra veya salgın sırasında alınacak önlemler 4 GEZİCİ EKİPLERİN GIDA İLE İLGİLİ GÖREVLERİ Gıdaların, depolanma ve saklanmasını sağlıklı yapma. Gıda numuneleri alarak lab. Gönderme. Lab. Sonucu bozuk gıdaları usulüne uygun imha etme Gıda işyerlerinde çalışanların portör muayeneleri Yiyeceklerin bol su ile yıkanması uyarısı Yardım için gelen gıdaların kontrollerinin yapılması

Rapor içeriği 1 GİRİŞ İlin genel özellikleri (sosyal, iklim vs), etkilenen alana ulaşılabilirlik ARAŞTIRMA Amaçlar Saha ziyaretleri ve bunların kimler tarafından gerçekleştirildiği Görüşülen kişi ve kurumlar

Rapor içeriği 2 SONUÇLAR İlk vakanın ortaya çıkış tarihi Vaka sayısı Vakaların yaş ve cinsiyete dağılımı Ölen sayısı ve vaka fatalite hızı Vakaların coğrafik dağılımı Vakaların günlere veya haftalara dağılımı Laboratuar ve antibiyogram sonuçları Alınan çevresel numune sayısı ve analiz sonuçları İl-ilçe hıfzısıhha kurullarında alınan kararlar Sorumlu kuruluşlarla yapılan yazışmalar Akademik çevrelerden alınan bilimsel görüşler

Rapor içeriği 3 TARTIŞMA Araştırma sonucu elde edilen bulgular ve saha araştırmasının kısıtlılıkları Salgının tekrarlama riski Salgının muhtemel sonuçları ÖNERİLER Alınan kontrol önlemlerine ilişkin basit ve pratik öneriler Salgını kontrol etmeye yardımcı olacak ek kaynaklar (insan, materyal, finans) için öneriler

Rapor hazırlandıktan sonra Sağlık Bakanlığı TSHGM Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Kontrolü Daire Başkanlığı’na İl Hıfzısıhha Kurulu üyelerine Sağlık Ocaklarına İldeki diğer Sağlık Kuruluşlarına Komşu illerin Sağlık Müdürlüklerine İl ve İlçe Belediyelere

2005 yılı ishal salgınları ANKARA Yatağan-MUĞLA Çine-AYDIN Doğubeyazıt-AĞRI MALATYA

Ankara ishal salgını

Ankara ishal salgını Toplam Vaka Sayısı: 1549

Vakaların yerleşim yerlerine göre dağılımı (Merkez ilçeler)

Vakaların yerleşim yerlerine göre dağılımı (Perifer ilçeler)

Su numuneleri (15.7.2005-22.11.2005) 8693 bakteriyolojik su numunesi alınmıştır. 1000 tanesi uygun çıkmamıştır. 1458 kimyasal su numunesi alınmıştır. 89 tanesi uygun çıkmamıştır. 52381 noktada bakiye klor ölçümü yapılmıştır. 2421 noktada bakiye klor düşük çıkmıştır.

Gıda numuneleri (15.7.2005-22.11.2005) 736 adet bakteriyolojik gıda numunesi alınmıştır. 107 adedi uygun çıkmamıştır. 599 adet gıda işyeri denetlenmiştir. 59 adedi uygun bulunmamıştır.

Muğla-Yatağan ishal salgını

Muğla-Yatağan ishal salgını Toplam Vaka Sayısı: 967

Vakaların mahallelere dağılımı

04-13 TEMMUZ 2005 1 kişi 3 kişi 5 kişi 10 kişi

14-20 TEMMUZ 2005 1 kişi 3 kişi 5 kişi 10 kişi

Tanılar Miks enfeksiyon Shigella sonnei E-coli Entamoeba histolytica

Yatağan İlçe Merkezine Su Veren Kaynaklar

DİPSİZ SU KAYNAĞI

DİPSİZ SU KAYNAĞI

DİPSİZ SU KAYNAĞINDAN YEŞİLBAĞCILAR,TURGUT,TAŞKESİK,HACIVELİLER,HACIBAYRAMLAR, KIRIKKÖY VE HİSARARDI KÖYLERİNE GİDEN SU KAPTAJI

DİPSİZ KAYNAK SU POMPASI

YATAĞAN BELEDİYESİ ASAR SU TESİSLERİ

ASAR SU POMPASI

DEPOLAR TESPİTLER Yatağan Belediyesi su şebekesine ait her iki su kaynağının birer adet terfi deposu ile bu terfi depolarından gelen suları şebekeye dağıtan 1000 ,600,400 tonluk olmak üzere üç adet su deposu bulunmaktadır.Depoların genel olarak bakımsız,boyasız ve güvenli olmadığı,1000 ve 600 tonluk depoların damlalık sistemiyle klorlandığı,400’lük depoya ise 600 tonluk depodan klorlu suyun verildiği, ishal vakalarında ki artıştan sonra depo çıkışı ve şebekede yeterince klorun bulunduğu tesbit edilmiştir.

Çine- Aydın ishal salgını

Çine ishal salgını Toplam Vaka Sayısı: 620 Tanı: Viral Enfeksiyon

Doğubeyazıt-Ağrı ishal salgını

Doğubeyazıt ishal salgını Toplam Vaka Sayısı: 2468

Malatya ishal salgını

Malatya ishal salgını Toplam Vaka Sayısı: 9563 Tanı: Rota Virüs