WWW İÇİN ETKİLİ ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIM ÖNERİLERİ Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Arş. Gör.Çiğdem Koçoğlu Uzm. Emre Sezgin Kasım-2000

Öğrenme ortamlarında değişime neden gereksinim duyulmaktadır? Öğretilmesi gereken bilgi artışı, Öğrenen sayısının artması, Öğrenme isteği duyan kişilerin bulundukları yerin öğretimin verildiği yere olan coğrafi uzaklığı, Engelli bireylerin öğrenme ihtiyaçlarının karşılanabilmesi 2/37

Öğretim Ortamlarındaki Değişimler Geleneksel Öğretim Ortamı Öğrenci Öğretmen Öğretmen merkezli Çağdaş Öğretim Ortamı Öğrenen Kolaylaştıran Öğrenen merkezli 3/37

Internetin Sağladığı Olanakların Öğretim Amaçlı Kullanımı Örneğin; Dersle ilgili bir tartışma listesi(discussion list) oluşturulabilir, böylece, ilgili konular tartışılabilir ve derse katılanlar arasında iletişim ortamı oluşturulabilir; Bir derste konu alanı uzmanının görüşlerini öğrenenlere aktarmak için uzmanın sınıfa getirilmesi yerine, uzmanla video konferans yapılabilir Sanal bir sınıf ortamı yaratılarak ders www üzerinde yapılabilir. Tabi ki bütün bunlar internet için sağlanan teknik olanaklar ile sınırlıdır 4/37

bir öğrenme- öğretme ortamıdır. World Wide Web Kolaylıkla ulaşılabilen, esnek depolama ve görüntüleme seçeneklerini destekleyebilen, kolay, oldukça güçlü bir yayınlama biçimi sağlayabilen ve hipermedya unsurlarını kapsayabilen bir öğrenme- öğretme ortamıdır. Hipermedya, bilgiyi (yazı grubu, ses, resim, filmlerin) düzenlemek ve sunmak için kullanılan bir yaklaşımdır. 5/37

Neden WWW? Web sayfaları; · ses ve görüntü araçlarına, ·     etkileşimli araçlara (sohbet, video konferans, vb.), ·   haberleşme araçlarına (elektronik mektup, liste ve haber grupları) ·  ve diğer pek çok kaynağa ulaşımı sağlayan bağlar içerdiğinden, öğretim materyali hazırlanırken herhangi bir kısıtlama olmadan bu olanaklar kullanılabilir. 6/37

Bütün bu özelliklerine rağmen, WWW için geliştirilen öğretim materyallerinin, öğretimsel etkililiği henüz kanıtlanmamıştır (Oliver, Herrington ve Omari, 1999) ve pek çok durumda geleneksel öğretim materyalleri ile karşılaştırıldığında öğretimin etkililiğini arttırmadığı söylenebilir. Web tabanlı öğretim materyali hazırlanırken Internet’ in sınırlılıkları unutulmamalıdır! 7/37

Bildirinin amacı Öğretim amaçlı tasarlanan web sayfalarının Arayüz tasarımı (interface design) ve bu sayfaların öğretimsel etkililiğini artırmak için bazı öneriler getirmektir. 8/37

Öğrenme etkileşimle gerçekleşir. Öğrenenin öğretim materyaliyle etkileşiminin gerçekleştiği oranda, o materyalin etkililiğinin arttığı söylenebilir. Örneğin, fen bilgisi dersinde hareket konusu ile ilgili hazırlanmış bir animasyonla verilmek istenen mesaj, öğrenen için anlamlı olmayabilir. Verilmek istenen mesajın anlamlı olması, öğrenenin materyalle etkileşimi, öğrenenin bilişsel farkındalığına ve önceki yaşantılarına bağlıdır. Aynı durum, www için hazırlanan öğretim materyalleri için de geçerlidir denilebilir. 9/37

Bilgi, öğretim demek değildir” (D. Merrill, 1997). Bilgileri basit bir şekilde bir araya getirmek ve web üzerine koymak oldukça kolaydır fakat bu öğretimi tasarlamanın yalnızca küçük bir kısmıdır. 10/37

Öğretim, kasıtlı, önceden tasarlanmış bir organizasyon ve belirli bir konuda öğrenmeyi gerçekleştirmek amacıyla bilgilerin sunumudur (Mc Manus,1996). Öğrenmenin gerçekleşmesi için web tabanlı bir öğretimi tasarlarken, öğretimin bütün değişkenlerinin düşünülmesi gerekmektedir. Bu değişkenler öğretimsel tasarım kuramlarından faydalanarak düzenlenmediği taktirde etkili ve kalıcı bir öğretim sağlanmayabilir. 11/37

Web Tabanlı Öğretimin Tasarımı Nesnelci yaklaşıma göre tasarlanan, Dick ve Carry tarafından açıklanan Öğretim Sistemi Tasarımı (Instructional system design) modeli; Yapıcı (constructivist) yaklaşıma göre tasarlanan, Spiro’ nun Bilişsel Esneklik (Cognitive Flexibility) kuramı temeline dayanan Çoklu Ortam Tasarım modeli (Hyper Media Design Model)’ dir. 12/37

arayüz tasarımı (interface design) ve WWW için hazırlanan etkili bir öğretim materyalinden söz edebilmek için, arayüz tasarımı (interface design) ve öğretim tasarımı (instructional design) bir arada düşünülmelidir 13/37

WWW için hazırlanan öğretim materyalleri uygun biçimde tasarlanırsa, bireysel biçimde ilgili içerikle etkileşmesini sağlayacak aktif öğrenme çevreleri yaratılabilir 14/37

Öğretim Amaçlı WWW’ in Etkiliğini Belirleyen Faktörler Organizasyon Uyum Sunum Etkileşim Gezinme Kılavuzluk ve yapı iskeleti Değerlendirme İşbirliği İyice düşünme Açık bir şekilde dile getirme Öğrenen Doküman Yürütme WWW öğrenme çevresini tamamlayıcı öğeler Oliver, Herrington ve Omari (1999) 15/37

WWW Dokümanının Tasarımı ile ilgili öneriler Son zamanlarda, bu yazılı materyalleri bilgisayar tabanlı öğrenme çevrelerine taşınılarak bilgilerin algılanması, kolaylaştırmak istenmektedir. Organizasyon (Organization) Uyum (Orientation) Sunum (Presentation) Etkileşim (Interactivity) Gezinme (Navigation) 16/37

Organizasyon (Organization) Geleneksel (Doğrusal) organizasyon Doğrusal olmayan organizasyon Beklenen öğrenme çıktılarına bağlı organizasyon 17/37

Uyum (Orientation) Uyum sorunu: Öğrenenin sistem içinde bulunduğu yerin neresi olduğu? Daha önce bulunduğu yere nasıl döneceği? Zihin karışması 18/37

Uyum (Orientation) İçerik Öğretimin akışını sağlamak ve öğrenenin yerini göstermek amacıyla dokümanın içinde bilgiler sıraya konarak grafiksel biçimde ifade edilir. İlgili Alt Başlıklar Ana Başlıklar İçerik 1 2 3 19/37

Uyum (Orientation) İndeksler ve hatta site haritaları kullanılabilir. Seçilen öğeler renk değiştirebilir. SİNİR SİSTEMİ 1. Sinir Sistemi Nedir? 1.1 Merkezi Sinir Sistemi 1.1.1 Beyin 1.1.2 Omurilik 1.2 Çevresel Sinir Sistemi 20/37

Sunum (Presentation) Bilgiler sunulurken metnin, yapısı, okunulabilir olması ve sayfalara bölünmesi konusunda dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. · Öğrenen bilgileri okurken ne okuduğunu kavrayabilmeli, okuduğu bilgileri birbiriyle ilişkilendirebilmeli, ·   Yazının biçimi ise öğreneni yormayacak şekilde açık ve anlaşılır olmalıdır.   21/37

Etkileşim (Interactivity) Kullanıcılar akışın ve hızın kontrolü ve daha da önemlisi neye baktığı ve neye dikkat ettiği üzerine odaklandığı için etkileşimin tanımı, ara yüz tasarımına odaklanmıştır. Oysa öğretim açısından bakıldığında etkileşim daha karmaşık bir yapıdadır. İyi bir öğretimde etkileşim, öğrenenin bilgilere yeni ve kişisel anlamlar yüklediği, aktif öğrenmeyle gerçekleşir (Campbell, 1999). 22/37

Gezinme (Navigation) Ara yüzeyin kontrolü için gerekli zihinsel ve bilişsel etkinliği en aza indirmek gerekir. Basit ve tutarlı bir tasarım olmalıdır. Ekran değiştiğinde yalnızca yöneltilen bilgi değişmelidir. Buton veya diğer kontrol özellikleri aynı yerde kalmalı, bunlar sezgisel olarak kullanılmalı, bir beceri gerektirmemelidir. Renk değişmeleri ve grafikler gereksiz yere kullanılmamalıdır. 23/37

Öğrenen Rollerini Tasarlama İle İlgili Öneriler WWW öğretim materyallerinin tasarımlanması sürecinde planlanması ve göz önünde bulundurulması gereken öğrenen rolleri şu şekilde gösterilebilir: İşbirliği (Collaboration) İyice düşünme (Reflection) Açık bir şekilde dile getirme (Articulation) 24/37

İşbirliği (Collaboration) Öğrenme, doğal olarak dış çevreden kopuk bir şekilde yani bireysel değil, problem çözmek için beraber oluşturdukları takımlarda meydana getirilir (Johanssen,1999) WWW materyali için etkileşimin ve etkinliklerin anlamı, üst düzey ve eleştirel düşünmeyi gerçekleştirmek için bu materyallerin grup ve takım çalışmasını sağlamalarıdır. www için hazırlanan öğretim materyalleri; elekronik posta, eş zamanlı yazı tabanlı iletişim, video konferans gibi olanakları sayesinde takım çalışmasına olanak sağlar. 25/37

İyice Düşünme (Reflection) Bilgisayar tabanlı ders yazılımlarında konular belli bir mantıksal sıra ile sistematik biçimde aktarılır. Bu biçimde aktarım, öğrenenleri düşünmeye sevk etmediğinden ve var olan bilgiyi sorgulamadan almasına yol açtığından konunun yeterince anlaşılmaması ile sonuçlanmaktadır. 26/37

İyice Düşünme (Reflection) Belirli bir başlık altında toplanan ilişkili bilgiler problemlerin çözümünü garantilemez. Belli bir sıra ile problemin çözümü veya bir işin tamamlanması için gerekli bütün kaynakları yordamak, hipotez kurmak ve çözüm üretmek için deneyler yapmak üst düzey düşünmeyi gerektirir 27/37

İyice Düşünme (Reflection) Sıralı ve ilişkili linkler eklemek, öğretimin doğrusallığını azaltır. Düşünmeye teşvik eden etkinlikler ve öğrenen bilgileri kendine mal etmeye çalışırken oluşan bilişsel farkındalık, öğrenenlerin kendi düşünme süreçlerine daha dikkatli biçimde odaklanmalarına yardımcı olur 28/37

Açık bir şekilde dile getirme (Articulation) Öğrenilen bilgiler sonucunda, öğrenenin, zihninde oluşan yeni ve kişisel anlamları sözel olarak ifade etmesi öğrenmede temeldir. Oysa henüz www dokümanlarında sözsüz bilgilerin kullanımı söz konusudur. 29/37

Açık bir şekilde dile getirme (Articulation) Daha etkili öğrenme çevreleri, sosyal bağlam ile öğrencilerin grup halinde çalışması, konuları tartışması, raporlar sunması, kendi bilgilerini savunma ve düşüncelerini açık bir şekilde dile getirme fırsatı sağlanan öğrencilerin konular hakkında görüşme ve tartışmalar yapmaları sağlanarak oluşturulur. WWW tarafından desteklenen elektronik posta ve diğer iletişim etkinlikleri öğrenenlerin düşüncelerini açık bir şekilde dile getirmesini sağlar. Bu nedenle www öğretim materyalleri bu etkinlikleri içermelidir. 30/37

Yürütme Stratejilerinin Planlanması ile ilgili Öneriler Kılavuzluk ve Yapı İskeleti (Coaching and Scaffolding) Değerlendirme (Integrated Assessment) 31/37

Kılavuzluk ve Yapı İskeleti (Coaching and Scaffolding) Öğretenin başlangıçta öğrenenlere kılavuzluk ve öğrenme ortamında yardım etmesi gerekebilir. Çünkü henüz başlangıçta öğrenenler yeterince deneyime sahip olmadığından desteklenmelidir. Başarıyı arttırmak için, başlangıçta güçlü bir destek sağlamak ve daha sonra adım adım öğreneni yalnız başına bırakmak yapı iskeleti oluşturma gerekmektedir 32/37

Kılavuzluk ve Yapı İskeleti (Coaching and Scaffolding) En iyi anladığımız dersler, en çok katılım sağladığımız ve en fazla çaba sarf ettiğimiz derslerdir. Bağlantılı (benzer) durumlar öğrenenlerin daha önce yaşamadıkları tecrübelerin sunumunu sağlayarak hafızasının yapı iskelesini oluşturabilir. Onlar öğrenicinin katılımının yerini tutamazlar, fakat karşılaştırma yapabilme imkanı sağlarlar. İnsanlar ilk defa bir problemle veya durumla karşılaştıklarında, doğal olarak daha önce çözmüş oldukları benzer durumları kontrol ederler 33/37

Değerlendirme (Integrated Assessment) Ölçme ve değerlendirmedeki başarı, öğrenme ve öğretme sürecinde önemli bir rol oynar. WWW’ de geleneksel öğretim ortamlarında kullanılan değerlendirme türleri dışında; portfolyolar, öğrenenin değerlendirme sonuçlarının istatistikleri kendi kendini değerlendirme gibi değerlendirme türleri de kullanılmaktadır. 34/37

SONUÇ Bilgisayar destekli öğretim materyalleri gerek CD-ROM tabanlı ders yazılımları ve gerekse WWW tabanlı ders yazılımlarının tasarımında en çok dikkat edilmesi gereken planlama ve materyalin geliştirilmesidir. Tabi ki bu planlama ve geliştirme, öğrenme-öğretme kuram ve stratejilerinden yararlanmayı gerektirmektedir. 35/37

SONUÇ Bu bildiride bahsi geçen www öğrenme çevrelerini tamamlayıcı öğelerin her biri çok geniş araştırma konularını içermektedir. WWW için geliştirilen öğretim materyallerinin bu öğelerin her biri göz önüne alınarak planlanması ve geliştirilmesi gerekmektedir. 36/37

Bilgi, öğretim demek değildir! SONUÇ WWW için geliştirilecek olan öğretim materyallerinde sadece bilgilerin bir arada sunumu değil, bu materyallerin öğrenenlerle nasıl bir etkileşim içinde olacağı da önemlidir. Bilgi, öğretim demek değildir! 37/37

Öğretim Amaçlı WWW’ in Etkiliğini Belirleyen Faktörler Organizasyon Uyum Sunum Etkileşim Gezinme Kılavuzluk ve yapı iskeleti Değerlendirme İşbirliği İyice düşünme Açık bir şekilde dile getirme Öğrenen Doküman Yürütme WWW öğrenme çevresini tamamlayıcı öğeler Oliver, Herrington ve Omari (1999)