PCB ENVANTERİ VE EYLEM PLANLARI R. Sinem ATGIN Çevre ve Şehircilik Uzman Yardımcısı Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm Sözleşmesi Ulusal Uygulama Planının Güncellenmesi Projesi Kapanış Çalıştayı 27 Şubat 2014

PCB’ler (Poliklorlu Bifeniller) en çok trafo ve kapasitörlerde yalıtım amaçlı olarak kullanılmış organik bileşiklerdir. Poliklorlu Bifeniller yalıtım özelliği nedeniyle en çok trafo ve kapasitörlerde izolasyon sıvısı olarak kullanılmış organik bileşiklerdir. İnsan ve çevre sağlığına zararlıdır. Doğada çok kalıcıdır ve yok olması uzun zaman alır. Günümüzde üretimi yasaklanmıştır. Kullanımı azaltılarak 2025 yılına kadar eldeki mevcut PCB’li madde ve ekipmanların tamamen bertaraf edilmesi gerekmektedir.

PCB MEVZUATININ GELİŞİMİ STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ Stockholm Sözleşmesinde PCB’ler kullanımı tamamen yasaklanan ve bertaraf zorunluluğu olan kimyasallar grubunda yer almaktadır. Türkiye, Sözleşmeyi 2001’de imzalamış, 12.01.2010 tarihinde ise resmen taraf olmuştur ve yükümlülükleri başlatılmıştır. Türkiye, 2025 yılına kadar PCB içeren atıkları bertaraf etmekle yükümlüdür.

PCB’LERİN VE PCT’LERİN KONTROLÜ HAKKINDA YÖNETMELİK “PCB ve PCT’lerin bertarafına ilişkin 16.09.1996 tarih ve 1996/59/EC sayılı Avrupa Komisyon Direktifi”nin uyumlaştırılmasıyla 27.12.2007 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Amacı, kullanılmış PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde tamamen ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. PCB

PCB’LERLE İLGİLİ DİĞER MEVZUAT Yönetmelik Adı Resmi Gazete Tarihi 1 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 14.03.2005 2 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05.07.2008 3 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 30.07.2008 4 Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik 26.12.2008 5 Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği 03.07.2009 6 Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik 30.12.2009

PCB’LERLE İLGİLİ DİĞER MEVZUAT Yönetmelik Adı Resmi Gazete Tarihi 7 Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik 26.03.2010 8 Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik 08.06.2010 9 Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik 03.08.2010 10 Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik 06.10.2010 11 Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği 22.05.2012 12 Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği 30.11.2012

PCB ENVANTERİ Kasıtsız Üretilen PCB’ler PCB’lerin Kasıtlı Kullanımı Kapalı uygulamaları (trafolar, kapasitörler, …) Yarı kapalı uygulamaları (hidrolik sistemler, ısı dönüştürücüler, …) Açık uygulamaları (yağlayıcılar, plastikleştiriciler, boyalar, yapıştırıcılar, yanmayı geciktiriciler, …) Kasıtsız Üretilen PCB’ler Stoklar, Atık ve Kirlenmiş Sahalar

PCB ENVANTERİ (Trafo ve Kapasitörler) BELİRLENEN ÖNCELİKLİ SEKTÖRLER Boya Petrokimya Maden Kömür Üretim Trafo Üreticileri Geri Dönüşüm-Geri Kazanım Firmaları Enerji Sektörü Santraller Şeker Demir-Çelik Çimento Kimya

İLK SORGULAMA PCB ENVANTERİ Eylül 2012 (80 Adres-%30 Yanıt) PCB İçeren Ekipman Sayısı Miktarı (ton) PCB’li Trafo 58 222 PCB’li Kapasitör 2173 108 Toplam PCB 2231 330

İKİNCİ SORGULAMA PCB ENVANTERİ Temmuz 2013 (175 Adres-%80 Yanıt) PCB İçeren Ekipman Sayısı Miktarı (ton) PCB’li Trafo 116 680 PCB’li Kapasitör 609 30 Toplam PCB 725 710

UNEP/MAP PROJESİ KAPSAMINDA SAHA ZİYARETLERİ

MEVCUT PCB ENVANTERİ PCB İçeren Ekipman Sayısı Miktarı (ton) PCB’li Trafo 177 912 PCB’li Kapasitör 2782 138 Kontamine Ekipman ve Variller * 31 30 Toplam PCB 2990 1080 * Saha Ziyaretinde Analizle Bulunanlar 20 ton (1-8 Eylül 2013) 7 ton 500 ppm’den fazla 13 ton 50-500 ppm arasında

EYLEM PLANI Eylem Planı Sorumlu Kurum Süre (Yıl) Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 1- Bölgesel ve yasal sınır değerlere göre PCB ile kirlenmiş alanlar ve toprakların, eski PCB stoklarının envanterlerinin çıkarılması ve güncellenmesi. ÇŞB, ETKB 8 2012 2020 2- PCB’lerin ve PCB içeren ekipmanların kullanımının, 2025 yılından geç olmamak şartıyla en kısa zamanda durdurulması. 18 2007 2025 3- 50 ppm’den yüksek konsantrasyonda PCB içeren ekipmanların 2018 yılından önce tanımlanması ve etiketlendirilmesi. 6 2018

EYLEM PLANI Eylem Planı Sorumlu Kurum Süre (Yıl) Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 4- PCB içeren atıklar sorununun çözülmesi için bu atıkları toplayan ve arındıran/bertaraf eden tesislere çevre lisansı veren bir sistemin kurulması. ÇŞB, ETKB   2006 2007’de tamamlandı. 5- Tehlikeli Atıkların Yönetimi Ulusal Planında PCB içeren atıklarla ilgili olarak kamu kuruluşları için gerekli birtakım yükümlülüklerin tanımlanması. 3 2014 2017 6- PCB içeren atıkların çevreye duyarlı yönetimi için Ulusal Eylem Planının nihai şekline kavuşturulması (PCB kirliliğine neden olan etkenlerin belirlenmesi ve PCB içeren atık üretimine dair ölçülebilir verilerin elde edilmesi). 5 2019

EYLEM PLANI Eylem Planı Sorumlu Kurum Süre (Yıl) Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 7- PCB içeren atık üretimine ilişkin sorunların incelenmesi (yağlı kül gibi atıkların belgelenmesindeki yanlışlıklar, atıkların ayrıştırılarak toplanmasındaki sorunlar, bu maddelerin depolama ünitelerinde diğer yağlı maddelerde çapraz kirlenmeye neden olması, sökülen tesislerden kaynaklanan PCB içeren atıklar, atık elektrikli ve elektronik ekipmanlara uygulanan işlemlerdeki eksiklikler) ÇŞB, ETKB 6 2014 2020 8- PCB içeren atıkların yakılmasında uygun prosese sahip yakma tesislerinin kullanılması. ÇŞB 3 2006 2007’de tamamlandı.

EYLEM PLANI Eylem Planı Sorumlu Kurum Süre (Yıl) Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 9- Tesis sahipleri tarafından kendi tesislerindeki PCB içeren atık ve ekipmanların depolarının taşıma öncesi emniyete alınması, düzenli olarak kontrol etmesi, ve bu atık ve ekipmanların gerekli önlemleri alarak hızlı bir biçimde taşınmasının sağlanması. ÇŞB, ETKB 6 2012 2018 10- Küçük ölçekli ısı tesislerinin atık yağ yakmalarının yasaklanması. (Atık yağların sadece lisanslı tesisler tarafından kullanılabilmesi). ÇŞB   2006 2008’de tamamlandı.

EYLEM PLANI Eylem Planı Sorumlu Kurum Süre (Yıl) Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 11- PCB kirliliğinin yok edilmesiyle ilgili atık yağların geri dönüştürülebilme fırsatının değerlendirilmesi. ÇŞB   2006 2008’de tamamlandı. 12- Transformatörlerin ve kapasitörlerin arındırılmasında ve bertarafında çevreye zarar vermeyecek yöntemler kullanılmasının temin edilmesi. 2007’de tamamlandı. 13- Yeni olası PCB kaynaklarının tanımlanması. ÇŞB, ETKB 6 2014 2020

EYLEM PLANI Eylem Planı Sorumlu Kurum Süre (Yıl) Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 14- PCB içeren ekipmanın yenileri ile değiştirilmesinin teşvik edilmesi. ÇŞB 8 2012 2020 15- İnsanlar, çevre ve biota üzerindeki olası PCB etkilerinin değerlendirilmesi. SB 6 2014 16- Gıdalarda, özellikle hayvansal ürünlerde PCB analizi yapılarak PCB kontaminasyonunun değerlendirilmesi. GTHB

İLETİŞİM BİLGİLERİ T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Endüstriyel Atıkların Yönetimi Şube Müdürlüğü R.Sinem ATGIN Çevre ve Şehircilik Uzman Yardımcısı e-mail: rsinem.atgin@csb.gov.tr